Εγκλεισμός, εγκλήματα, βασανιστήρια-Στα βήματα των ηρώων της ΕΟΚΑ στα κρατητήρια

Μπαίνοντας μέσα στην πρώτη αίθουσα αντικρίζεις 3500 φωτογραφίες. Είναι τα πρόσωπα αυτών που κρατούνταν από κάποιες ημέρες μέχρι και για χρόνια στο κολαστήριο των Άγγλων. Όλοι πέρασαν φρικτές στιγμές στα χέρια των κατακτητών από το ’55 μέχρι το ’59. Πόνος, εγκλεισμός, εγκλήματα, βασανιστήρια. Οι πλείστοι επέζησαν απ' όλες τις κακουχίες, ωστόσο υπήρχαν και κάποιοι που δεν τα κατάφεραν κι έχασαν τη ζωή τους.

Όσα απλώνονται μπροστά στα μάτια μας αποτυπώνουν τη φρικαλεότητα που έστησαν οι Βρετανοί για να καταστείλουν τον ένοπλο αγώνα της ΕΟΚΑ, μα δεν τα κατάφεραν. Το φρόνημα των αγωνιστών και η πίστη τους για τη λευτεριά, ήταν πιο δυνατά από τα βασανιστήρια.

Κι αν όσοι δεν τα έζησαν κυριεύονται από το αίσθημα δέους, είναι πολύ εύκολο να φανταστεί κανείς πώς νιώθουν όταν επιστρέφουν στο χώρο των Κρατητηρίων Κοκκινοτριμιθιάς όσοι κρατήθηκαν εκεί, έστω και για μια ημέρα.

Τα άσχημα συναισθήματα ξεκίνησαν λίγο προηγουμένως, την ώρα που κάναμε το πρώτο βήμα, στην ανοιχτή πύλη των κρατητηρίων. Οι καλύβες από τσίγκους και η απόλυτη ησυχία δημιουργεί ένα περίεργο αίσθημα, ένα αίσθημα φόβου. Όταν αυτά τα στοιχεία συνδυάζονται με τα σκουριασμένα συρματοπλέγματα που φράσσουν τις τέσσερις πλευρές του χώρου, ο φόβος μεγαλώνει.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Οι τελευταίες ώρες του Βαγορή... «Είχε ζητήσει από τη μάνα μας το σταυρό του»

Το δεύτερο βήμα ήταν λίγο πιο γρήγορο από το προηγούμενο, ωστόσο τα συναισθήματα γίνονταν ακόμα πιο έντονα. Το μυαλό δημιουργεί πολλά ερωτήματα για τον χώρο και τις στιγμές που έζησαν όσοι ατύχησαν να κρατηθούν στη συγκεκριμένη δομή κατά τον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ.

Κάθε σπιθαμή γης που πατούμε ισοδυναμεί με λίτρα χυμένου αίματος ανθρώπων που πάλεψαν για την λευτεριά. Πριν προλάβουμε να κάνουμε πολλά ακόμη βήματα, εμφανίστηκε ο κ. Σωτήρης Σόλωνος, αφυπηρετήσαντας αστυνομικός και υπεύθυνος για την ξενάγηση στον χώρο. Το χαμόγελο στα χείλη του και η ευχαρίστηση που θα έλεγε για άλλη μια φορά την ιστορία του κάθε σημείου του κρατητηρίου, είναι ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του.

Τα δικά μας μάτια βλέπουν κλειστές καλύβες και μια τεράστια έκταση. Τα δικά του βλέπουν κρατούμενους να έχουν επισκεπτήριο, να βασανίζονται και να κλειδώνονται στην απομόνωση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Η πέμπτη επέτειος του Ενωτικού Δημοψηφίσματος και το άγνωστο ποίημα του Βαγορή

Το διοικητήριο των 3500 ψυχών και ο μικρότερος ετών 13

Ξεκινάμε την περιδιάβασή μας στην ιστορία από το πρώην διοικητήριο των Βρετανών, το οποίο σήμερα χρησιμοποιείται ως αίθουσα εκδηλώσεων, εντός της οποίας υπάρχει και ένας μουσειακός χώρος.

