Εκεί που συρρικνώνεται ο χρόνος… Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης μέσα από τα γραπτά του

Για σένα Κύπρο αθάνατη

πατρίδα σκλαβωμένη,

Θα δώσω απ’ το αίμα μου

κάθε σταλαματιά…

Για να σε δω ελεύθερη

και χιλιοδοξασμένη,

Δεν θα διστάσω, Κύπρο μου

να πέσω στη φωτιά.

Λόγια σε ένα τετράδιο, εξήντα τόσα χρόνια πριν. Προσεκτικά τοποθετημένα στις γραμμές με μπλε μελάνι της Ελλάδας. Λόγια μεγαλύτερα από το έφηβο μπόι του. Που γράφτηκαν λίγο πριν να πάρει την ανηφοριά του. Λόγια του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, του Βαγορή μας. Που πέρασε μικρός στην αθανασία για το μεγαλείο του. Που βρήκε ηρώων γη κι ηρώων μορφές κι έγινε ηρωική μορφή για όλους εμάς.  

Τα χειρόγραφά του εκτίθενται αυτές τις ημέρες στο Μουσείο Αγώνος. Κοιτάζοντας τα συρρικνώνεται για λίγο ο χρόνος. Κι είναι δεκαετία του ’50, κάπου στην Πάφο. Κι είναι ένας έφηβος γεμάτος ζωή. Αθλητής, ερωτευμένος, Έλληνας. Πάνω από όλα Έλληνας. Και το μυαλό φτιάχνει εικόνες. Πού να καθόταν άραγε την ώρα που ξεπηδούσε από μέσα του ένα λογοτεχνικό έργο που άλλοι θέλουν μια ζωή να ολοκληρώσουν; Να ήτανε μέρα ή νύχτα; Κι ήτανε καλοκαίρι ή χειμώνας; Να το ήξερε, άραγε, πως μια μέρα η δική του η ψυχή θα γινότανε για εμάς θησαυρός; 

Στα γραπτά του Ευαγόρα Παλληκαρίδη βλέπει κανείς το βάθος της σκέψης του. Και βλέπει ταυτόχρονα τον εφηβικό αυθορμητισμό του. Τις προσεκτικά στοιχισμένες γραμμές με μελάνι, τις γρήγορες σημειώσεις με μολύβι. Τις ζωγραφιές με τις οποίες έντυνε κάποιες φορές τις λέξεις του. Το όνειρο του έρωτα, που σμίγει με το όραμα του έθνους, κάτω από τον καθάριο ουρανό. Με την αγνότητα και το πάθος της εφηβείας, με τη βεβαιότητα πως θα εκπληρώσει την αποστολή της πατρίδας.

Τα τελευταία του λόγια δεν ήταν σε τετράδιο. «Μια φορά κανείς πεθαίνει», έλεγε, γιατί «είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα». Μα η ψυχή του δεν πέθανε καμιά. Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης ξεκίνησε την αντίστασή του πριν καν ξεκινήσει η ΕΟΚΑ τη δράση της. Και τελείωσε τη ζωή του αντιστεκόμενος στους αποικιοκράτες, που πίστευαν πως η κρεμάλα μπορούσε να κάμψει το ηθικό του έστω για μια στιγμή. Δεν μπορούσε. Γιατί είχε ήδη πιει των αθανάτων το κρασί… 

Ψηφίδες ιστορίας

Ανθρώπων όπως τον Παλληκαρίδη συχνά θυμόμαστε το τέλος τους αλλά δεν θυμόμαστε την αρχή τους. Η περιοδική έκδοση στο Μουσείο Αγώνος τιμά την μνήμη του ήρωά μας, βάζοντας μολύβι στα χέρια ενός μύθου κι ανοίγοντας μας μια χαραμάδα στο μέσα του. Στα δομικά στοιχεία που συνέθεσαν το μεγαλείο του. Στον τεράστιο εσωτερικό του κόσμο, που κατάφερε να παράγει, στα λίγα χρόνια της εφηβείας του, περισσότερα από 500 ποιήματα, με στοιχεία πατριωτικά, λυρικά, ερωτικά, θρησκευτικά και σατιρικά, καθώς και πεζό λόγο με λογοτεχνικά στοιχεία. Τα χειρόγραφά του έχουν ιστορική αξία, εφόσον περιλαμβάνουν τις σκέψεις, τις ανησυχίες και τους οραματισμούς του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, αποτελώντας μια ακόμη πολύτιμη ψηφίδα του Αγώνα.

