Οι «γλυκές» αποδράσεις-Το κουτί με τα σοκολατάκια που έκρυβε τα μυστικά της ΕΟΚΑ

Το κουτί με τα σοκολατάκια είναι πανέμορφο. Ακόμη και σήμερα, δεκαετίες μετά, κουρασμένο από τον χρόνο και την ιστορία που κουβαλά, δεν έχει ξεθωριάσει. Έχει κλαδιά και λουλούδια και πολύχρωμα πουλιά. Μα έχει κυρίως μυστικά…

Ένα αθώο κουτί, σχεδιασμένο για να προσφέρει απολαύσεις σε μικρές μπουκιές, μετατράπηκε με την επινοητικότητα κάποιων ανθρώπων σε ένα από τα σημαντικότερα επικοινωνιακά εργαλεία, κατά τη διάρκεια του μεγάλου μας Αγώνα. Εντάσσεται, ουσιαστικά, στα επικοινωνιακά συστήματα που χρησιμοποιούσαν τα στελέχη της ΕΟΚΑ, ώστε να καταστήσουν δυνατή την επικοινωνία ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Και το κουτί αυτό, το οποίο εκτίθεται αυτές τις μέρες στο Μουσείο Αγώνος, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία μεταξύ κρατουμένων στα κρατητήρια της Πύλας και της Οργάνωσης. 

Ένα μικρό κουτί, ένα μεγάλο επικοινωνιακό εργαλείο

Ανήκε στην οικογένεια Παναγίδη, την Μαρούλα και τον Δάφνη, δύο ανθρώπους βαθιά ταγμένους στον Αγώνα, με εξαιρετικά σημαντικούς ρόλους στην επαρχία Λεμεσού. Όπως ο ίδιος ο κ. Παναγίδης περιέγραψε στο βιβλίο του «Πικροδάφνες», στο πρώτο επισκεπτήριο που έκανε η σύζυγός του του μετέφερε μήνυμα από τον Αρχηγό Διγενή, με το οποίο τον διόριζε υπεύθυνο της Οργάνωσης στα κρατητήρια της Πύλας. 

Οι όμορφες ζωγραφιές πάνω στο κουτί

«Η αλληλογραφία μεταφερόταν σε κουτί με σοκολάτες, το οποίο τροποποίησε ο γαμπρός μου, Αντώνης Ιωάννου, καθηγητής των Φυσικών στο Λανίτειο Γυμνάσιο, έτσι που οι Άγγλοι φρουροί των κρατητηρίων δεν μπόρεσαν ποτέ να ανακαλύψουν ότι μέσα στο αθώο εκείνο κουτί με τις σοκολάτες υπήρχαν σημαντικά έγγραφα, που μπορούσαν να οδηγήσουν και μέχρι την σύλληψη του Διγενή». Ως υπεύθυνος των κρατητηρίων, είχε, μεταξύ άλλων, την ευθύνη να ενημερώνει τον Αρχηγό για το ηθικό των κρατουμένων και να παρακολουθεί τις ανακρίσεις και τα βασανιστήρια που υφίσταντο οι αγωνιστές, ώστε να διαπιστώνεται η πηγή των πληροφοριών. Γι’ αυτό και ήταν τόσο σημαντικό να μπορεί να έχει ασφαλή επικοινωνία με τον έξω κόσμο. 

Έτσι κρύβονταν τα σημειώματα για τα κρατητήρια

Για αυτή τη δυνατότητα του κ. Παναγίδη, γνώριζε μόνο ένας συναγωνιστής του. «Η άκρως μυστική επικοινωνία μου με τον Αρχηγό, ήταν μόνο γνωστή στον Στέφανο Πρωτοπαπά, ο οποίος κρατείτο στο διπλανό διαμέρισμα. Μας χώριζε ο διάδρομος με το αγκαθωτό συρματόπλεγμα αλλά μπορούσαμε να μιλούμε και να ανταλλάσσουμε σημειώματα όταν δεν ήταν φρουρός κοντά». 

Η κρυψώνα όπως φαίνεται από την εσωτερική πλευρά του καπακιού

Υπεύθυνη αυτής της αποστολής ήταν η Μαρούλα Παναγίδη, που έπαιρνε τα σοκολατάκια στα κρατητήρια. Οι φρουροί έλεγχαν το περιεχόμενο του κουτιού, έβλεπαν πως ήταν απλώς σοκολάτες, και της επέτρεπαν να το περάσει, χωρίς να φαντάζονται πως υπάρχει μια πολύ μικρή κρυψώνα στο καπάκι, η οποία θα μπορούσε να φιλοξενήσει ένα μυστικό σημείωμα. Και μέσω αυτής της μεθόδου διοχετεύθηκαν πολύ σημαντικές πληροφορίες, που αφορούσαν ακόμη κι αποδράσεις. 

