Η συγκομιδή των ελιών με την χτενιά, η ολόχρονη φροντίδα και η παράδοση χωρίς συνεχιστές

Η συγκομιδή των ελιών στην Κύπρο έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα, καθώς η ίδια η ελιά έχει τις ρίζες της στην Ανατολική Μεσόγειο. Και, παρόλο που πλέον υπάρχουν στη διάθεση των μεγάλων παραγωγών σύγχρονα μηχανήματα, εκείνοι που καλλιεργούν μικρή ποσότητα ελιών, κυρίως για ιδιωτική χρήση, συνεχίζουν να επιστρατεύουν πιο παραδοσιακές μεθόδους για το μάζεμα των ελιών τους.

Με τη μέθοδο της χτενιάς, δηλαδή της πλαστικής τσουγκράνας, και των δικτύων, μαζεύουν τις ελιές τους η Μυρούλα και ο Μόδεστος Ξενοφώντος, οι οποίοι είναι από τους νεαρότερους κατοίκους που συνεχίζουν να διαμένουν στο χωριό Φτερικούδι. Μοιράστηκαν μαζί μας τη διαδικασία της συγκομιδής του καρπού, εξηγώντας την καθαρά χειρωνακτική μέθοδο που ακολουθούν για να μπορέσουν να μαζέψουν τις ελιές που φροντίζουν ολόχρονα.

Πρώτος αναλαμβάνει ο κ. Ξενοφώντος, ο οποίος χρησιμοποιεί έναν μικρό σβανά και κόβει τα δυσπρόσιτα κλαδιά, τα οποία τοποθετεί πάνω στα δίκτυα, ώστε να μπορούν εύκολα να αποκτήσουν πρόσβαση στον καρπό. Δεν ανησυχεί για τα κομμένα κλαδιά, καθώς, όπως αναφέρει, θα ξαναφυτρώσουν μέχρι την επόμενη χρονιά.

«Δεν έχουν και πολλές πάνω», σχολιάζει. Τις καλές χρονιές, η κ. Μυρούλα και ο κ. Μόδεστος καταφέρνουν να βγάλουν από τις ελιές τους τέσσερα με πέντε παγούρια λάδι, περίπου 20 λίτρα το κάθε ένα.

Αφού μεταφέρει το μεγάλο κλαδί, ο κ. Μόδεστος το κόβει σε μικρότερα, για να διευκολύνει τη διαδικασία της συλλογής των ελιών. «Η ποικιλία των ελιών είναι η κορονέικη και είναι ψιντρή (σ.σ.λεπτή). Δεν μπορείς να τις ρίξεις με καλάμι», εξήγησε η κ. Ξενοφώντος. Αντιθέτως, ανέφερε, η κυπριακή ποικιλία ελιάς μπορεί να συλλεχθεί με τη χρήση της ξύλινης βέργας, επειδή δεν φυτρώνουν οι ελιές τόσο πυκνά πάνω στα κλαδιά.

Σε αυτή την περίπτωση, η χτενιά περνά μέσα από κάθε κλαδί, με αποτέλεσμα να αφαιρείται από αυτό ο καρπός και να πέφτει στο έδαφος, χωρίς να υποστεί οποιαδήποτε ζημιά. Οι ελιές μαζεύονται ακολούθως από τα δίκτυα. Πριν από τη μεταφορά τους στο ελαιοτριβείο, γίνεται έλεγχος και αφαιρούνται φύλλα ή μικρά κλωναράκια, ώστε να παραδοθεί μόνο ελιά.

Βεβαίως, πέραν της συγκομιδής που γίνεται αυτή την περίοδο, τα δέντρα χρειάζονται την προσοχή τους καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, κυρίως σε ό,τι αφορά το πότισμα, το οποίο κοστίζει, καθώς το νερό το αγοράζουν. «Μια φορά την εβδομάδα είμαστε αναγκασμένοι να έρθουμε να ποτίσουμε», εξήγησε η κ. Ξενοφώντος. Τον χειμώνα βάζουν επίσης λίπασμα, ώστε να εκμεταλλευτούν τη βροχή.

Όταν είναι περίοδος κρύου, που στην συγκεκριμένη περιοχή η θερμοκρασία μπορεί να πέσει μέχρι και πέντε βαθμούς υπό το μηδέν, προς αποφυγή προβλημάτων στις σωλήνες, δεν χρησιμοποιείται το αρδευτικό και, ως εκ τούτου, το πότισμα αναλαμβάνει η φύση. Η συγκομιδή πρέπει να προηγηθεί του μεγάλου κρύου, καθώς οι ελιές παγώνουν και επηρεάζεται η ποιότητα του λαδιού τους, ενώ ούτε ο άνεμος και οι βροχές είναι καλός σύμμαχος σε αυτή τη διαδικασία. «Κάμνουμε ό,τι μπορούμε για να προλάβουμε. Αφήνει μας και περιθώριο ο Θεός», σχολιάζει η κ. Μυρούλλα. Επίσης τα δέντρα χρειάζονται κλάδεμα, κάτι που διευκολύνει και τη διαδικασία συγκομιδής του καρπού, καθώς τον καθιστά πιο ορατό.

Όταν καθαριστούν τα κλαδιά από τον καρπό, το ζεύγος Ξενοφώντος τα μαζεύει και τα καίει την περίοδο που επιτρέπεται το καψάλισμα, ώστε να διασφαλίσει ότι δεν προκύπτει οποιοσδήποτε κίνδυνος πυρκαγιάς, όπως για παράδειγμα από το αποτσίγαρο κάποιου διερχόμενου, μιας και περνά ο δρόμος ανάμεσα στις ελιές τους. Αυτή είναι η διαδικασία που ακολουθείτο πάντα. «Είναι κάποια πράγματα που μας τα παρέδωσαν οι γονείς μας και εμείς συνηθίσαμε με τα χρόνια εδώ που κατοικούμε», ανέφερε η κ. Ξενοφώντος.

Το ερώτημα είναι κατά πόσον θα υπάρξει και επόμενη γενιά για να συνεχίσει αυτές τις παραδόσεις. Οι ίδιοι, με εξαίρεση ένα χρονικό διάστημα που κατοίκησαν στη Λευκωσία, ζούσαν όλη τους τη ζωή στο χωριό (μάλιστα ήταν συμμαθητές στο δημοτικό στο Φτερικούδι) και ασχολούνταν με διάφορες γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες, αλλά τα παιδιά τους έκαναν διαφορετικές επαγγελματικές επιλογές, ενώ με εξαίρεση τη μία τους κόρη, κατοικούν στα προάστια της Λευκωσίας.

Σύμφωνα με την κ. Ξενοφώντος, θα ήθελαν να μεταλαμπαδεύσουν την παράδοση στις επόμενες γενιές, αλλά είναι λίγο δύσκολο, μεταξύ δουλειάς και οικογένειας, να ασχοληθούν. «Εμείς κατοικούμε εδώ, αυτές είναι οι ασχολίες μας», ανέφερε. Το ζεύγος δεν επιστρατεύει ούτε οποιουσδήποτε εργάτες και έτσι οι ίδιοι, σιγά σιγά, όσο μπορούν κάθε μέρα, μαζεύουν τον καρπό, που αποτελεί και το αποτέλεσμα του κόπου τους για μια ολόκληρη χρονιά. Ίσως, τελικά, να βρουν συνεχιστές στο έργο τους. Μέχρι τότε, με τα δυο τους χέρια, τον σβανά και την χτενιά θα μαζεύουν με το αστείρευτο μεράκι τους το αρχαίο δώρο της κυπριακής γης.