H Φυσιοθεραπεία ως μέσο αντιμετώπισης του καρκινικού πόνου

Κάθε χρόνο διαγνώσκονται 6 εκατομμύρια νέοι ασθενείς με καρκίνο. Ο πόνος προκαλούμενος από καρκίνο αποτελεί  καθημερινό πρόβλημα καθώς επηρεάζει την ποιότητα ζωής των ασθενών. 

Τα αίτια του πόνου μπορούν να διακριθούν στις παρακάτω ομάδες :

 1. Πόνος που οφείλεται στον ίδιο τον καρκίνο, που είναι και το συχνότερο αίτιο.

 2. Πόνος που προκαλείται από την θεραπεία (πχ. χρόνιοι μετεγχειρητικοί πόνοι στις ουλές, μεταχημιοθεραπευτική στοματίτιδα, ναυτία, κόπωση κ.α).

3. Πόνος που οφείλεται σε εξασθένιση (πχ. δυσκοιλιότητα, έλκη από την κατάκλιση).

 4. Πόνος που οφείλεται σε αίτια άσχετα από τον καρκίνο (πχ. μυοπροσωπικοί πόνοι, οστεοαρθρίτιδα).

Πολλοί ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο υποφέρουν από πόνο που οφείλεται ταυτόχρονα σε περισσότερες από μια από τις παραπάνω αιτίες. Μερικές φορές, συνυπάρχουν πόνοι τους οποίους προκαλεί ο ίδιος ο καρκίνος, πόνοι που δημιουργούνται έμμεσα λόγο του καρκίνου και πόνοι που προέρχονται από τη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου. Ο πόνος που προκαλείται από τoν καρκίνο μπορεί να σχετίζεται με:

1. Οστά

2. Συμπίεση νεύρου

3. Επέκταση σε μαλακούς ιστούς

4.Σπλάχνικές μεταστάσεις  

5. Αυξημένη ενδοκρανιακη πίεση

 6. Μυϊκό σπασμό (δευτερογενώς από τον οστικό πόνο)

Η πρώτη και συνηθέστερη αιτία πόνου στους καρκινοπαθείς είναι η επέκταση του όγκου (πχ.μεταστατική οστική νόσος, πίεση νεύρου από τον όγκο,σπλαχνικές μεταστάσεις κ.α). Η δεύτερη ομάδα συνδρόμων πόνου είναι εκείνα που σχετίζονται με την αντικαρκινική θεραπεία. Αυτά, εμφανίζονται κατά τη διάρκεια ή ως αποτέλεσμα της χειρουργικής θεραπείας, της χημειοθεραπείας ή της ακτινοθεραπείας.

Διάφορες μελέτες έχουν αξιολογήσει τους και τους ψυχολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ένταση του πόνου στους ασθενείς με καρκίνο. Στους ασθενείς με προχωρημένη νόσο, αυτοί οι παράγοντες έχουν καθοριστική επίδραση στην ένταση του πόνου. Η αίσθηση της χαμένης ελπίδας και ο φόβος του επικείμενου θανάτου συμβάλλουν στη διαμόρφωση της γενικότερης κατάστασης του ασθενούς και επιδεινώνουν τον πόνο. Η αναγνώριση των σωματικών και μη σωματικών συστατικών του πόνου είναι πρωταρχική για τον καθορισμό της κατάλληλης θεραπείας.

Ο καρκινικός πόνος μπορεί να κυμανθεί από ήπιος σε ανυπόφορο και από οξύς σε χρόνιος. Η αντιμετώπιση του πόνου μπορεί να έχει δυσκολίες καθώς έχει πολλά χαρακτηριστικά. Μπορεί να γίνει παροξυσμικός, παρά τη συνεχή χορήγηση αναλγητικών και επηρεάζει τους ασθενείς όχι μόνο σωματικά αλλά και ψυχολογικά, συναισθηματικά, κοινωνικά και πνευματικά. Οι ασθενείς με καρκινικό πόνο συχνά αντιμετωπίζουν άγχος και κατάθλιψη, αυπνία, κόπωση, αδυναμία και άλλες επιπλοκές οι οποίες αλληλοεπηρεάζονται και ως αποτέλεσμα επηρεάζουν αρνητικά τις καθημερινές δραστηριότητες και την ποιότητα ζωής.

