Από την αδιαλλαξία στο Σχέδιο Ανάν και από τη νηνεμία στο σήμερα

Σε μια κατάσταση πλήρους αδράνειας και νηνεμίας βρίσκει το Κυπριακό πρόβλημα η 18η επέτειος του ιστορικού δημοψηφίσματος της 24ης Απριλίου του 2004 για το Σχέδιο Ανάν, όταν Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, κλήθηκαν να τοποθετηθούν επί του τελικού σχεδίου που ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, κατέθεσε στις δύο πλευρές με τη μεγάλη πλειοψηφία του Κυπριακού Ελληνισμού να το απορρίπτει. 

Με ξεκάθαρη ευθύνη της άλλης πλευράς, πλέον, το Κυπριακό βρίσκεται στον πάγο, αφού καμία πρωτοβουλία και καμία πίεση δεν δείχνει στην παρούσα φάση ικανή για να υποχρεώσει την Άγκυρα και τους εγκάθετους της στα κατεχόμενα, να αφήσουν πίσω τις ακραίες θέσεις που κατέθεσαν επίσημα για πρώτη φορά, πριν ακριβώς από ένα χρόνο στη πενταμερή της Γενεύης, όπου απάντησαν στην πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, για επανέναρξη των συνομιλιών, με τις προτάσεις τους για κυριαρχική ισότητα και λύση δύο κρατών. 

Τίποτα δεν προμηνύει ότι μπορεί αυτή η κατάσταση να ανατραπεί, αν και στο Κυπριακό, όσες φορές υπήρξαν μεγάλα αδιέξοδα και απουσία κινητικότητας, τα ακολούθησαν πρωτοβουλίες και εξελίξεις, που μάλιστα, το 2004, έφεραν την προσπάθεια στο τελευταίο στάδιο, αυτό του δημοψηφίσματος, με τους Ελληνοκύπριους όμως να δίνουν ένα βροντερό όχι ως απάντηση στο Σχέδιο Ανάν. 

Εκείνη η προσπάθεια, του Κόφι Ανάν, ξεκίνησε ουσιαστικά πέντε χρόνια νωρίτερα. Ο αείμνηστος Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, χρειάστηκε να περάσει μέσα από συμπληγάδες για να φέρει τις δύο πλευρές σε ακτίνα συμφωνίας, πολλές φορές με τρόπους που έφεραν σε ρήξη αυτόν και τους συνεργάτες του με τις δύο πλευρές, ειδικά με τους Ελληνοκύπριους. Για να φτάσουμε στο δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου του 2004, υπήρξαν πολλοί σταθμοί, ενώ τον δικό τους ρόλο έπαιξαν και άλλες συγκυρίες που σχετίζονταν με το Κυπριακό σε πιο περιφερειακό επίπεδο, όπως για παράδειγμα η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η νίκη του Ταγίπ Ερντογάν στις τουρκικές εκλογές. 

Πώς φτάσαμε στο Σχέδιο Ανάν

Η προσπάθεια του Κόφι Ανάν εγκαινιάστηκε στα τέλη του 1999. Μετά από  μια περίοδο έντονων καταστάσεων, τόσο στην Κύπρο όσο και στο Αιγαίο, με τα γεγονότα στα Ίμια, τις δολοφονίες των Τάσου Ισαάκ και Σολωμού Σολωμού, την κρίση των S-300, και με την Κύπρο να βρίσκεται στο κατώφλι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Κόφι Ανάν κατάφερε να φέρει ξανά στο ίδιο τραπέζι τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Γλαύκο Κληρίδη και τον κατοχικό ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς.

Μεταξύ των δύο έγιναν πέντε συναντήσεις που έλαβαν χώρα στη Γενεύη και στη Νέα Υόρκη στην παρουσία του τότε ειδικού συμβούλου του Κόφι Ανάν για το Κυπριακό, Αλβάρο Ντε Σότο. Στόχος εκείνων των συναντήσεων, ήταν να δημιουργηθεί το έδαφος, για να προχωρήσει η διαδικασία σε πιο ουσιαστικές διαπραγματεύσεις. Εκείνη η προσπάθεια κατέρρευσε, όταν πριν την έκτη διαδοχική συνάντηση μεταξύ των δύο, ο Ραούφ Ντεντκάς αρνήθηκε να συμμετάσχει χαρακτηρίζοντας την ως «χάσιμο χρόνου».

Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, ο Ραούφ Ντενκτάς αιφνιδιάζοντας τους πάντες αναδιπλώνεται και ζητά κατ΄ ιδίαν συναντήσεις με τον Γλαύκο Κληρίδη. Εκείνες οι συναντήσεις λειτουργούν ως καταλύτης των εξελίξεων. Οι συναντήσεις μεταξύ των δύο συνεχίζονται την ίδια ώρα που ο Κόφι Ανάν καταθέτει ένα πρώτο προσχέδιο για τα θέματα που υπήρχαν διαφορετικές προσεγγίσεις. Εκείνο το προσχέδιο απορρίπτεται από τον Ραούφ Ντενκτάς. Τον Νοέμβριο του 2002 ο Κόφι Ανάν καταθέτει ένα αναθεωρημένο σχέδιο που καταπιανόταν με κάθε πτυχή της λύσης του Κυπριακού.

Ένα μήνα αργότερα ο Κόφι Ανάν κατέθεσε το δεύτερο του σχέδιο, με την Ελλάδα και την Κύπρο τις επόμενες ημέρες, να επιτυγχάνουν την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. χωρίς κανένα όρο για το Κυπριακό. Στις 16 Φεβρουαρίου του 2003 πραγματοποιούνται οι Προεδρικές Εκλογές, με τον Γλαύκο Κληρίδη, αν και είχε διαβεβαιώσει πως αυτή που ολοκληρωνόταν θα ήταν η τελευταία του θητεία, τελικά να επαναδιεκδικεί, μόνο για 16 μήνες. Τελικά νικητής των εκλογών, αναδεικνύεται ο Τάσσος Παπαδόπουλος.

Δεκαπέντε μέρες μετά, στις 28 Φεβρουαρίου ο Κόφι Ανάν επισκέφθηκε την Κύπρο και κατέθεσε το αναθεωρημένο του Σχέδιο, το Ανάν 3, στις δύο πλευρές. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος δηλώνει θετικός, ωστόσο ζητά κάποιες αλλαγές, ενώ ο Ραούφ Ντενκτάς το απορρίπτει. Αυτή η στάση του Ντενκτάς συνεχίζεται και τις επόμενες ημέρες σε συνομιλίες που πραγματοποιούνται στη Χάγη στις 11 Μαρτίου του 2003. Η αποτυχία μέσα από τα επίσημα χείλη του ΟΗΕ βαραίνει τον κατοχικό ηγέτη.

Η συνάντηση στη Νέα Υόρκη

Μέσα σε αυτό το κλίμα και με το Κυπριακό ουσιαστικά να παραμένει στάσιμο από τον Μάρτιο του 2003 μέχρι τις αρχές του 2004, εξ υπαιτιότητας της άλλης πλευράς, ο Κόφι Ανάν καλεί τις δύο πλευρές στη Νέα Υόρκη. Στο μεσοδιάστημα ο Κύπριος Πρόεδρος με επιστολές του προς τον Κόφι Ανάν ζητούσε την ανάληψη νέας πρωτοβουλίας από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, με τον ίδιο να τονίζει πως αυτό θα συμβεί μόνο αν και τα δύο μέρη επεδείκνυαν πολιτική βούληση. Πολλοί πίστευαν, ακόμα και ο ίδιος ο Τάσσος Παπαδόπουλος, πως οι Τουρκοκύπριοι θα επέμεναν στα όσα δημόσια διακήρυτταν για απόρριψη των Σχεδίων του Γενικού Γραμματέα.

Ο Ραούφ Ντενκτάς όμως μας αιφνιδιάζει.

Όπως άλλωστε παραδέχτηκαν κατά καιρούς πρωταγωνιστές εκείνων των συνομιλιών στη Νέα Υόρκη, ενώ όλοι περίμεναν πως η διαδικασία θα κατέρρεε οριστικά, προσκρούοντας στις ακραίες και αδιάλλακτες θέσεις που δημόσια εξέφραζε ο κατοχικός ηγέτης, τελικά αιφνιδίασε άπαντες και όχι μόνο αποδέχθηκε την πρόταση του Κόφι Ανάν, αλλά υιοθετούσε πλήρως τη διαδικασία, φέρνοντας τη δική μας πλευρά προ τετελεσμένων.