Σ' αυτόν υπάρχουν φυλαγμένα όπλα του αγώνα της ΕΟΚΑ, κάποιες κατασκευές που δημιούργησαν οι κρατούμενοι, αλλά και πάνω από 3500 φωτογραφίες, μια για κάθε κρατούμενο. Όλα αυτά δημιουργήθηκαν μετά το 1995, αφού μέχρι τότε, από το ’59 όταν έκλεισε ο χώρος, ελεγχόταν από τα Ηνωμένα Έθνη.

Ακολούθως ανέλαβαν οι πρώην πολιτικοί κρατούμενοι, οι οποίοι αναστήλωσαν το χώρο. Ανάμεσα στα πρόσωπα που κρατήθηκαν στο συγκεκριμένο χώρο, ήταν ο Κυριάκος Μάτσης, ο Μάρκος Δράκος, ο Φώτης Πίττας, ο Ανδρέας Κάρυος και ο Νίκος Κόσιης. Ο μικρότερος πολιτικός κρατούμενος στο κολαστήριο των Βρετανών ήταν 13χρονος Χάρης Βρασίδας, που συνελήφθη μαζί με τον πατέρα του.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: «Ζήτησε να δει το χέρι του… Είπε, αυτός είναι ο γιος μου, πώς έγινες Αλέκο μου»

Οι αποδράσεις Μάτση, Κάρυου, Δράκου και το κόλπο των Άγγλων

Εξερχόμενοι από το χώρο, βρισκόμαστε ενώπιον των προτομών ηρώων της ΕΟΚΑ, οι οποίοι σκοτώθηκαν μετά από απόδρασή τους. Συνολικά πενήντα ένας ήταν οι αγωνιστές που κατάφεραν να ξεγελάσουν τους Άγγλους και να δραπετεύσουν.

«Oι παράγκες όπου διέμεναν οι κρατούμενοι είχαν εσωτερικά συρματοπλέγματα και οι κρατούμενοι είτε έπρεπε να διαμένουν στις παράγκες τους, είτε στον περιβάλλοντα χώρο των παραγκών τους, αλλά ποτέ έξω από αυτές, εκτός αν υπήρχε λόγος, όπως για παράδειγμα είτε γιατί εργάζονταν στα μαγειρεία, είτε γιατί είχαν επίσκεψη και λοιπά.

Στην αρχή οι Εγγλέζοι έφερναν ανθρώπους δικούς τους εδώ και δήθεν δραπέτευαν. Έτσι κατάφερναν να διεισδύουν στις ομάδες των ανταρτών και πρόδιδαν τους αγωνιστές. Όταν ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ το κατάλαβε αυτό, αποφάσισε ότι για να αποδράσει κάποιος έπρεπε να παίρνει την έγκρισή του. Αν κάποιος έκανε απόδραση από μόνος του, οι αντάρτες δεν τον δέχονταν στην ομάδα τους», εξηγεί ο κ. Σόλωνος.

Ένας διαδεδομένος τρόπος απόδρασης, τον οποίο χρησιμοποίησαν ο Κυριάκος Μάτσης, ο Φώτης Πίττας, ο Ανδρέας Κάρυος και ο Νίκος Κόσιης ήταν με ένα λεωφορείο. «Εργάτες έρχονταν εδώ και δούλευαν στα κρατητήρια. Κάθε πρωί ερχόταν εδώ ένα λεωφορείο που έφερνε τους εργάτες και δούλευαν για τους Άγγλους. Σε κάποια στιγμή δημιούργησαν μια κρύπτη στο λεωφορείο και ο Κυριάκος Μάτσης μαζί με έξι άλλους δραπέτευσαν με τη βοήθεια των εργατών, ενώ το ίδιο συνέβη και με τους υπόλοιπους, όπως σας περιέγραψα».

