Πολιτικές παρεμβάσεις, εκκλησία και covid έριξαν στα τάρταρα την Ελευθερία Τύπου

Μπορεί το ημερολόγιο να γράφει 2022, όμως οι πρακτικές που ακολουθούνται στην Κύπρο, όσον αφορά στην ελευθερία του τύπου, δείχνουν το αντίθετο. Πολιτικές παρεμβάσεις, συγκεχυμένες πληροφορίες, που πολλές φορές δίνουν κατεύθυνση, φίμωση σε αρμόδιους, που δυσκολεύουν το έργο των δημοσιογράφων, συνθέτουν το σκηνικό που επικρατεί στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα η αξιοπιστία των λειτουργών των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης να κατρακυλά.

Δεν είναι λίγα τα περιστατικά που καταγράφηκαν στο πρόσφατο παρελθόν της Κύπρου, που δείχνουν εξωτερικό δακτύλιο στη δουλειά των Μέσων Ενημέρωσης, είτε επρόκειτο για άμεση παρέμβαση προς τους δημοσιογράφους, είτε παρέμβαση με έμμεσο τρόπο, θέτοντας εμπόδια στο δρόμο των λειτουργών των ΜΜΕ προς την πηγή πληροφοριών, για ενημέρωση του κοινού.

Όλες αυτές οι παρεμβάσεις έχουν αρνητικό αντίκτυπο, όσον αφορά στην ελευθερία του τύπου, αφού υπάρχουν περιπτώσεις που θα πρέπει να είναι προσεγμένη η διατύπωση, ώστε να μην δυσαρεστηθούν οι εξωτερικοί παράγοντες, καθώς αυτό θα έχει αλυσιδωτές αντιδράσεις, με αποτέλεσμα ένα. Πλήγμα στην αξιοπιστία των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων και την έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού προς αυτούς.

Αυτό αποδεικνύει και η έρευνα που δημοσίευσαν οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, που κατατάσσει την Κύπρο στην 65η θέση ανάμεσα σε 179 χώρες, αν και στην έκθεση αναφέρονται 180, καθώς μετρά ως διαφορετική οντότητα και τα κατεχόμενα, τα οποία ειρίσθω εν παρόδω κατατάσσονται στην 81η θέση. Η θέση της Κύπρου, μπορεί για κάποιους να θεωρείται καλή, καθώς είναι αρκετές θέσεις πάνω από την μέση, ωστόσο πρέπει να προσμετρήσει και το γεγονός ότι, σύμφωνα με την αντίστοιχη έρευνα του 2021, η Κύπρος βρισκόταν 39 θέσεις πιο πάνω και συγκεκριμένα στην 26η.

Στην συγκεκριμένη έρευνα δίνεται και εξήγηση για το λόγο που η Κύπρος έχει αυτή την πτώση. Συγκεκριμένα, οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα αναγνωρίζουν ότι η ελευθερία του τύπου είναι κατοχυρωμένη από το σύνταγμα, ωστόσο αναφέρουν πως πολιτικά κόμματα, η Ορθόδοξη εκκλησία και εμπορικά συμφέροντα ασκούν σημαντική επιρροή στα ΜΜΕ.

Όσον αφορά στο πολιτικό πλαίσιο, η έρευνα αναφέρει πως αν και η σωματική ακεραιότητα και ασφάλεια των δημοσιογράφων δεν απειλούνται, τα ΜΜΕ αποτελούν στόχο λεκτικής επίθεσης από πολιτικούς και αυτό συμβάλλει στην έλλειψη ελευθερίας της έκφρασης. Οι άτυπες σχέσεις μεταξύ των πολιτικών και των ιδιοκτητών των ΜΜΕ ενισχύουν την επιρροή των πρώτων στον τομέα.