Εξωτερικά, τίποτα δεν μπορούσε να προδώσει τα μυστικά του κουτιού

Μέσα στο κουτί αυτό πέρασε, μεταξύ άλλων, η διαταγή για την περίφημη απόδραση των Ανδρέα Κάρυου, Φώτη Πίττα, Χριστάκη Τρυφωνίδη και Φρίξου Δημητριάδη από τα κρατητήρια Πύλας. Επίσης, δόθηκαν οι διαταγές για την απόδραση του Νίκου Κόσιη και του Τεύκρου Λοΐζου λίγο καιρό προηγουμένως.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: «Με έδερναν 22 μέρες… Εκάφκαν τα γένια μου με σπίρτα τζαι οι άλλοι εχαχανίζαν»

Όπως ανέφερε ο Δάφνης Παναγίδης, μιλώντας στο συνέδριο «Το Επικοινωνιακό Σύστημα του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959», το σύστημα ήταν αρκετά περίπλοκο. Την περίοδο που ίδιος ήταν στα κρατητήρια της Πύλας, ο Αρχηγός παρέδιδε την αλληλογραφία στην Έλλη Χριστοδουλίδου, το σπίτι της οποίας ήταν, ουσιαστικά, η έδρα του. Κάθε Τρίτη και Παρασκευή, η κ. Χριστοδουλίδου, παρέδιδε στις 13.45 την αλληλογραφία στην Μαρούλα Παναγίδη. Ακολούθως, το δίκτυο επικοινωνίας εξαπλωνόταν αναλόγως του παραλήπτη. Σημαίνοντα ρόλο σε αυτό το δίκτυο διαδραμάτιζαν η Ελισάβετ Νικολάου, ο πατήρ Άνθιμος Κυριακίδης και ο Χρίστος Ρασπόπουλος.

Το εσωτερικό του κουτιού, όπου τοποθετούνταν τα σοκολατάκια

Η κ. Μαρούλα είχε και την ευθύνη για τη επικοινωνία του Γρίβα με τα κρατητήρια, με την χρήση του κουτιού, που ήταν γι’ αυτήν εξαιρετικά σημαντικό. Μάλιστα, ο κ. Δαφνής περιέγραψε στο συνέδριο και ένα πολύ χαρακτηριστικό περιστατικό:

«Σε μία περίπτωση, γυρίζοντας από την Κοκκινοτριμιθιά, η Μαρούλα ενεπλάκη σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα παρά την Κοφίνου. Οδηγός ήταν ο Ανδρέας Βασιλείου, ο οποίος τραυματίστηκε σοβαρά και απεβίωσε λίγες μέρες αργότερα στο νοσοκομείο της Λεμεσού. Ο ανδριάντας του κοσμεί την πλατεία της γενέτειράς του, το Καλό Χωριό Λεμεσού.

Η Μαρούλα είχε μαζί της την κόρη μας Λουΐζα, που ήταν μόλις 18 μηνών, αλλά επίσης και το κουτί με την αλληλογραφία. Το αυτοκίνητο ανατράπηκε και η Μαρούλα τραυματίστηκε ελαφρά. Το παιδί πετάχτηκε στο χαντάκι. Ο Τούρκος επικουρικός πήγε να βοηθήσει και η Μαρούλα άρχισε να του φωνάζει. ‘Το κουτί, το κουτί, βρες το κουτί’.  

‘Τι σου λέγει;’, ρώτησε ο Άγγλος αξιωματικός. ‘Τα έχει χάσει από τον φόβο της η καημένη. Αντί να ζητά το μωρό της, ζητά το κουτί με τις σοκολάτες’, ήταν η απάντηση του επικουρικού».

Το τελευταίο μυστικό χαρτάκι στο κουτί με τα σοκολατάκια τοποθετήθηκε τον Αύγουστο του 1984. Μια μικρή, προσωπική παρακαταθήκη. Ένα μήνυμα για το μέλλον. «Είναι το κουτί που μετέφερα τα μυστικά μηνύματα του Γρίβα. Στο καπάκι υπάρχει μυστική θήκη που έκρυβα τα μηνύματα». Δυο προτάσεις που κρύβουν μέσα τους μια μεγάλη ιστορία ευρηματικότητας και αφοσίωσης στον Αγώνα που ξεπερνούσε κάθε εμπόδιο. Δυο προτάσεις που κρύβουν μέσα τους την ιστορία μας.   

Το τελευταίο σημείωμα

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Εκεί που συρρικνώνεται ο χρόνος… Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης μέσα από τα γραπτά του