Ο οβελίας του Διγενή και το αυτοσχέδιο εκκλησάκι στις γυναικείες φυλακές

Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ, ήταν, είναι και θα παραμείνει, μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της κυπριακής ιστορίας του 20ου αιώνα. Φτωχοί και πλούσιοι, νέοι και γέροι, αγράμματοι και μορφωμένοι επένδυσαν τις όποιες ελπίδες τους για ένα καλύτερο μέλλον, στην απελευθέρωση της Κύπρου από τον Αγγλικό ζυγό. Οι μέρες των γιορτών, δεν αποτελούσαν μέρες αργίας για το αντάρτικο. Ο αγώνας συνεχιζόταν ακατάπαυστα μέχρι την τελική δικαίωση ή καλύτερα, μέχρι την ανάσταση της Κύπρου και την αποτίναξη του εχθρού.

Όπως συμβαίνει σήμερα, έτσι και για τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, η αναπόληση και η νοσταλγία γίνονται πιο έντονες τις ημέρες των γιορτών. Κάθε άνθρωπος που είναι μακριά από την οικογένεια του, μακριά από τους φίλους και τον τόπο του, ειδικά τις ημέρες του Πάσχα, λόγω της κατάνυξης νιώθει ακόμα μεγαλύτερο το κενό.Έτσι ένιωσαν και οι ηρωικοί αγωνιστές της ΕΟΚΑ που κατά τη διάρκεια της εποποιΐας του 1955-1959 αναγκάσθηκαν να περάσουν αυτή την περίοδο, είτε στο αντάρτικο, είτε κρυμμένοι σε κρησφύγετα, ή ακόμα σε φυλακές και κρατητήρια, από την Κοκκονοτριμιθιά, μέχρι την Πύλα και από τις Κεντρικές Φυλακές μέχρι τις Φυλακές της Αγγλίας στο Κεντ ή αλλού.

Για εκείνες τις ημέρες, μίλησαν στον Άγγελο Κοτσώνη το 1995 πρώην αγωνιστές, που περιέγραψαν πώς περνούσαν και πως ένιωθαν τις γιορτές, είτε ως καταζητούμενοι είτε ως αντάρτες είτε σαν πολιτικοί κρατούμενοι στην Κύπρο και την Αγγλία.

Πάσχα στο κρησφύγετο του Διγενή

Η Έλλη Χριστοδούλου μαζί με τον σύζυγο της, μυημένοι από νωρίς στον αγώνα, ανέλαβαν το βάρος της φύλαξης του αρχηγού της Οργάνωσης Γεωργίου Γρίβα Διγενή. Εκεί ανάμεσα στα πορτοκαλόδεντρα, στο σπίτι της στον Άγιο Νικόλαο, η Έλλη Χριστοδούλου, έκρυβε μέσα σε κρησφύγετο, κάτω από τον νεροχύτη της κουζίνας της, τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ. Το Πάσχα του 1957 βρίσκει τον Διγενή κρυμμένο στο κρησφύγετο του Αγίου Νικολάου.

Όπως η ίδια αφηγείται, «ο Αρχηγός πάντα νήστευε αυτές τις ημέρες. Τετάρτη και Παρασκευή δεν έτρωγε ποτέ μιλλωμένα. Την Αγία Εβδομάδα ούτε λάδι. Το Μεγάλο Σάββατο περίμενε να φέρουμε το Άγιο Φως από την εκκλησία και άναβε την λάμπα με αυτό για τρεις μέρες. Την Κυριακή δεν ήθελε παραδοσιακή σούβλα, ήθελε οβελία, όπως τον έψηναν στην Ελλάδα. Εγώ κι ο σύζυγος μου δεν ξέραμε, ούτε πως να τον δέσουμε, ούτε πως να τον ψήσουμε. Μας εξήγησε τι σούβλα και τι κρέας να αγοράσουμε, ενώ ήθελε στο εσωτερικό του οβελία να βάλουμε πατάτες».

Και προσθέτει: «Ό άντρας μου άναψε τα κάρβουνα, και τα έβαλε σε ένα σημείο στην αυλή που να μπορεί να παρακολουθεί το ψήσιμο ο Αρχηγός από μια μικρή χαραμάδα. Συνεχώς του έκανε παρατηρήσεις, μέχρι που σε κάποια στιγμη, ο σύζυγος μου, του απάντησε, ''φωνάζεις, φωνάζεις, αλλά δεν έρχεσαι εδώ να γυρίσεις τον οβελία να δεις τον νόστο''».

Όπως διηγηθείτε η Έλλη Χριστοδούλου, «του Διγενή πάντα του άρεσε να εμπλέκεται στις προετοιμασίες. Ειδικά τις ημέρες τον γιορτών ήταν πολύ συγκινημένος, ενώ δεν έφευγε από το μυαλό του η σύζυγος του, η οποία βρισκόταν στην Ελλάδα. Μπορεί να μην το παραδεχόταν, αλλά ήταν και συγκινημένος και στεναχωρημένος το Πάσχα».

