Η Λατινική Αμερική, το Κυπριακό και μια «χαμένη ευκαιρία» με τη σφραγίδα Κουεγιάρ

Τον Ιανουάριο, εκτός απροόπτου θα πραγματοποιήσει το πρώτο της ταξίδι στην Κύπρο η Μαρία Άνχελα Ολγκίν Κουεγιάρ,την οποία διόρισε ο Αντόνιο Γκουτέρες ως ειδική απεσταλμένη του για το Κυπριακό. Η Κολομβιανή διπλωμάτης, επιλέγει από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, για να εμπλακεί με τις δύο πλευρές και να αναζητήσει τους τρόπους για να ξεκλειδώσει το Κυπριακό.

Μια διαδικασία ιδιαίτερα δύσκολη, δεδομένων των θέσεων που προβάλλει η άλλη πλευρά, με τον Ερσίν Τατάρ να απορρίπτει κάθε συζήτηση για λύση στη βάση Ομοσπονδίας, την οποία χαρακτηρίζει ως παροχημένη και νεκρή, προβάλλωντας τη λύση των δύο κρατών, ως τη μόνη εφικτή. Μια λύση εκτός πλαισίου, που απορρίπτει ασυζητητι, όχι μόνο ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, αλλά και ο ίδιος ο ΟΗΕ και η διεθνής κοινότητα ευρήτερα.

Οι πιο έμπειροι στο Κυπριακό, στο άκουσμα της είδησης για την επιλογή της Κολομβιανής διπλωμάτιδας Άνχελα Κουεγιάρ, θυνήθηκαν τον επίσης Λατινοαερμικάνο, από το Περού, Πέρες Ντε Κουεγιάρ, ο οποίος ήταν από τους διπλωμάτες του ΟΗΕ, που ενεπλάκησαν όσο λίγοι με το Κυπριακό για πάνω από μια δεκαετία. Αρχικά ως ειδικός απεσταλμένος και αργότερα ως Γενικός Γραμματέας, ο Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ, έθεσε ως προτεραιότητα του το Κυπριακό και προσπάθησε την δεκαετία του 1980, αυτό που δεν κατάφεραν οι προκάτοχοι αλλά και οι διάδοχοι του στον ΟΗΕ. Να λύσει το Κυπριακό, μέσα από τις προτάσεις του.

Η πρώτη επαφή του Περουβιανού διπλωμάτη με το Κυπριακό, ήταν σκληρή, αφού έτυχε να είναι πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, την περίοδο της τουρκικής εισβολής το 1974. Μετά τη λήξη της θητείας του, λόγω και τις εμπλοκής του με τα ενδιαφερόμενα μέρη, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1974, διορίστηκε ένα χρόνο μετά, τον Σεπτέμβριο του 1975, ως ειδικός αντιπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για το Κυπριακό.

Κατά την παραμονή του στην Κύπρο, ο Ντε Κουεγιάρ, είχε στενές επαφές, τόσο με τον Αρχιεπίσκο Μακάριο όσο και με τον Ραούφ Ντενκτάς, συνεργασία που επιστεγάστηκε με τη Συμφωνία Μακαρίου-Ντενκτάς, όπου καθορίστηκαν οι τέσσερις άξονες μέσα στους οποίους θα κινούνταν οι πλευρές για να λυθεί το Κυπριακό και που μέχρι σήμερα, αποτελούν πυξίδα για κάθε νέα προσπάθεια.

Τα θετικά αποτελέσματα που είχε να επιδείξει ο Ντε Κουεγιάρ, ήταν και το διαβατήριο του, για να διοριστεί Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, διαδεχόμενος τον Κουρτ Βαλντχάϊμ το 1981. Το γεγονός ότι ο Κουεγιάρ είχε προσωπική και έντονη εμπλοκή με το Κυπριακό, αυτόματα τα έθεσε ψηλά στην ατζέντα του ως Γενικός Γραμματέας. ΠΙστεύοντας πως μπορεί να είναι αυτός που θα το λύσει, εργάστηκε πυρετωδώς για να καταλήξει σε ένα τελικό σχέδιο που θα παρέδιδε στις δύο πλευρές.

Κατά την περίοδο που ήταν Γενικός Γραμματέας, ωστόσο, υπήρξε έντονη αμφισβήτηση και εχθρότητα μεταξύ των μερών, που προκλήθηκε κυρίως, λόγω της μονομερούς και παράνομης ενέργειας του Ραούφ Ντενκτάς με την ανακήρυξη του ψευδοκράτους το 1983. Δύο χρόνια αργότερα, αφού το κλίμα βελτιώθηκε ο Κουεγιάρ πραγματοποίησε Τριμερή συνάντηση με τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Σπύρο Κυπριανού και τον κατοχικό ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς.