Ο μοναδικός απ’ όσους απέδρασαν που δολοφονήθηκε σχεδόν άμεσα ήταν ο Γεώργιος Κάρυος, τον οποίο ανέκοψαν και εκτέλεσαν στον Αστρομερίτη.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Παγωμένοι οι Έλληνες, προφητικοί οι Τούρκοι-Πώς έγινε δεκτή η ανακήρυξη της ΚΔ

Τα επισκεπτήρια και τα κρυφά μηνύματα

Κάποια μέτρα πιο κάτω από τον διάδρομο βρίσκεται μια τσίγκινη κατασκευή, στην οποία οι κρατούμενοι μπορούσαν να δεχθούν επισκέψεις. Εντός της υπήρχαν δύο ξύλινοι πάγκοι με κενό στο ενδιάμεσο. Από τη μια στεκόταν ο κρατούμενος κι από την άλλη ο συγγενείς του, ενώ στο ενδιάμεσο στεκόταν Τουρκοκύπριος στρατιώτης, ο οποίος άκουγε τι έλεγαν, ώστε να μην μεταφέρονται μηνύματα της ΕΟΚΑ εντός των κρατητηρίων. Ή καλύτερα, έτσι ήθελαν να πιστεύουν οι Άγγλοι.

Οι επισκέπτες συνήθως μετέφεραν μηνύματα είτε μέσα σε βιβλία, είτε σε τρόφιμα ή ακόμα το έγραφαν και στο γιακκά τους και οι κρατούμενοι το διάβαζαν. Μπορούσε να συμβεί και το αντίθετο, για όσους ήθελαν να αποδράσουν και έστελναν με αυτό τον τρόπο μήνυμα στον Αρχηγό της ΕΟΚΑ.

Υπήρχαν περιπτώσεις, εξηγεί ο κ. Σόλωνος, «που ο Αρχηγός τους έστελνε μήνυμα να κάνουν διαμαρτυρίες και απεργίες πείνας για την κράτησή τους, η οποία ήταν παράνομη. Τότε η κράτηση ήταν επ’ αόριστον, υπήρξαν και άτομα που έμειναν τέσσερα χρόνια στα κρατητήρια. Για να αφεθεί κάποιος ελεύθερος έπρεπε να του δοθεί χάρη από τον τότε Άγγλο Κυβερνήτη».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: «Έβγαζαν τα νύχια τους, έβαζαν το κεφάλι στη μέγγενη… Για 15 μέρες δεν μιλούσε…»

Ο θάλαμος του τρόμου και ο θάλαμος ύπνου

Όσο πιο βαθιά μπαίνεις στο χώρο των κρατητηρίων, τόσο πιο έντονα είναι τα συναισθήματα που διακατέχουν τον κ. Σόλωνος. Επόμενη στάση, ήταν ο θάλαμος των φρικτών βασανιστηρίων, ο οποίος δημιουργήθηκε στο χώρο των κρατητηρίων παρότι δεν γίνονταν εκεί, αλλά σε αστυνομικούς σταθμούς. Ήταν το κολαστήριο των ανθρώπων που πέρασαν από τις ανακρίσεις των Άγγλων.

Μόλις ανοίγει η πράσινη ξύλινη πόρτα της καλύβας, αισθάνεσαι τον πόνο και την βιαιότητα των εγκλημάτων. Φροντίζουν γι’ αυτό οι απεικονίσεις που αποτυπώνονται στους τοίχους. 

Ηλεκτρικό ρεύμα στα γεννητικά όργανα, μεταλλικά στεφάνια που έσφιγγαν το κρανίο και εκτυφλωτικό φως στα μάτια ήταν μόνο μερικές από τις φρικαλεότητες των βασανιστών, οι φωτογραφίες των οποίων βρίσκονται ονομαστικά σε ένα πίνακα.

Αφού αναγκάζεσαι να περπατήσεις ανάμεσα στα βασανιστήρια, καταλήγεις μπροστά σε ένα τοίχο με τα δεκατρία θύματα των βασανιστηρίων. Σ΄ ένα σημείο του θαλάμου είναι αναρτημένες οι μαρτυρίες ανθρώπων που τα έζησαν. Κάποια απ’ αυτές γράφει: «Οι πιο δύσκολες στιγμές που πέρασα στα χέρια των βασανιστών ήταν τα κτυπήματα στα γεννητικά όργανα, το σπάσιμο των πλευρών μου με χτυπήματα από τα γόνατά τους και το πνίξιμό στα παγωμένα νερά του Τροόδους».