Όσον αφορά στο νομικό πλαίσιο, η έρευνα αναφέρει πως αν και η συκοφαντική δυσφήμιση δεν είναι έγκλημα, στην Κύπρο ο Γενικός Εισαγγελέας έχει την εξουσιοδότηση να ασκήσει ποινική δίωξη ενάντια σε ένα μέσο ενημέρωσης, αν και εφόσον το κρίνει σκόπιμο. Προστίθεται πως υπάρχουν οι κανονιστικές δικλείδες για προστασία των πηγών. Η συντακτική αυτονομία διασφαλίζεται από κανονισμούς, αλλά υπάρχουν περιορισμένες διατάξεις για μηχανισμούς ή διαδικασίες για την αποτελεσματική προστασία των δημοσιογράφων και την πρόληψη πολιτικών παρεμβάσεων στην δουλειά τους. Η άμεση παρέμβαση σε δημοσιογραφική δουλειά δεν είναι σπάνιο, αναφέρεται στην έκθεση. Η αυτολογοκρισία είναι ευρέως διαδεδομένη.

Αναφορικά με το οικονομικό πλαίσιο στην Κύπρο, στην έρευνα τονίζεται πως η οικονομική κρίση, που ήταν επακόλουθο της πανδημίας του κορωνοϊού, επηρέασε τα μέσα ενημέρωσης, που ήταν πιο επιρρεπείς στις επιρροές από εμπορικά συμφέροντα. Η εξάρτηση από την εταιρική διαφήμιση και τη χορηγία αύξησε την εμπορική επιρροή και την επιρροή των ιδιοκτητών στο εκδοτικό περιεχόμενο.

Στην συνέχεια, η έρευνα αναφέρθηκε στο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο, σημειώνοντας πως το Κυπριακό πρόβλημα θεωρείται ταμπού και όλοι οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι «πιστοί» στο αφήγημα της Κυβέρνησης, όταν γίνεται αναφορά σε αυτό το θέμα. Οι δημοσιογράφοι που συχνά αμφισβητούν αυτή την γραμμή, συχνά χαρακτηρίζονται ως «προδότες». Αναφέρεται επίσης ότι υπάρχουν κρατικές απαγορεύσεις στην χρήση συγκεκριμένων ορισμών, που αφορούν το Κυπριακό πρόβλημα.

Αναφορικά με το θέμα της ασφάλειας, στην έκθεση τονίζεται πως δεν υπάρχουν αυθαίρετες κρατήσεις ή δολοφονίες δημοσιογράφων, ωστόσο υπάρχουν περιστατικά λεκτικών επιθέσεων από κρατικούς αξιωματούχους στα μέσα ενημέρωσης, που επηρεάζουν την ελευθερία της έκφρασης. Αν και δεν υπήρξαν σοβαρές απειλές για σωματική βία ή επίθεση, οι δημοσιογράφοι συχνά υφίστανται παρενόχληση μέσω διαδικτύου.

Σε αυτό το σημείο γίνεται έμμεση αναφορά σε λεγόμενα του Μακάριου Δρουσιώτη, ο οποίος είχε καταγγείλει ότι είχαν χακαριστεί οι συσκευές του και τον παρακολουθούσαν μετά την έκδοση του βιβλίου του. Συγκεκριμένα, η έκθεση αναφέρει «υπάρχουν καταγγελίες για παρακολούθηση και χακάρισμα των συσκευών και των ηλεκτρονικών αρχείων ενός δημοσιογράφου, ο οποίος έχει εκδώσει βιβλίο για την διαφθορά στην Κυβέρνηση. Η Αστυνομία, μετά από έρευνα, απέτυχε να εξιχνιάσει την υπόθεση».