Ο ρόλος της φυσιοθεραπείας

H φυσιοθεραπεία παρέχει υπηρεσίες σε άτομα και πληθυσμούς, με στόχο την ανάπτυξη, διατήρηση και αποκατάσταση της κίνησης και της λειτουργικότητας, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής των ασθενών.

Η παρέμβαση του φυσιοθεραπευτή είναι βασική για τον έλεγχο του πόνου, ως παράγοντα περιορισμού της λειτουργικότητας. «Το να είναι ένα άτομο λειτουργικά ανεξάρτητο αποτελεί βασική προϋπόθεση για να είναι υγιές» σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Η ανάγκη καθιέρωσης θεραπευτικών στόχων έχουν ως βάση τους τα ατομικά κριτήρια των ασθενών για ουσιαστική ανακούφιση από τον πόνο σε σωματικό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο ετσι μεγάλος αριθμός καρκινοπαθών στρέφεται σε συμπληρωματικούς και εναλλακτικούς τρόπους θεραπείας όπως τη φυσιοθεραπεία, το  βελονισμό και τη ρεφλεξολογία.

Φυσιοθεραπευτικές προσεγγίσεις για τον πόνο

• ΜΑΛΑΞΗ- Η μάλαξη είναι ο πυρήνας της φυσιοθεραπείας και έχει θεωρηθεί ως μια από τις ‘ρίζες’ της. Η μάλαξη είναι μια σειρά ειδικών χειρισμών, που έχει στόχο να συμβάλλει στο περιορισμό του διάχυτου πόνου, στην καταπολέμηση του άγχους, στη γενική σωματική χαλάρωση και στην ευεξία του ανθρώπου. Ο σκοπός της εφαρμογής της μάλαξης, είναι δυνατό να αλλάζει ανάλογα με το σύστημα, το όργανο, ή τον ιστό που νοσεί. Τα κυριότερα σημεία του σώματος στα οποία στοχεύει η θεραπευτική μάλαξη είναι το μυοσκελετικό σύστημα (χαλάρωση βραχυσμένων μυϊκών ομάδων), το λεμφικό σύστημα (καλύτερη λειτουργία της λέμφου) και το φλεβικό σύστημα (προώθηση φλεβικής επιστροφής, βελτίωση αιματικής ροής).
• ΜΥΟΠΕΡΙΤΟΝΙΑΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ- Η περιτονία είναι ένας λεπτός, σκληρός, ελαστικός τύπος συνδετικού ιστού που περιβάλλει τις περισσότερες δομές στο ανθρώπινο σώμα, συμπεριλαμβανομένων των μυών. Η μυοπεριτονιακή απελευθέρωση θεραπεύει τον πόνο των σκελετικών μυών, χαλαρώνοντας τους μύες, βελτιώνοντας την κυκλοφορία του αίματος, της λεμφικής κυκλοφορίας και διεγείροντας τον διατατικό αντανακλαστικό (stretch reflex) στους μύες.
•  ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ- Ο βασικός στόχος της θεραπευτικής άσκησης, είναι η βελτίωση της λειτουργικότητας του ασκούμενου η οποία έχει περιοριστεί εξαιτίας κάποιας συγκεκριμένης πάθησης. Οι επιμέρους στόχοι είναι η βελτίωση, η αποκατάσταση ή η διατήρηση του εύρους κίνησης των αρθρώσεων (ΕΚ), της δύναμης και της ελαστικότητας των μυών, της φυσικής κατάστασης, της σταθερότητας, της ισορροπίας και της συναρμογής μέσω ειδικών λειτουργικών ασκήσεων.
• ΣΥΝΘΕΤΗ ΑΠΟΣΥΜΦΟΡΗΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (complex decongestive therapy, CDT)- Η σύνθετη αποσυμφορητική θεραπεία είναι μια κοινή αντιμετώπιση για το λεμφοίδημα. Αποτελεί ένα πρόγραμμα αποκατάστασης που συνδυάζει τη φροντίδα του δέρματος, τη χειροκίνητη λεμφική μάλαξη, την άσκηση και την περίδεση (επίδεσμος πολλαπλών στρώσεων ή ένδυμα) και αποτελεί μια αναγνωρισμένη πρακτική στη διαχείριση του λεμφοιδήματος. Η λεμφική μάλαξη (Manual Lymphatic Drainage) (MLD) αποτελεί βασική συνιστώσα του CDT. Η λεμφική μάλαξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον αναπροσανατολισμό του οιδήματος διαμέσου του πλέγματος των λεμφαγγείων προς τους υγιείς λεμφαδένες. Οι κινήσεις του θεραπευτή ωθούν το οίδημα από την περιφέρεια προς το κέντρο του σώματος μέσω της λέμφου, με αποτέλεσμα την ενισχυση της λεμφικής επιστροφής και της αποιδηματικής δράσης.
• ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΣΑ- Τα φυσικά μέσα που χρησιμοποιούνται στη φυσικοθεραπεία είναι:

