Τα έωλα επιχειρήματα των Τούρκων για τα νησιά του Αιγαίου

Διαχρονικά, η Τουρκία αμφισβητεί την κυριαρχία νησιών του Αιγαίου και το δικαίωμα της Ελλάδας να στρατιωτικοποιεί τα ανατολικότερα εξ αυτών. Προσφάτως, η τουρκική επιχειρηματολογία έχει προχωρήσει ακόμα περισσότερο και έχει συνδέσει την κυριαρχία με την αποστρατιωτικοποίηση. Πιο συγκεκριμένα, ισχυρίζεται ότι η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών αυτών αποτέλεσε όρο για την παραχώρηση τους στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας τις διατάξεις περί μερικής αποστρατιωτικοποίησης στην περίπτωση της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923 για τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και της πλήρους αποστρατιωτικοποίησης, που προβλέπουν η Σύμβαση της Λωζάννης περί του καθεστώτος των Στενών του 1923 για τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη και η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947 για τα Δωδεκάνησα. Στη λογική αυτή, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών κ. Τσαβούσογλου δήλωσε τις προάλλες ότι, αν η Ελλάδα δεν αποσύρει τις στρατιωτικές δυνάμεις της από τα συγκεκριμένα νησιά, θα υπάρξουν ενέργειες από την Τουρκία προς την κατεύθυνση της αλλαγής της κυριαρχίας.

Ποια είναι, όμως, η πραγματικότητα;

Ξεκινώντας από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, πλην της Ίμβρου, της Τενέδου και των Λαγουσών νήσων, αυτά παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα με το άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923. Με το επόμενο άρθρο (άρθρο 13) η Μυτιλήνη, η Χίος, η Σάμος και η Ικαρία ετέθησαν υπό καθεστώς μερικής αποστρατιωτικοποίησης και πιο συγκεκριμένα δεν θα χρησιμοποιούνταν για την εγκατάσταση ναυτικής βάσης και για ανέγερση οποιουδήποτε οχυρωματικού έργου.

Στη Συνδιάσκεψη της Λωζάννης υπογράφτηκε και η Σύμβαση της Λωζάννης περί του καθεστώτος των Στενών. Με το άρθρο 4 της συγκεκριμένης σύμβασης, η Λήμνος και η Σαμοθράκη συνδέθηκαν με το καθεστώς πλήρους ουδετεροποίησης της περιοχής των Στενών, προς διασφάλιση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας. Όμως, κατ’ απαίτηση της Τουρκίας, η οποία επεδίωκε να επανεξοπλίσει τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, η Σύμβαση της Λωζάννης περί του καθεστώτος των Στενών καταργήθηκε ρητώς και αντικαταστάθηκε από τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936, στο προοίμιο της οποίας αναφέρεται ότι τα συμβαλλόμενα μέρη «απεφάσισαν να υποκαταστήσωσι την παρούσαν Σύμβασιν εις την Σύμβασιν την υπογραφείσαν εν Λωζάννη την 24η Ιουλίου 1923». Συνεπώς, με την κατάργηση της σύμβασης για τα Στενά επήλθε κατάργηση και των σχετικών διατάξεων περί αποστρατιωτικοποίησης της Λήμνου και της Σαμοθράκης.

Όσον αφορά στα Δωδεκάνησα, με το άρθρο 15 της Συνθήκης της Λωζάννης, η Τουρκία παραιτήθηκε υπέρ της Ιταλίας «παντός δικαιώματος και τίτλου» επί αυτών «και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτημένων, ως και της νήσου Καστελορίζου». Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με το άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων, τα Δωδεκάνησα «και τας παρακείμενας νησίδας» εκχωρήθηκαν στην Ελλάδα. Στη δεύτερη παράγραφο του ίδιου άρθρου και κατ’ απαίτηση της Σοβιετικής Ένωσης (και όχι της Τουρκίας) επιβάλλεται η αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων.

Στη βάση των ανωτέρων, η Τουρκία δεν έχει κανένα έρεισμα να αμφισβητεί την κυριαρχία και τη στρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου συνολικά, γιατί, όσον αφορά στο βορειοανατολικό Αιγαίο, η κυριαρχία παραχωρείται ρητώς στην Ελλάδα με τη Συνθήκη της Λωζάννης, όπου δεν υπάρχει καμία αναφορά για πλήρη αποστρατιωτικοποίηση. Ενώ, η Λήμνος και η Σαμοθράκη μπορούσαν να στρατιωτικοποιηθούν πλήρως μετά την κατάργηση της Σύμβασης της Λωζάννης και την αντικατάστασή της από τη Σύμβαση του Μοντρέ. Όσον αφορά στα Δωδεκάνησα, η Τουρκία δεν μπορεί να επικαλείται και να αμφισβητεί διατάξεις της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων, γιατί δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος.

Πέραν τούτων, οι συνθήκες που θεσπίζουν συνοριακές γραμμές, και συνεπώς κατοχυρώνουν κυριαρχία, όπως εν προκειμένω η Συνθήκη της Λωζάννης και η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων, περιβάλλονται με ιδιαίτερο κύρος και δεν αμφισβητούνται. Εξ ου και η Σύμβαση της Βιέννης για το δίκαιο των Συνθηκών του 1968 εξαιρεί ρητώς τις συγκεκριμένες συνθήκες από την εφαρμογή της ρήτρας της θεμελιώδους μεταβολής των περιστάσεων. Ο λόγος της εξαιρέσεώς τους είναι η προστασία του συνοριακού και κυριαρχικού status quo και η θέσπιση του απαραβίαστου των συνοριακών και κυριαρχικών ρυθμίσεων.

Τέλος, η μόνιμη στρατιωτική απειλή της τουρκικής τέταρτης στρατιάς του Αιγαίου, το casus belli της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης στο ενδεχόμενο επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ., καθώς και η τουρκική εισβολή και η συνεχιζόμενη κατοχή στην Κύπρο, δικαιολογούν πλήρως την επίκληση από την Ελλάδα του άρθρου 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ για δικαίωμα αυτοάμυνας στις γειτνιάζουσες με την Τουρκία περιοχές και ειδικότερα στα ανατολικότερα νησιά του Αιγαίου.

*Ο Χρίστος Σενέκης είναι νομικός – διεθνολόγος, βουλευτής ΔΗΚΟ Αμμοχώστου