Η χειρότερη θέση για την Κύπρο

Οι Δημοσιογράφοι Χωρίς σύνορα ξεκίνησαν να καταγράφουν στοιχεία για την Κύπρο από το 2003, με εξαίρεση το 2004 που έχουν καταγράψει μόνο για τα κατεχόμενα. Η χειρότερη θέση για τη χώρα μας ήταν η 83η ανάμεσα σε 1665 χώρες, που καταγράφηκε το 2003, ωστόσο ήταν θεαματική η αλλαγή δεδομένων που καταγράφηκαν το 2005. Συγκεκριμένα, εκείνη τη χρονιά η Κύπρος βρέθηκε στην 25η θέση ανάμεσα σε 166 χώρες, παρόλο που στην έκθεση γίνεται αναφορά σε 167, δεδομένου ότι μετρούν ως ξεχωριστή οντότητα τα κατεχόμενα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, η δεύτερη χειρότερη χρονιά για την Κύπρο είναι το 2022, ενώ τρίτη χειρότερη χρονιά ήταν το 2007, που βρέθηκε στην 45η θέση, ανάμεσα σε 168 χώρες (χωρίς τα κατεχόμενα). Στην αντίθετη πλευρά, η καλύτερη χρονιά για την Κύπρο ήταν το 2011-2012, που βρέθηκε στην 16η θέση, ανάμεσα σε 178 χώρες (χωρίς τα κατεχόμενα).

Τι συμβαίνει στην χώρα που βρίσκεται στην πρώτη θέση

Στην πρώτη θέση της έρευνας, για έκτη συναπτή χρονιά, βρίσκεται η Νορβηγία και σύμφωνα με την έρευνα, το νομικό πλαίσιο της χώρας είναι ισχυρό και προστατεύει την ελευθερία του τύπου. Η αγορά των ΜΜΕ ζωντανή, με έναν ισχυρό δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό φορέα και έναν διαφοροποιημένο ιδιωτικό τομέα με εκδοτικές εταιρείες, που εγγυώνται εκτεταμένη εκδοτική ανεξαρτησία.

Αναφορικά με το πολιτικό πλαίσιο, τα νορβηγικά ΜΜΕ λειτουργούν σε ένα ευνοϊκό πολιτικό περιβάλλον. Σε γενικές γραμμές, οι πολιτικοί της Νορβηγίας αποφεύγουν να χαρακτηρίζουν τις ειδήσεις με δυσμενή κάλυψη ως «ψευδείς» και να υποτιμούν τους συντάκτες. Οι βουλευτές και οι υπουργοί της Κυβέρνησης αποφεύγουν να προσεγγίζουν επιτροπές εκδόσεων που επιδοτούνται από δημόσιους φορείς.

Όσον αφορά στο νομικό πλαίσιο, το σύνταγμα της Νορβηγίας εγγυάται ελευθερία της έκφρασης, καθώς και το δικαίωμα στην δημόσια πληροφόρηση, που επίσης προστατεύεται από αρκετούς νόμους. Η βιομηχανία των ΜΜΕ δουλεύει με ένα κώδικα δεοντολογίας, ο οποίος είναι κοινός.

Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στο οικονομικό πλαίσιο και τονίζεται πως η νορβηγική αρχή ραδιοτηλεόρασης συλλέγει, ταξινομεί και δημοσιεύει πληροφορίες, που αφορούν την ιδιοκτησία των ΜΜΕ. Από την πλευρά τους, οι αρχές ανταγωνισμού προστατεύουν τον πλουραλισμό σε σχέση με την ιδιοκτησία. Η πολιτική του «μηδενικού ΦΠΑ» στα μέσα ενημέρωσης συμβάλλει στη διατήρηση της ποιότητας και του πλουραλισμού.

Όσον αφορά στο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο, στην έρευνα αναφέρεται πως στην ολότητά της, η κοινωνία και το κράτος ενθαρρύνουν την ανεξαρτησία των δημοσιογράφων και την ανταλλαγή ιδεών. Περιστασιακά, οι επαγγελματίες στα ΜΜΕ δέχονται παρενόχληση στο διαδίκτυο.  

Καταλήγοντας, η έκθεση αναφέρεται και στο θέμα της ασφάλειας, σημειώνοντας πως οι δημοσιογράφοι στη Νορβηγία, γενικά εργάζονται σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Έχουν, ωστόσο, καταγγελθεί κάποιες σπάνιες υποθέσεις σωματικής βίας εναντίον δημοσιογράφων, αλλά οι απειλές είναι σύνηθες φαινόμενο. Η έκθεση, μάλιστα, επικαλείται άλλη μελέτη, η οποία αναφέρει πως ένας στους τέσσερις δημοσιογράφους στη Νορβηγία δέχεται απειλές με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.