Όπως διηγήθηκαν κάποιοι επιζήσαντες των βασανιστηρίων στον κ. Σόλωνος, εάν κάποιος κατάφερνε να δραπετεύσει, μετά τα βασανιστήρια, προτιμούσε να πολεμήσει μέχρι να πεθάνει, παρά να επιστρέψει στα κρατητήρια.

«Άκουσα ιστορία του Νίκου Κόσιη ο οποίος συνελήφθη, βασανίστηκε βάναυσα από Ε/κ ανακριτή και μετά τον έφεραν στα κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς. Όταν δραπέτευσε ήταν τομεάρχης στις περιοχές Μένοικο, Ακάκι και λοιπά. Σε κάποια στιγμή προδόθηκε το κρυσφήγετό του και είπε στη γυναίκα που είχε το σπίτι πιας τα μωρά σου τζαι φύε, γιατί δεν πρόκειται να με ξανά συλλάβουν. Αν με βρουν θα κάμω μάχη και θα σκοτωθώ».

Σε απόσταση μερικών μέτρων βρίσκεται ένας θάλαμος διαμονής των κρατούμενων, όπως ήταν τότε. Στην ουσία, επρόκειτο για τσιμεντένιο κρεβάτι, το οποίο είχε πάνω του μερικές τάβλες για να ξαπλώνουν. Πάνω από κάθε κρεβάτι, τοποθετήθηκαν φωτογραφίες αγωνιστών οι οποίοι φωτογραφίζονταν κάτω από τη μύτη των Βρετανών και τις διέρρεαν στις εφημερίδες, για να βλέπει ο κόσμος ότι, παρά την κράτησή τους, το ηθικό τους ήταν ακμαιότατο.

«Μεγαλύτερη συγκίνηση μου προκαλεί όταν πάω στην απομόνωση»

Τελευταία στάση στο χώρο των κρατητηρίων είναι η απομόνωση, ο χειρότερος ίσως χώρος, σύμφωνα με τον κ. Σόλωνος, ο οποίος συγκινείται κάθε φορά που ανοίγει την πόρτα και εισέρχεται στα μπουντρούμια.

Η εικόνα είναι όντως ανατριχιαστική. Άπλετο σκοτάδι και δωμάτια μεγέθους δύο επί δύο, στα οποία υπήρχε ένα κρεβάτι και ένα πάρα πολύ μικρό παράθυρο. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Μάλιστα, όσοι έμπαιναν στην απομόνωση, έτρωγαν λίγο ψωμί και λίγο νερό για όσο διάστημα θα έμεναν εκεί.

«H απομόνωση είναι αυτή που με συγκινεί περισσότερο όταν μπαίνω μέσα. Στην απομόνωση δεν υπήρχε φαγητό. Η τιμωρία ήταν όσοι έμπαιναν εκεί να τρώνε μόνο ψωμί και να πίνουν μόνο νερό. Υπήρχε επίσης κουβάς που χρησιμοποιούσαν μόνο για τις φυσικές τους ανάγκες και μια κούζα που έπιναν νερό. Η τιμωρία αυτή ήταν από τρεις μέχρι έξι μέρες».

Τελειώνοντας την ξενάγησή μας και παίρνοντας το δρόμο για την έξοδο, αισθανόμαστε ότι παίρναμε το απολυτήριό μας από τη φυλακή. Μια φυλακή που έζησαν, σε πραγματικές συνθήκες, χιλιάδες συμπατριώτες μας, αλλά δεν λύγισαν. Αντίθετα, στάθηκαν βράχοι για να πετύχει ο αγώνας, που οδήγησε στην λευτεριά και στη δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ενός κράτους που λαβώθηκε, μετά από δεκατέσσερα μόλις χρόνια, με την τουρκική εισβολή…