Στο πλαίσιο της συνάντησης ο Πέρεζ ντε Κουεγιάρ παρουσίασε στους δύο ηγέτες, μέρος της εντατικής εργασίας του στο Κυπριακό, προτείνοντας τους διάφορες σκέψεις, προσχέδια συμφωνίας κτλ, τα οποία ωστόσο, έτυχαν απόρριψης. Για τα επόμενα χρόνια, παρέμεινε το ίδιο αισιόδοξος και επέμενε με την παρουσίασει προτάσεων προς τις δύο πλευρές, οι οποίες ωστόσο δεν είχαν καμία τύχη, στα αυτιά των Κυπριανού και Ντενκτάς.

Ειδικότερα, τον Ιανουάριο του 1985 στη συνάντηση της Νέας Υόρκης, ο Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ, παρουσίασε ένα προσχέδιο λύσης στη βάση Διζωνικής Ομοσπονδίας, απομάκρυνση στρατευμάτων πλην δύο μικρών αγημάτων και μείωση του ελεγχόμενοου εδάφους από τους Τουρκοκύρπιους στο 29%. Την εν λόγω πρόταση απέρριψε ο Σπύρος Κυπριανού, ενώ την αποδέχθηκε ο Νενκτάς. Αρνητικός στην πρώτη πρόταση του Περουβιανού διπλωμάτη, ήταν καιο Ανδρέας Παπανδρέου, ενώ στο εσωτερικό της Κύπρου, ΑΚΕΛ και Γλαύκος Κληρίδης, έβλεπαν με θετική προσέγγιση τους δείκτες Ντε Κουεγιάρ.

Την ίδια τύχη είχε και το ολοκληρωμένο πια, Σχέδιο Ντε Κουεγιάρ, που κατατέθηκε ένα χρόνο μετά και που πάλι απορρίφθηκε από τον Σπύρο Κυπριανού και έγινε αποδεκτό από τους Τούρκους. Σε αυτό το πλαίσιο, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, γίνεται συχνά λόγος για χαμένη ευκαιρία από την απόρριψη των προτάσεων και των σχεδίων Κουεγιάρ, ωστόσο από την άλλη πλευρά, υπάρχει αντίλογος, πως τυχών εφαρμογή αυτών των προτάσεων, θα δημιουργούσαν ένα ντόμινο προβλημάτων, λόγω ασαφειών ή και ηθελημένων παραλείψεων που θα οδηγούσαν στην κατάρρευση τουο κράτουος.

Η τελευταία απόπειρα του Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ, για να λύσει το Κυπριακό, ήταν το 1989, όταν πια ο Σπύρος Κυπριανού είχε χάσει τις εκλογές και στη θέση του, ήταν ο αρκετά πιο προοδευτικός και στηριζόμενος από το ΑΚΕΛ, Γιώργος Βασιλείου. Η νέα του προσπάθεια, ήταν μέσω της παρουσίας μιας δέσμης Ιδεών, που αποτέλεσαν τη βάση για τις συνομιλίες, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στη Νέα Υόρκη, ωστόσο καρέρρευσαν με ευθύνη του Ραούφ Ντενκτάς αυτή τη φορά.

Η Λατινική Αμερική και το Κυπριακό

Στο πέρασμα των δεκαετιών που το Κυπριακό παραμένει άλυτο, δεν ήταν λίγες οι φορές που Λατινομαερικάνοι διπλωμάτες, όπως και η Άνγχελα Κουεγιάρ στην προκειμένη περίπτωση, ασχολήθηκαν με το Κυπριακό. Πιο γνωστή βέβαια είναι η εμπλοκή του Χαβιέρ Πέρες Ντε Κουεγιάρ, ο οποίος είναι ο μοναδικός μέχρι σήμερα Λατινοαμερικάνος που υπηρέτησε ως Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ.

Από εκεί και πέρα είναι αξιοσημείωτη η παρουσία του Αλβάρο Ντε Σότο ο όποιος είναι επίσης Περουβιανός. Ο Ντε Σότο ανέλαβε ως ειδικός απεσταλμένος του Κόφι Ανάν για το Κυπριακό από το 1999 μέχρι την κατάρρευση της προσπάθειας του, τον Απρίλιο του 2004, με τα δημοψηφίσματα.

Λόγω της έντονης εμπλοκής του με το Κυπριακό, από μια μερίδα Κυπρίων πολιτικών αποθεώθηκε για την αφοσίωση και τις προσπάθειες του, ωστόσο υπάρχει και η μερίδα, όσων τάχθηκαν εναντίον του Σχεδίου Ανάν, που αμφισβήτησαν τους σκοπούς και τις ενέργειες του μέχρι και σήμερα.

Ένας άλλος Νοτιαμερικάνος που άφησε το αποτύπωμά του στο Κυπριακό, ήταν ο Γκάλο Πλάζα από τον Ισημερινό, ο οποίο διορίστηκε ως ειδικός μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών από το 1964 μέχρι το 1965. Οι όροι εντολής του ήταν ουσιαστικά να βρει λύση στις συνέπειες των δικοινοτικών ταραχών της περιόδου 1963-1964.

