Τα αδιέξοδα του πολιτικού συστήματος και η αμφισβήτηση των κομμάτων

Εξ ορισμού η κάθε προεδρική εκλογική αναμέτρηση έχει τη δική της σημασία. Οι επερχόμενες προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου 2023 παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς, μεταξύ άλλων, υφίστανται αρκετές ιδιαιτερότητες.  

Σε καμιά προεδρική εκλογική αναμέτρηση δεν επικράτησε υποψήφιος που δεν στηρίχθηκε είτε από τον ΔΗΣΥ ή το ΑΚΕΛ. Ακόμα και ο Τάσσος Παπαδόπουλος ο οποίος ήταν ο Πρόεδρος του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν ενώ επιπρόσθετα τα κοινωνικοοικονομικά του επιτεύγματα ήταν αξιόλογα απέτυχε να περάσει στον δεύτερο γύρο και να επανεκλεγεί αφ΄ ότου έχασε τη στήριξη του ΑΚΕΛ. Μεταξύ άλλων, περί τα τέλη του 2007 το δημόσιο χρέος ήταν κάτω από το 50% ενώ παράλληλα υπήρχε δημοσιονομικό πλεόνασμα. Επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια της θητείας του Τάσσου Παπαδόπουλου προωθήθηκε νομοθεσία για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, κάτι που ακόμα να γίνει στην Ελλάδα. Και όμως ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος δεν εξασφάλισε τη συμμετοχή του στο δεύτερο γύρο.

Έκτοτε όμως η δύναμη και η αξιοπιστία των δύο μεγάλων κομμάτων έχει μειωθεί και διαβρωθεί. Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές το άθροισμα ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ επί του συνόλου των ψηφισάντων ήταν μόνο γύρω στο 50%. Παράλληλα και τα υπόλοιπα κόμματα αντιμετωπίζουν προβλήματα συνοχής και αξιοπιστίας. Ταυτόχρονα δεν μπορεί να παραγνωρισθεί ότι το ποσοστό αποχής δεν είναι ευκαταφρόνητο. Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του Μαΐου 2021 είχε ανέλθει στο 34,28%. Αναπόφευκτα τα δεδομένα αυτά θα επηρεάσουν το εκλογικό αποτέλεσμα τον Φεβρουάριο του 2023.

Μια ιδιομορφία των επερχόμενων εκλογών είναι ότι η αντιπολίτευση όχι μόνο απέτυχε να δημιουργήσει ένα αξιόπιστο συνασπισμό δυνάμεων αλλά επίσης οι τρεις κύριοι υποψήφιοι ήταν στενοί συνεργάτες του Προέδρου Αναστασιάδη: ο Αβέρωφ Νεοφύτου ως Πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος του ΔΗΣΥ, ο Νίκος Χριστοδουλίδης ως Κυβερνητικός Εκπρόσωπος και ως Υπουργός Εξωτερικών και ο Ανδρέας Μαυρογιάννης ως Διαπραγματευτής της Ελληνοκυπριακής πλευράς. Εξ ορισμού το συγκεκριμένο αυτό δεδομένο τείνει να υποβαθμίζει τη σημασία της σκληρής κριτικής έναντι του Προέδρου Αναστασιάδη για τα σοβαρά αρνητικά ζητήματα της διακυβέρνησής του, όπως η διαφθορά και η ευνοιοκρατία.

Οι μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις παραπέμπουν σε σαφές προβάδισμα του Νίκου Χριστοδουλίδη. Ενδεχομένως η κοινή γνώμη να αναζητεί μια υποψηφιότητα η οποία αφ΄ ενός να έχει λιγότερες εξαρτήσεις από κόμματα και αφ΄ ετέρου να διασφαλίζει τη βελτίωση της διακυβέρνησης Αναστασιάδη. Μια τέτοια προσέγγιση αποκτά ιδιαίτερη σημασία εάν ληφθεί υπ΄ όψιν ότι δεν κατέστη δυνατό να υπάρξει ένας αξιόπιστος συνασπισμός δυνάμεων ο οποίος να απαιτήσει την απαλλαγή από τη διακυβέρνηση Αναστασιάδη και την αλλαγή. Η μεγάλη πρόκληση για τον ίδιο τον Χριστοδουλίδη είναι να διατηρήσει το προβάδισμα που υφίσταται, να περάσει στον δεύτερο γύρο και να κερδίσει τις εκλογές. Αυτό εν πολλοίς θα εξαρτηθεί από τις δικές του πράξεις και τυχόν παραλήψεις καθώς μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να υπάρχουν δύο ισχυροί αντίπαλοι οι οποίοι να τον αποκλείσουν από τον δεύτερο γύρο.

Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι η κριτική που ασκείται στον Χριστοδουλίδη για έλλειψη θέσεων καθώς και για άλλα ζητήματα δεν φαίνεται να τον έχει επηρεάσει μέχρι σήμερα. Άλλωστε ούτε και οι άλλοι δύο κύριοι υποψήφιοι έχουν παρουσιάσει μέχρι σήμερα ολοκληρωμένες θέσεις. Αυτό το δεδομένο ενισχύει την υπόθεση εργασίας ότι προτεραιότητα για τους πολίτες είναι να τιμωρήσουν το υφιστάμενο κομματικό σύστημα.

Ο Αβέρωφ Νεοφύτου αντιλαμβανόμενος τα υφιστάμενα δεδομένα και γνωρίζοντας ότι ο Νίκος Χριστοδουλίδης αντλεί σημαντικό ποσοστό από τους ψηφοφόρους του ΔΗΣΥ προσπαθεί να περάσει το μήνυμα ότι η κατάσταση είναι εξαιρετικά δύσκολη και η Κύπρος θα χρειαστεί αποτελεσματικό ηγέτη και αξιόπιστη παράταξη. Θεωρώ ότι οι πολίτες κατανοούν τις δύσκολες περιστάσεις και θα λάβουν υπ΄ όψιν όλα τα δεδομένα πριν την τελική τους απόφαση. Παρά ταύτα για τους περισσότερους ψηφοφόρους εκτός από την ικανότητα, δύο βασικά χαρακτηριστικά που θα κρίνουν την επιλογή τους είναι η εντιμότητα και ο πρότερος βίος. Θεωρώ επίσης ότι οι πολίτες κατανοούν τη διαφορά μεταξύ θεμιτής κριτικής και κτυπημάτων κάτω από τη ζώνη.

Ο Ανδρέας Μαυρογιάννης θα προσπαθήσει να περάσει το μήνυμα ότι είναι ο υποψήφιος της αλλαγής και ταυτόχρονα η ενδεδειγμένη επιλογή για την «επανένωση». Προφανώς το εγχείρημα αυτό είναι δύσκολο. Μεταξύ άλλων, το ΑΚΕΛ, το οποίο στηρίζει τον Ανδρέα Μαυρογιάννη, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει θέματα αξιοπιστίας στα οικονομικά ζητήματα και στο Κυπριακό. Θα διαφανεί στην πορεία του χρόνου εάν ο Ανδρέας Μαυρογιάννης θα πείσει για την ανεξάρτητη υποψηφιότητά του και θα δώσει το δικό του στίγμα για το Κυπριακό, την οικονομία, τη διαφθορά και την πορεία της χώρας στο μέλλον.

Υπογραμμίζεται ότι με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα τόσο ο Ανδρέας Μαυρογιάννης όσο και ο Αβέρωφ Νεοφύτου θα έχουν πιθανότητες επικράτησης μόνο στην περίπτωση που ο Νίκος Χριστοδουλίδης δεν θα περάσει στον δεύτερο γύρο. Το ενδεχόμενο αυτό όμως σήμερα φαίνεται απομακρυσμένο.

Ένα άλλο ερώτημα είναι ποιο θα είναι το άθροισμα των ποσοστών των υπόλοιπων υποψηφίων. Προφανώς όσο ανεβαίνει η συσπείρωση των κομμάτων, πείθοντάς τους ψηφοφόρους τους να στηρίξουν τις επιλογές τους, τόσο θα μειώνεται το ποσοστό υποστήριξης ανεξάρτητων υποψηφίων. Ούτως ή άλλως, και στην περίπτωση που υπάρξει συνεργασία μεταξύ κάποιων υποψηφίων που δεν στηρίζονται από κόμματα δεν αναμένεται οποιαδήποτε αισθητή αλλαγή του σκηνικού.

Η αμφισβήτηση του κομματικού συστήματος έχει συμβεί σε πολλές χώρες. Και στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια οι ψηφοφόροι κατ΄ επανάληψιν έστειλαν προειδοποιητικά μηνύματα. Δυστυχώς αυτά δεν λήφθηκαν υπ΄ όψιν από τα κόμματα. Για χρόνια τώρα το πολιτικό και κομματικό σύστημα δεν ενθαρρύνει την ανάδειξη και συζήτηση θέσεων για τα διάφορα ζητήματα. Επιπρόσθετα, ενώ διακήρυττε την αξιοποίηση των αρίστων στην πραγματικότητα τα κόμματα και οι φορείς εξουσίας πρωτοστατούν στην προώθηση «ημετέρων». Τα σημερινά αδιέξοδα δεν είναι ανεξάρτητα από αυτές τις πρακτικές και επιλογές.

Στην περίπτωση εκλογής του Νίκου Χριστοδουλίδη στην Προεδρία η αμφισβήτηση του κομματικού συστήματος θα είναι η μεγαλύτερη που θα έχει λάβει χώρα. Ούτως ή άλλως, με την εκλογή του νέου Προέδρου τον Φεβρουάριο του 2023 θα υπάρξει ένα νέο πολιτικό σκηνικό.

* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.