Από τη… ναφθαλίνη στα δημοψηφίσματα

Κι εκεί που το Κυπριακό βρισκόταν ένα βήμα πριν από ένα ακόμα αδιέξοδο, η αιφνιδιαστική κίνηση από την άλλη πλευρά, έφερε αλυσιδωτές εξελίξεις αφού από τον Φεβρουάριο του 2004 και καθόλη τη διάρκεια του Μαρτίου πραγματοποιήθηκαν σειρά συναντήσεων μεταξύ Κληρίδη και Ντενκτάς με τη διαδικασία να ολοκληρώνεται στο τέλος του μήνα με τη γνωστή διάσκεψη στο Μπούργκενστοκ της Ελβετίας που κατατέθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη στις 31 Μαρτίου με τον Κόφι Αναν, μέσω της επιδιαιτησίας να καλύπτει τα κενά που δημιουργούνταν από τις διαφωνίες των δύο πλευρών.

Οι μέρες που ακολούθησαν μέχρι την 24 Απριλίου θα μείνουν στην Ιστορία. Ακριβώς μια εβδομάδα μετά την κατάθεση του Σχεδίου, στις επτά Απριλίου ο Τάσσος Παπαδόπουλος απευθύνθηκε στον κυπριακό λαό και τον κάλεσε να απορρίψει το Σχέδιο Ανάν, με δάκρυα στα μάτια και λέγοντας την φράση που έμεινε στην ιστορία, «παρέλαβα κράτος, δεν θα παραδώσω κοινότητα».

Το δημοψήφισμα έγινε στις 24 Απριλίου 2004, με το οποίο το 76% των Ελληνοκυπρίων να απορρίπτουν το σχέδιο. Το δημοψήφισμα έχει μείνει στην ιστορία αφού αποτελεί τη μοναδική στιγμή στην μακροχρόνια ιστορία του Κυπριακού, που ο λαός κλήθηκε να τοποθετηθεί με ένα «ναι» ή ένα «όχι», σε ένα σχέδιο λύσης.

Στο σήμερα

Δεκαοκτώ χρόνια μετά, τα πράγματα στο Κυπριακό, αφενός δεν θυμίζουν σε τίποτα την κινητικότητα και τις προσπάθειες που είχαν προηγηθεί από το Σχέδιο Ανάν, αφετέρου τα δεδομένα που θα έχουν ενώπιον τους, όσοι εμπλακούν σε μια νέα απόπειρα θα είναι πολύ διαφορετικά. Το ενδιαφέρον των τρίτων για το Κυπριακό, πλέον συσχετίζεται ανοικτά με το θέμα του φυσικού αερίου, κάτι που σε μεγάλο βαθμό δημιουργεί παγίδες, ειδικά για την δική μας πλευρά. 

Την ώρα που ο κατοχικός ηγέτης και η Άγκυρα επιμένουν στις ακραίες θέσεις τους, θέτοντας ως όρο για να παρακαθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων την αναγνώριση της κυριαρχική ισότητας του ψευδοκράτους, τα τρίτα μέρη στο Κυπριακό, άρχισαν να πιέζουν έτσι ώστε η όποια πρωτοβουλία ληφθεί το επόμενο διάστημα για το Κυπριακό, να συσχετιστεί ως πακέτο με τις επιλογές που εξετάζονται για την ανάπτυξη των κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ. Εξάλλου στο τραπέζι των διαβουλεύσεων κατά καιρούς έπεσαν διάφορες προτάσεις για το φυσικό αέριο, τόσο από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας όσο κι από την άλλη πλευρά. 

Το ερώτημα που ο χρόνος θα απαντήσει, είναι αν αυτή την περίοδο άπνοιας και γενικότερης άρνησης στο Κυπριακό, θα τη διαδεχθεί μια περίοδος ραγδαίων εξελίξεων που θα ξεκλειδώσουν τις προσπάθειες και την ίδια ώρα, εάν αυτή τη φορά οι πρόνοιες όσα θα προβλέπονται σε ένα ενδεχόμενο σχέδιο λύσης, θα εξυπηρετούν αυτό που με κάθε ευκαιρία επαναλαμβάνει ο πρόεδρος της Δημοκρατίας. Αν θα διασκεδάζουν δηλαδή τις ανησυχίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.