Η Κύπρια επιστήμονας που δημιούργησε καινοτόμα θεραπεία για σπάνια πάθηση

Είναι η γυναίκα πίσω από γονιδιακή θεραπεία για τη νευροπάθεια CMT1A. Έχει συνδέσει το όνομά της με ίσως τη μεγαλύτερη καινοτομία της εποχής, στον τομέα της υγείας. Ο λόγος για την Κύπρια επιστήμονα, Μαρίνα Σταύρου, η οποία ηγήθηκε της μελέτης για την θεραπεία για τη CMT1A, προσφέροντας με τις ανακαλύψεις της, χαμόγελα και ελπίδα στους ασθενείς.

Η ενασχόλησή της με τη συγκεκριμένη θεραπεία μετρά σχεδόν μία δεκαετία, όταν εντάχθηκε στην ομάδα του νευρολόγου καθηγητή Κλεόπα Κλεόπα, ενώ δεν άργησε να έρθει και η πρόταση να ηγηθεί της ομάδας που θα ασχολείτο με το συγκεκριμένο θέμα.

Μία δεκαετία αρκετά δύσκολη, που χρειάστηκε επιμονή για να καταφέρουν να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ώρες ατελείωτης εργασίας, που δεν είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα, δοκιμές που δεν επέφεραν αποτελέσματα. Όμως, η υπόσχεση της δρος. Σταύρου και της ομάδας της, να καταφέρουν να δημιουργήσουν μία καινοτόμα θεραπεία, για αυτούς τους ασθενείς, αποτελούσε όλον αυτό τον καιρό κινητήριο δύναμη, για να συνεχίσουν τον αγώνα τους.

Η αρχή του ταξιδιού

«Ξεκίνησα να ασχολούμαι με την καινοτόμα γονιδιακή θεραπεία για την ασθένεια CMT1A το 2014 όταν εντάχθηκα στην ομάδα του νευρολόγου καθηγητή Κλεόπα Κλεόπα. Τότε, ο καθηγητής Κλεόπα μου πρότεινε να ηγηθώ της μελέτης, υπό την επίβλεψη του. Ούτω και εγένετο. Η νευροπάθεια CMT1A αφορά εκατομμύρια κόσμο παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένου και εκατοντάδες Κυπρίων. Μέχρι σήμερα, αυτή η πάθηση στερείτο αποτελεσματικής θεραπείας και η διαχείριση της παρέμενε κυρίως συμπτωματολογική. Αυτά τα δυο δεδομένα (η συχνότητα και το, προς το παρόν, ανίατο της πάθησης) μας παρότρυναν να αιτηθούμε επιχορήγησης, για την εξεύρεση μιας αποτελεσματικής θεραπευτικής μεθόδου για την ασθένεια CMT1A. Η αίτηση μας έγινε δεκτή από το CMT Research Foundation της Αμερικής και με την επιχορήγηση τους καταφέραμε να πράξουμε τα τόσο ενθαρρυντικά αποτελέσματα, που δημοσιεύτηκαν σε ένα από τα καλύτερα επιστημονικά περιοδικά παγκοσμίως, το Journal of Clinical Investigations, το οποίο μάλιστα μας τίμησε φιλοξενώντας το άρθρο μας στο εξώφυλλο του».      

Ουσιαστικά, η νόσος CMT αποτελεί μία ομάδα κληρονομικών διαταραχών, η οποία επηρεάζει το νευρικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού και χωρίζεται σε διαφορετικούς τύπου, με τον CMT1A να είναι ο πιο συχνός, ενώ τα συμπτώματά της διαφέρουν από άτομο σε άτομο.  

«Η νευροπάθεια Charcot-Marie-Tooth, ή αλλιώς CMT, είναι μια ομάδα κληρονομικών διαταραχών που επηρεάζουν το περιφερικό νευρικό σύστημα. Με τον όρο περιφερικό νευρικό σύστημα εννοούμε τις νευρικές ίνες που μεταφέρουν μηνύματα από και προς το κεντρικό νευρικό σύστημα (δηλαδή τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό). Η ασθένεια πήρε το όνομα της από τους τρεις επιστήμονες που την περιέγραψαν το 1886: τον Jean-Marie Charcot, τον Pierre Marie και τον Howard Henry Tooth.

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι της νόσου CMT, οι οποίοι διαφέρουν ως προς ορισμένα συμπτώματα, ως προς την κληρονομικότητα, την ηλικία έναρξης της νόσου και τον μηχανισμό της παθολογίας. Η πάθηση CMT1A αποτελεί τον συχνότερο τύπο και προκύπτει από τον διπλασιασμό του γονιδίου PMP22 (peripheral myelin protein 22), αυτό στην συνέχεια προκαλεί την υπερβολική έκφραση της πρωτεΐνης PMP22 η οποία είναι πολύ σημαντική  για την μυελίνη. Μυελίνη ονομάζατε το προστατευτικό περίβλημα γύρω από τις νευρικές ίνες που επιτρέπει τη γρήγορη επικοινωνία ανάμεσα στα νεύρα. Η υπερέκφραση λοιπόν της πρωτεΐνης PMP22 οδηγεί στην αποδιάταξη της μυελίνης, στην απομυελίνωση, καθώς και σε βλάβη στα νευρικά κύτταρα.