1. H Θερμοθεραπεία η οποία αποτελεί τη θεραπευτική παρέμβαση που έχει ως στόχο την αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος επιφανειακά ή εν τω βάθει. Θερμοκρασία είναι η θερμική κατάσταση ενός σώματος που καθορίζει την ανταλλαγή θερμότητας ανάμεσα σ’ αυτό και σε άλλα σώματα. Η θερμοκρασία ενός σώματος εξαρτάται από την ποσότητα της θερμότητας που κατέχει ή από την ικανότητά του να την αποθηκεύει. Η θερμότητα αυξάνει τη θερμοκρασία των ιστών, οδηγώντας σε αύξηση του μεταβολισμού, την ταχύτητα της νευρικής αγωγιμότητας και την αιματική ροή λόγω αγγειοδιαστολής. Η θερμότητα ελαττώνει τη σκληρότητα των αρθρώσεων, το μυϊκό σπασμό και τον πόνο.
2. Η Ακτινοβολία(laser) η οποία στον καρκινικό πόνο έχει επίδραση στο οστίτη ιστό καθώς μειώνει το χρόνο πώρωσης των καταγμάτων λόγω αύξησης της δραστηριότητας των οστεοβλαστών και της κυκλοφορίας του αίματος στην περιοχή του κατάγματος. Επίσης, έχει επίδραση στο νευρικό ιστό επιφέροντας τοπική και περιφερική αναλγησία λόγω του ότι αυξάνει την πύλη ερεθισμού των ελεύθερων νευρικών απολήξεων της περιοχής όπου εφαρμόζεται το laser  και αναστέλλει ή ελλατώνει τη δράση των αισθητικών ινών που μεταφέρουν την αίσθηση του πόνου από την περιφέρεια στο Κ.Ν.Σ.
3. Η Ηλεκτροθεραπεία είναι η χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος για θεραπευτικούς σκοπούς. Υπάρχουν πολλά είδη ρευμάτων τα οποία χρησιμοποιούνται στην φυσιοθεραπεία όπως, τα συνεχή ηλεκτρικά ρεύματα, τα εναλλασόμμενα ηλεκτρικά ρεύματα, τα φαραδικά ρεύματα, τα διαδιναμικά ηλεκτρικά ρεύματα, τα παρεμβαλλόμενα ηλεκτρικά ρεύματα και τέλος τα ρεύματα TENS. Στον καρκινικό πόνο, χρησιμοποιούνται ευρέως τα TENS καθώς χρησιμεύουν στην αντιμετώπιση του πόνου που οφείλεται στον μεταστατικό καρκίνο των οστών και σε νεοπλάσματα. Από διάφορες αναλύσεις φαίνεται ότι τα TENS είναι μια από τις πιο συχνά εφαρμοζόμενες ηλεκτροθεραπείες για την ανακούφιση από τον πόνο και ότι είναι διαθέσιμο σε παγκόσμια κλίμακα.
4. Ο βελονισμός είναι μια ευρέως διαδεδομένη μέθοδος αναλγησίας, η οποία στοχεύει στην ανακούφιση του ασθενή απο τον πόνο. Τοποθετούνται ειδικές βελόνες σε τοπικά γειτονικά και απομακρυσμενα σημεία από τον πόνο. Σημαντικό είναι να τονίσουμε, ότι είναι μια ασφαλής τεχνική η οποία είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι επιδρά στην πύλη του πόνου με απώτερο σκοπό την ανακούφιση  από τον πόνο.