Πάσχα στο αντάρτικο

Στον Άγγελο Κοτσώνη για τις γιορτές του Πάσχα που πέρασε τα χρόνια της ΕΟΚΑ, μίλησε και ο αγωνιστής Θάσος Σοφοκλέους, ο οποίος θυμάται, τόσο το Πάσχα του 1956 που πέρασε στο αντάρτικο, όσο και αυτό του 1958 που βρέθηκε κρατούμενος στις φυλακές της Αγγλίας.

Θυμάται για το Πάσχα του 1956 ο Θάσος Σοφοκλέλους. «Εκείνο το Πάσχα το κάναμε στο χωριό Χαρτσιά. Το αίσθημα το θρησκευτικό ειδικά τότε με τον αγώνα ήταν βαθιά ριζωμένο και έντονο. Έτσι κι αλλιώς τα περισσότερα παιδιά της ΕΟΚΑ, ήταν παιδιά της ΟΧΕΝ του Παπάσταυρου Παπαγαθαγγέλου.

Το Πάσχα το κάναμε στο χωριό Χαρτσιά γιατί εκεί συν έπεσε εκείνη την περίοδο να είναι το αρχηγείο της ΕΟΚΑ για τον τομέα Πενταδακτύλου. Επίσης το χωριό ήταν πολύ πειθαρχημένο με τους περισσότερους κατοίκους να είναι μυημένοι στον αγώνα.

Ιερέας του χωριού ήταν ο Παπά Νικόλας. Μας είχε παροτρύνει να μείνουμε. Είχαμε κάνει τη νηστεία μας και μας προέτρεψε να μείνουμε για να κοινωνήσουμε. Πράγματι ο Παπά Νικόλας ετοίμασε ένα χώρο μέσα στο ιερό, όπου κρέμασε κουρτίνες και τα ράσα του και μας έβαλε καρέκλες από πίσω και παρακολουθήσουμε τη λειτουργία.

Οι περισσότεροι γνώριζαν την παρουσία μας εκεί. Μας έβγαλαν από την πίσω πόρτα του ιερού όπου φάγαμε και στη συνέχεια οδηγηθήκαμε σε ένα φιλικό μας σπίτι, όπου φάγαμε την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα, τσουγκρίσαμε αβγά και φάγαμε φλαούνα. Ειδικά σε τέτοιες στιγμές, υπήρχε ένα διαφορετικό δέσιμο», θυμάται ο Θάσος Σοφοκλέους.

Πάσχα στις φυλακές της Αγγλίας

Δύο χρόνια αργότερα, το Πάσχα του 1958, ο Θάσος Σοφοκλέους, όπως και άλλη αγωνιστές της ΕΟΚΑ που συνελήφθησαν, το πέρασαν στις αγγλικές φυλακές, μετά την καταδίκη τους για ισόβια για να εκτίσουν την ποινή τους. «Είχα την ατυχία να συλληφθώ, καταδικαστικά σε ισόβια. Με πήραν στις φυλακές του Μαϊνστόουν στο Κεντ. Εκεί βρισκόμασταν ανάμεσα σε εγκληματίες κοινού δικαίου, δολοφόνους, ομοφυλόφιλους και γκάνγκστερ. Ήταν εκείνοι χίλιοι και εμείς δέκα. Βρισκόμασταν υπό συνεχή καταπίεση και έπρεπε να συμμετάσχουμε στα καταναγκαστικά έργα. Η δική μας η δουλειά, ήταν να είμαστε ράφτες.  

Όπως εξηγεί ο κ. Σοοφοκλέους, επικαλούμενοι τα θρησκευτικά τους δικαιώματα, ανάγκασαν τη διεύθυνση των φυλακών να μεριμνήσει έτσι ώστε να νηστέψουν. «Τους πείσαμε και μας έφερναν ελιές, ντομάτα αγγούρια, διάφορα χόρτα και ψωμί με σουσάμι. Αυτό μας έδωσε και μια κατάνυξή. Νιώσαμε τη νηστεία όπως την κάναμε. Κατορθώσαμε συγχρόνως να έρχεται κα παπάς που μας έκανε λειτουργία. Τη μέρα του Πάσχα πήγαμε σε ένα χώρο που διαμορφώσαμε σαν εκκλησία. Εκείνη η ημέρα ήταν εντελώς διαφορετική. Νιώσαμε μια μεγάλη ψυχική ευφορία», διηγείται ο Θάσος Σοφοκλέους.

Πάσχα στις γυναικείες φυλακές

Περίπου ίδια εικόνα και ανάμεσα στις γυναίκες πολιτικές κρατούμενες της ΕΟΚΑ, που κρατούνταν στις Κεντρικές Φυλακές, μαζί με τις φυλακισμένες του κοινού δικαίου. Για τη δική της εμπειρία, μίλησε η Δήμητρα Κουρσουμπά. «Πραγματικά εκείνο το Πάσχα θα μου μείνει αξέχαστο, ήταν κάτι πολύ διαφορετικό από κάθε άλλο Πάσχα. Πρώτο γιατί ήμουν στις φυλακές και δεύτερο γιατί είχε γίνει στην ύπαιθρο.