Ο Γκάλο Πλάζα ήρθε παρέμεινε στην Κύπρο και αρχολήθηκε σοβαρά με το Κυπριακό, ενώ είχε επαφές και διαβουλεύσεις με όλες τις πλευτές για να καταλήξει στην γνωστή έκθεση Πλάζα που υπέβαλε στον Ου Θαντ. Στην έκθεση περιλαμβανόταν μια λεπτομερής έκθεση για το Κυπριακό και πρότεινε λύσεις για όλα τα προβλήματα. Λύσεις που ο Μακάριος αποδέχθηκε, σε αντίθεση με την τουρκική πλευρά.

Λατινοαμερικάνος και πιο συγκεκριμένα Αργεντίνος, ήταν και ο Ούγκο Γκάμπι που επίσης ήταν από τους διπλωμάτες που ενέσκυψαν πάνω στο Κυπριακό πρόβλημα. Μάλιστα ο συγκεκριμένος πρωτοστάτησε στο ζήτημα της επιστροφής των Βαρωσίων, αλλά και για τα ζητήματα των αγνοουμένων. Υπηρέτησε στην Κύπρο για τέσσερα χρόνια,, από το 1980 μέχρι το 1984 με Γενικό Γραμματέα τον Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ και επί των ημερών του δημιουργήθηκε η Ερευνητική Επιτροπή για τους αγνοούμενους μετά από συμφωνία των δύο πλευρών.

Ο ιδιαίτερα δραστήριος Γκάμπι, κατέθεσε μάλιστα πρόταση προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ για να υποβληθεί σχέδιο επιστροφής των Βαρωσίων και την ίδια ώρα να ικανοποιηθεί ένα από τα αιτήματα των Τουρκοκυπρίων για άνοιγμα του αεροδρομίου της Λευκωσίας υπό την εποπτεία των Ηνωμένων Εθνών με επιβάτες και από τις δύο κοινότητες. Η εν λόγω πρόταση ωστόσο δεν έγινε αποδεκτή από τον Σπύρο Κυπριανού. Στη συνέχεια ο Γκάμπι υπέβαλε και άλλες προτάσεις για επιστροφή της Αμμοχώστου, υποβάλλοντας μάλιστα και σχετικούς χάρτες, προτάσεις που επίσης δεν έγιναν αποδεκτές. Το 1983, με την ανακήρυξη του ψευδοκράτους τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο δύσκολα ανάμεσα στις δύο κοινότητες, με αποτέλεσμα οι προσπάθειες του Γκάμπι να μην στεφθούν με επιτυχία.

Επίσης επί των ημερών του Κουεγιάρ ως Γενικού Γραμματέα και ο διάχοχος του Γκάμπι, ήταν Λατινοαμερικάνος. Συγκεκριμένα ο Χιλιανός Τζέιμς Χόλγκερ, ήταν ειδικός απεσταλμένος του ΓΓ, την περίοδο που επιχειρούσε να παρουσιάσει τις προτάσεις του. Στο μεταξύ το 1988 ο Χιλιάνος Τζέιν Χόλγκερ, θα έδινε τη σκυτάλη της εκπροσώπησης του Γενικού Γραμματέα στο Κυπριακό στον Αργεντίνο Όσκαρ Καμίλιον, ο οποίος διορίστηκε ειδικός αντιπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα το 1988 μέχρι το 1993.Η παρουσία του Καμιλιόν στην Κύπρο, συνοδεύτηκε από την προσπάθεια του νέου Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Μπούτρος Γκάλι, για προώθηση των ομώνυμων Ιδεών του για το Κυπριακό.

Μετά από συναντήσεις και επαφές με τους δύο ηγέτες, ο Καμιλιόν καταθέτει την έκθεση του στον Μπούτρος Γκάλι, ο οποίος στη συνέχεια εργάζεται προσωπικά με τους δύο ηγέτες, Βασιλείου και Ντενκτάς για να καταλήξει σε μια συμφωνία πλαίσιο, πάντα στη βάση της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, η οποία, όπως και η προηγούμενες ναυάγησε.

Μετά κι από τα τραγικά γεγονότα του 1996 με τις δολοφονίες Ισαάκ και Σολωμού, ο απεσταλμένος του ΟΗΕ για το Κυπριακό, ήταν και πάλι Λατνομαερικάνος. Αυτός ήταν ο διπλωμάτης Ντιάκο Κορνοβέζ από τον Ισημερινό, ο οποίος είχε διάφορους γύρους διαβουλεύσεων με τους Κληρίδη και Ντενκτάς, που ουσιαστικά λειτούργησαν ως γέφυρα για τον Αλβάρο Ντε Σότο που τον διαδέχθηκε μετά από ένα σύντομο διάλειμμα από τον επαναδιορισμό Χόλγκερ.