Ο φυσιοθεραπευτής για να μπορέσει να να βοηθήσει και να καταρτίσει το κατάλληλο πρόγραμμα φυσιοθεραπείας πρέπει να λάβει υπόψην:

1. την παραπομπή από το θεράποντα ιατρό του ασθενούς,να μιλήσει με τον γιατρό να συζήτησουν την παραπομπή για να μπορέσει ο φυσιοθεραπευτής να θέσει τους σωστούς στόχους για το πρόγραμμα φυσιοθεραπείας
2. να γίνει η λήψη ενός πολύ καλού ιστορικού του ασθενούς
3. να γίνει μια πολύ καλή αξιολόγηση χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία αξιολόγησης
4. να καθορίσει ρεαλιστικούς στόχους μαζί με τον ασθενή (βραχυπρόθεσμους ή μακροπρόθεσμους)

Η φυσιοθεραπευτική πράξη μπορεί να διεκπαιρεωθεί ενδονοσοκομειακά,σε κατ’οίκον επισκέψεις ή να δεχτεί τον ασθενή σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο(φυσιοθεραπευτήριο).

Ενδονοσοκομειακά- σε ασθενείς που νοσηλεύονται παίρνοντας τις θεραπείες τους, νοσηλεύονται λόγω επιπλοκών της νόσου ή μετά από κάποιο χειρουργείο λόγω της νόσου.

Κατ’οίκον επισκέψεις-ο φυσιοθεραπευτής κάνοντας μια κατ’οίκον επίσκεψη πρέπει να είναι σε θέση να παρατηρεί και να αξιολογεί εκτός από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ασθενής και άλλες παραμέτρους όπως την καταλληλότητα του χώρου διαβίωσης του ασθενή,να είναι σε θέση να αναγνωρίσει και να προτείνει βοηθήματα ή αλλαγές που μπορούν να γίνουν στον χώρο για να βοηθήσει τον ασθενή να έχει μια ποιοτική ζωή,να εκπαιδεύσει τον ασθενή και το οικογενειακό του περιβάλλον ή τον κύριο φροντιστή του ασθενούς. Επίσης, μέσα από τις επισκέψεις να μπορεί να διαπιστώσει κατα πόσον ο ασθενής πρέπει να παραμεμφθεί σε κάποιον άλλο επαγγελματία υγείας (ψυχολόγο,κοινωνικό λειτουργό).

Οι φυσιοθεραπευτές αποτελούν μέρος  της διεπιστημονικής ομάδας που χειρίζεται ογκολογικούς ασθενείς και για αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να εμπλακούν ενεργά από τη στιγμή που γίνεται η διάγνωση για να μπορέσουν να αναγνωρίσουν και να προλάβουν τις συνέπειες από το θεραπευτικό ταξίδι του ογκολογικού ασθενή.

Η φυσιοθεραπεία αυξάνει την αυτοπεποίθηση των ασθενών, καθώς μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής τους!

Μαρία Καραμαλλάκη Φυσιοθεραπεύτρια

Cyprus Pain Clinic