Τα συμπτώματα της νευροπάθειας CMT μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Συνήθως τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται στα πόδια ενώ με την πάροδο του χρόνου η ασθένεια μπορεί να επηρεάσει και τα χέρια. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα περιλαμβάνουν: αδυναμία των μυών του ποδιού, δυσμορφία του ποδιού, συμπεριλαμβανομένης μιας ψηλής καμάρας και λυγισμένων  δάχτυλων, δυσκολία ανύψωσης του ποδιού στο περπάτημα (πτώση ποδιών), αδυναμία μυών στα χέρια και τα πόδια, μούδιασμα, μυρμήγκιασμα, κάψιμο ή απώλεια αίσθησης θερμοκρασίας στα χέρια και τα πόδια».

Η θεραπεία που σχεδίασαν και η χορήγηση σε ασθενείς

Το γεγονός ότι ο τύπος CMT1A είναι αυτός που εντοπίζεται συχνότερα, οδήγησαν την ομάδα της Δρος. Σταύρου στο να ασχοληθούν με αυτό. Μελέτησαν τον γενετικό μηχανισμό της πάθησης, σχεδιάζοντας μία θεραπεία βασισμένη σε ένα τεχνητό microRNA.

«Έχοντας υπόψιν τον γενετικό μηχανισμό της πάθησης CMT1A (δηλαδή το ότι η πάθηση προκαλείται μετά τον διπλασιασμό του γονιδίου της PMP22), δημιουργήσαμε μια κλινικά εφαρμόσιμη γονιδιακή θεραπεία που βασίζεται σε ένα νέο καινοτόμο τεχνητό microRNA (το miR871), το οποίο διασπά τον προπομπό της πρωτεΐνης PMP22. Με άλλα λόγια, προλαμβάνουμε και ανατρέπουμε τον γενετικό μηχανισμό της πάθησης, πριν την υπερέκφραση της πρωτεΐνης PMP22.  Αυτή η θεραπεία έχει εξελιχτεί, έχοντας εμένα ως κύριο ερευνητή, επιβλέπων τον νευρολόγο καθηγητή, Κλεόπα Κλεόπα και συνεργάτες τους εξέχοντες δόκτορες και καθηγητές Αλεξία Καγιαβά, Sarah Choudury, Matthew Jennings, Lindsay Wallace, Allison Fowler, Amanda Heslegrave, Jan Richter, Χριστίνα Τρύφωνος, Χριστίνα Χριστοδούλου, Henrik Zetterberg, Rita Horvath και Scott Harper».

Αυτή τη στιγμή, η συγκεκριμένη μελέτη βρίσκεται στη διαδικασία της εξέτασης και ακόμη δεν έχει χορηγηθεί σε ασθενείς, παρά μόνο σε μοντέλα, που αντικατοπτρίζουν τα συμπτώματα ασθενών με τη συγκεκριμένη πάθηση.

«Όχι, αυτή η θεραπεία δεν έχει ακόμα χορηγηθεί σε άνθρωπο. Μέχρι σήμερα η θεραπεία μας έχει εξεταστεί, και συνεχίζει να εξετάζεται, σε μοντέλα που αντικατοπτρίζουν τα συμπτώματα των ασθενών με CMT1A. Αυτήν την στιγμή διεξάγουμε μια εκτεταμένη τοξικολογική μελέτη του θεραπευτικού προϊόντος. Θέλουμε πρώτα να διασφαλίσουμε με ενδελεχής προ-κλινικές μελέτες την ασφάλεια της θεραπευτικής μας μεθόδου και έπειτα θα εξετάσουμε το ενδεχόμενο των κλινικών δοκιμών. Στόχος μας δεν είναι να χορηγήσουμε στους ασθενείς την δική μας θεραπεία, αλλά την καλύτερη δυνατή θεραπεία, ακόμα και αν δεν είναι αυτή που εμείς προτείναμε».

Οι δυσκολίες και η κινητήριος δύναμη να συνεχίσουν

Όπως κάθε νέο εγχείρημα και αυτή η προσπάθεια, όπως ήταν λογικό, εμπεριείχε δυσκολίες. Όμως, καμία δεν ήταν τόσο ικανή, που να βάλει φρένο στις προσπάθειες.