Όπως εξηγεί ο ιστορικός και υπεύθυνος του Μουσείου Αγώνος Δρ. Ανδρέας Κάρυος, η έκθεση, που θα είναι ανοιχτή μέχρι την 1η Απριλίου (το μουσείο θα είναι στη διάθεση του κοινού λόγω της επετείου), με δυνατότητα παράτασης, απευθύνεται στο ευρύ κοινό, ως μια αυθεντική εμπειρία γνωριμίας με τη ζωή και το έργο του ήρωα. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν από κοντά τα τεκμήρια και να ταξιδέψουν, μέσω των χειρόγραφών του, πίσω στον χρόνο. «Τα γραπτά είναι το μέσο για να παρουσιάσουμε όψεις του χαρακτήρα και των ενδιαφερόντων του ήρωα ποιητή και των θεματικών τις οποίες πραγματεύτηκε. Καλούνται οι επισκέπτες να μπουν στη θέση του Παλληκαρίδη», ανέφερε. Πρόσθεσε ότι τα χειρόγραφα έχουν τη δική τους ιστορική αξία επειδή είναι αυθεντικά τεκμήρια, χωρίς λάθη που τυχόν να γίνονται κατά την αντιγραφή και την εκτύπωση. Αποτελούν αυθεντική ψηφίδα ιστορίας και λειτουργούν ως δίαυλος του ιστορικού χρόνου με το παρόν.

Ταυτόχρονα, η έκθεση απευθύνεται και στους μαθητές και εκπαιδευτικούς κάθε βαθμίδας της εκπαίδευσης, προωθώντας τη βιωματική και δημιουργική μάθηση, που επιτρέπει την ανάπτυξη πολλών δραστηριοτήτων. «Δίνεται η ευκαιρία να μάθουν κάποια στοιχεία καλύτερα, είτε να το χρησιμοποιήσουν για να αποκτήσουν κάποιες άλλες ικανότητες και δεξιότητες», ανέφερε ο κ. Κάρυος.

Η έκθεση εμπίπτει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο περιοδικών εκθέσεων, που στόχο έχουν να φέρνουν στο φως κειμήλια που δεν ανήκουν στην μόνιμη έκθεση του μουσείου αλλά πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στον κόσμο να τα βλέπει. Η προηγούμενη τέτοια έκθεση αφορούσε κειμήλια από τη ζωή του Γρηγόρη Αυξεντίου και της αντάρτικης ομάδας του. Εκτέθηκαν βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν για μελέτη όταν βρίσκονταν στην περιοχή Κιονιά το 1956. «Μέσα από αυτά πληροφορούμαστε για την καθημερινή ζωή στο αντάρτικο και τις προσπάθειες των αγωνιστών για προσωπική βελτίωση», εξήγησε ο Δρ. Κάρυος, καθώς μας δείχνουν πώς αξιοποιούσαν τον χρόνο κατά τον οποίο δεν εκπαιδεύονταν ή δεν πραγματοποιούσαν επιχειρήσεις και πώς διεύρυναν τις γνώσεις τους σε διάφορα πεδία. «Αντιλαμβανόμαστε τις προσωπικές αναζητήσεις του Αυξεντίου και των μαχητών του αλλά και την επιθυμία του ήρωα- ως ηγήτορα της ομάδας- να εμπνεύσει τους υφισταμένους του, μέσω της υπόδειξης ιστορικών προτύπων».

Όπως σε όλα τα μουσεία του κόσμου, το Μουσείο Αγώνος δεν εκθέτει μονίμως όλο του το υλικό και ακολουθεί διεθνή πρότυπα φύλαξής του. Ερωτηθείς σχετικά, ο Δρ. Κάρυος εξήγησε ότι ένα μέρος του αρχείου έχει ψηφιοποιηθεί και γίνονται συνεχώς προσπάθειες, μέσω των περιοδικών εκθέσεων αλλά και διάφορων άλλων δραστηριοτήτων, να παρουσιάζονται τα κειμήλια, καθώς η φιλοσοφία είναι πως πρέπει να προσφέρεται πρόσβαση και να μαθαίνουμε περισσότερα πράγματα σχετικά με τις ιστορίες που φέρουν μαζί τους τα εν λόγω κειμήλια. Σε ό,τι αφορά το αρχείο, πρόκειται για έναν ιδιαίτερα διαμορφωμένο χώρο, ο οποίος ανταποκρίνεται σε όλες τις προβλεπόμενες διαδικασίες φύλαξης, συντήρησης και ασφάλειας, ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε φθορά, κλοπή ή καταστροφή. Το αρχείο είναι ταξινομημένο με τις κατάλληλες συνθήκες φύλαξης, σταθερή θερμοκρασία και υπάρχει strong room, ώστε να διατηρούνται τα κειμήλια στην καλύτερη δυνατή κατάσταση και να υπάρχει η δυνατότητα έκθεσής τους.