Εμείς ως πολιτικές κρατούμενες μέναμε σε κελιά στις Κεντρικές Φυλακές ως κοινές κρατούμενες. Εκείνη την περίοδο το Πάσχα του 1957 έφεραν στις φυλακές μια ποινική κρατούμενη, που ήταν τσιγγάνα και έβαλαν σε ένα κελί που το είχαμε σαν την εκκλησία μας. Διαμαρτυρηθήκαμε φωνάξαμε, κάναμε απεργία πείνας. Και μας είπαν πως δεν θα είχαμε εκκλησία. Σκεφτήκαμε να το κάνουμε στην ύπαιθρο. Όλη την Αγία Εβδομάδα διαβάζαμε τα ευαγγέλια και την ακολουθία της Αγίας Εβδομάδας.

Είχαμε κάνει και επιτάφιο, Πήραμε ένα τραπέζι το αναποδογυρίσαμε και το στολίσαμε με τριανταφυλλιές από τον κήπο των φυλακών. Έγινε ένας υποτυπώδης επιτάφιος που για εμάς ήταν κάτι υπέροχο που μας συγκινούσε πάρα πολύ. Δεν είχαμε ιερέα και κάναμε ότι μπορούσαμε να κάνουμε. Το Σάββατο σκουπίσαμε ένα μέρος της αυλής. Το καθαρίσαμε. Μαζέψαμε πέτρες και σχηματίσαμε γραμμές με τις πέτρες και δημιουργήσαμε μια εκκλησία. Βάλαμε και ένα τραπέζι που έπαιξε τον ρόλο της Αγίας Τράπεζας και κάναμε ένα σταυρό με ξύλα. Εν τω μεταξύ στις 4 και μισή μας έκλεισαν στα κελιά μας και συνεχίσαμε την απεργία πείνας.

Την Κυριακή ξυπνήσαμε πρωί και ήρθε ο πατήρ Αντρέας από τον Στρόβολο. Βάλαμε στο τραπέζι ένα σεντόνι άσπρο και περιμέναμε τον πάτερ Ανδρέα. Και εκείνος πολύ συγκινημένος όπως και εμείς. Δεν το περίμενε να δει αυτό το πράγμα. Μας λειτούργησε. Μας είπε πολλά συγκινητικά λόγια. Πολλές από εμάς έκλαψαν από συγκίνηση και κατάνυξη. Κοινωνήσαμε όλες με τη σειρά μας. Γίναμε μια ομάδα μας ευχηθήκαμε καλή ανάσταση και του χρόνου στα σπίτια μας. Έτσι απλά και ήσυχα. Μετά αποτραβηχτήκαμε στα κελιά μας».

Πάσχα στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς

Ανάλογη ήταν και η εικόνα στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς, όπου κρατούνταν οι πολιτικοί κρατούμενοι της ΕΟΚΑ. Όπως αφηγείται ο Ευστάθιος Χριστοδουλίδης, το Πάσχα στην Κοκκινοτριμιθιά, έφερνε τους αγωνιστές πιο κοντά. «Όπως ξέρετε οι Έλληνες με την ανάσταση παίρνουν ιδιαίτερα μηνύματα και δίνουν ιδιαίτερη σημασία. Αυτές η ημέρες για τους κρατούμενους, είχαν μια ιδιαίτερη θρησκευτική και συναισθηματική φόρτιση. Υπήρχε μια καθολική πνευματική επικοινωνία για όλους τους κρατούμενους ασχέτως ηλικιών. Πέραν της συναισθηματικής φόρτισης, περνούσαμε αρκετές ώρες στη λειτουργία. Στην Κοκκινοτριμιθιά είχαμε την εκκλησία και μπόλικους ιερείς. Είχαμε και μπόλικους ψαλτάδες. Η εκκλησία ήταν μια παράγκα, λιτά στολισμένη, όμως ήταν αρκετή για να διεγείρει την θρησκευτική λειτουργία.

Η διαφορά ήταν ότι την ακολουθία των παθών την κάναμε απογεύματα και της αναστάσεως την Κυριακή, όπου είχαμε μπόλικες φλαούνες και κόκκινα αυγά που έφεραν οι επισκέπτες στην κοινή τράπεζα αγάπης. Εκείνο που θα μου μείνει αξέχαστο, είναι η θρησκευτικότητα εκείνων των ημερών που ήταν ανεπανάληπτη.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

• Από τη θητεία του Αυξεντίου στο Κιλκίς, στο Αυξέντιο Ξάνθης-Οδοιπορικό REPORTER
• «Με έδερναν 22 μέρες… Εκάφκαν τα γένια μου με σπίρτα τζαι οι άλλοι εχαχανίζαν»
• Εγκλεισμός, εγκλήματα, βασανιστήρια-Στα βήματα των ηρώων της ΕΟΚΑ στα κρατητήρια