«Υπήρξαν άπειρες δυσκολίες. Δεν σκέφτηκα, όμως, να τα παρατήσω, ούτε για ένα δευτερόλεπτο. Από το 2014 μέχρι σήμερα, είχαμε δοκιμάσει και άλλες μεθόδους γονιδιακής θεραπείας για την CMT1A οι οποίες όμως δεν απέφεραν τα αποτελέσματα που περιμέναμε. Αντιμετωπίσαμε πολλές φορές το αίσθημα της αποτυχίας. Πολλές φορές, οι ατελείωτες ώρες δουλείας δεν αντιστοιχούσαν σε ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Από το 2014 μέχρι και το 2018, όπου και επιχορηγηθήκαμε από το CMT Research Foundation Αμερικής, καλούμασταν να διεξάγουμε έρευνα που να μπορεί να ανταγωνίζεται μεγαθήρια της επιστημονικής κοινότητας έχοντας μηδαμινό προϋπολογισμό στην διάθεση μας. Για βιοποριστικούς λόγους παράλληλα με την θέση μου ως διδακτορική ερευνήτρια δούλευα τα σαββατοκύριακα στις επιχρίσεις των οικογενειών Κίρζη και Μουσκή, τις οποίες και θέλω να ευχαριστήσω δημόσια για την στήριξη τους.  Αντιμετωπίσαμε αυτά και άλλα τόσα. Τίποτα δεν ήταν, όμως, αρκετό για να αθετήσουμε την υπόσχεση που δώσαμε, πως θα κάνουμε ό,τι μπορούμε, για να συνδράμουμε για ένα καλύτερο αύριο για τους ασθενείς με CMT1A».

Δεν υπάρχει εγκεκριμένη θεραπεία μέχρι στιγμής

Το γεγονός ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει κάποια εγκεκριμένη θεραπεία, κάνει την επιτυχία της ομάδας της Δρος. Σταύρου ακόμη μεγαλύτερη.

«Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει καμία εγκεκριμένη θεραπεία την νευροπάθεια CMT1A. Υπάρχουν, όμως, πολλές ομάδες παγκοσμίως που δουλεύουν πυρετωδώς για να ανατρέψουν αυτό το γεγονός. Κάποιες προτεινόμενες θεραπείες βρίσκονται στο στάδιο των κλινικών δοκιμών. Η νευροπάθεια CMT1A είναι μια σπάνια πάθηση, που δεν είναι ευρέως γνωστή στην κοινωνία, παρ’ όλα αυτά, θέλω να διαβεβαιώσω τους ασθενείς ότι δεν αγωνίζονται μόνοι. Υπάρχουν χιλιάδες διακεκριμένοι επιστήμονες, από όλο τον κόσμο, που έχουν στόχο ζωής την θεραπεία των CMT νευροπαθειών».  

Οι αλλαγές που θα φέρει στους ασθενείς η έγκριση της θεραπείας

«Κάθε ασθενής με CMT1A  επηρεάζεται διαφορετικά από την ασθένεια αυτή. Κάποιοι έχουν πιο ήπια συμπτώματα, ενώ κάποιοι άλλοι έχουν σοβαρά συμπτώματα. Καθώς ο ασθενής μεγαλώνει, τα συμπτώματα γίνονται πιο έντονα λόγω του ότι η κατάσταση των νευρικών ινών χειροτερεύει προοδευτικά. Εμείς ελπίζουμε ότι η θεραπεία μας θα μπορέσει να καλυτερεύσει την ποιότητα ζωής όλων των ασθενών, ίσως όμως το ποσοστό βελτίωσης να διαφέρει ανάμεσα στους ασθενείς αναλόγως με το στάδιο της ασθένειας στο οποίο βρίσκονται.

Η μελέτη μας για την γονιδιακή θεραπεία της νευροπάθειας CMT1A, προστατεύεται από αμερικανική πατέντα στην οποία εφευρέτες είναι οι Δρ. Μαρίνα Σταύρου και οι καθηγητές Κλεόπα Κλεόπα  και Scott Harper. Έχοντας, λοιπόν, πρώτα διασφαλίσει τα πνευματικά μας δικαιώματα, αυτήν την στιγμή συνεργαζόμαστε με μια αμερικανική εταιρία βιοτεχνολογίας για να ολοκληρώσουμε την προ-κλινική μελέτη. Σε μελλοντικό στάδιο, αυτή η εταιρία, σε συνεργασία με τους εφευρέτες, θα προωθήσει το θεραπευτικό προϊόν στην υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων Αμερικής (FDA), για εγκρίνει την χορήγηση του σε άνθρωπο. Η Κύπρος είναι σε θέση να επιτρέψει την χορήγηση ενός νέο φαρμάκου σε ασθενείς, μόνο όταν αυτά έχουν πρώτα εκκριθεί από την υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων Αμερικής και Ευρώπης».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

• Από τα γκράφιτι σε δρόμους, στην κορυφή του κόσμου-«Νομίζουν είναι βανδαλισμοί»
• ΒΙΝΤΕΟ: Ηχηρά μαθήματα ζωής από τον Μεταξά-«Βίωσα αρκετό bullying, αλλά κατανοώ»
• Η κραυγή αγωνίας της Κάλλιας για τις θεραπείες… «Είναι λες και με σκοτώνουν»