Χρήση των Απαλλακτικών Κανονισμών στα πλαίσια του Εκσυγχρονισμού του Ελέγχου των Κρατικών Ενισχύσεων

Αναφορικά με τον εκσυγχρονισμό του κανονιστικού πλαισίου των κρατικών ενισχύσεων επισημαίνονται τα πλεονεκτήματα της Χρήσης των Απαλλακτικών Κανονισμών έναντι της Χορήγησης Ενισχύσεων Ήσσονος Σημασίας, αλλά και στην Επιτακτική Ανάγκη Χρήσης τους στο πλαίσιο των κάτωθι Στόχων που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (εφεξής η «Επιτροπή»), υπό το φως της συνεχούς εξελικτικής διαδικασίας αναθεώρησης των κανόνων των κρατικών ενισχύσεων που ξεκίνησε το 2014: 

i) την προώθηση της βιώσιμης, έξυπνης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης σε μια ανταγωνιστική εσωτερική αγορά·

ii) την εστίαση του εκ των προτέρων ελέγχου της Επιτροπής στις υποθέσεις με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά και συγχρόνως την ενίσχυση της συνεργασίας των κρατών μελών στον τομέα της επιβολής της νομοθεσίας περί κρατικών ενισχύσεων· και

iii) την απλούστευση των κανόνων και την επιτάχυνση της διαδικασίας λήψης των αποφάσεων1. Οι στόχοι αυτοί κρίνονται ιδιαίτερα επίκαιροι με τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Regulation2) ο οποίος περιλαμβάνει χρηματοδοτικά μέσα, επιδοτήσεις και άλλους μηχανισμούς, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται οι κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων.

Ως το πλέον κατάλληλο μέσο για την επίτευξη των προαναφερθέντων στόχων η Επιτροπή διεύρυνε στοχεύοντας στο state-aid modernization το πεδίο εφαρμογής των Aπαλλακτικών Kανονισμών (νέες κατηγορίες ενισχύσεων, αύξηση ορίων ποσού πέραν των οποίων μια ενίσχυση εγκρίνεται από την Επιτροπή, απλοποίηση των διαδικασιών με έγκριση σε επίπεδο κράτους μέλους) έναντι άλλων νομοθετικών εργαλείων χορήγησης κρατικών ενισχύσεων σε εθνικό επίπεδο, όπως ο κανόνας de minimis.

Ειδικότερα, οι Απαλλακτικοί Κανονισμοί θέτουν όρους και προϋποθέσεις σύμφωνα με τους οποίους μπορούν τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν ορισμένες κατηγορίες ενισχύσεων και βάσει τούτου κρίνονται ως συμβατές ενισχύσεις. Με βάση τους περί Ελέγχου των Ενισχύσεων Νόμους 2001-2020, η αρμοδιότητα αξιολόγησης και έγκρισης αυτών των κατηγοριών ενισχύσεων ασκείται από την Έφορο Ελέγχου Κρατικών Ενισχύσεων. Τα μέτρα κρατικής ενίσχυσης που δεν εμπίπτουν στην προαναφερθείσα εξαίρεση κοινοποιούνται στην Επιτροπή για αξιολόγηση και έγκριση.

Ως Ήσσονος Σημασίας ορίζονται οι ενισχύσεις έως ένα καθορισμένο ανώτατο όριο ποσού ανά ενιαία επιχείρηση, ανά κυλιόμενη τριετία κάτω από το οποίο θεωρείται ότι δεν εφαρμόζονται το Άρθρο 107 (1) της Συνθήκης για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής η «ΣΛΕΕ») επειδή λόγω του ύψους τους, δεν έχουν αισθητές επιπτώσεις στις συναλλαγές μεταξύ των κρατών μελών. Συνεπώς δεν εφαρμόζονται οι κανόνες συμβατότητας των κρατικών ενισχύσεων και μπορούν να χορηγούνται για οποιοδήποτε σκοπό εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, όπως οι εξαγωγικές ενισχύσεις ή οι ενισχύσεις για τις οποίες τίθεται ως όρος η χρήση εγχώριων αγαθών αντί εισαγόμενων. Σημειώνεται ότι οι ενισχύσεις Ήσσονος Σημασίας εγκρίνονται από εκάστη Αρμόδια Αρχή.

Με την πάροδο των χρόνων, διαφάνηκε ότι, οι ενισχύσεις de minimis έχουν καταστεί το κατ’ εξοχήν εργαλείο άσκησης πολιτικής κρατικών ενισχύσεων. Επί τούτου, αποτελεί άξιο αναφοράς το γεγονός ότι, με βάση Στατιστικά Στοιχεία της ΕΕ για το έτος 2019(Scoreboard E.E 2019), από το σύνολο των μέτρων ενίσχυσης που αφορούσαν την Κυπριακή Δημοκρατία, μόνο το 47% είχαν σαν νομική βάση τους Απαλλακτικούς Κανονισμούς έναντι του μέσου όρου χρήσης των Απαλλακτικών Κανονισμών από όλα τα Κράτη Μέλη που έφτανε το 94.7% ενώ από τα Στατιστικά Στοιχεία για το έτος 2020(Scoreboard E.E 2019), το ποσοστό αυτό έφτανε μόλις το 44.4%.

Περαιτέρω, λόγω του ότι οι ενισχύσεις de minimis δε συνιστούν κρατική ενίσχυση με βάση το άρθρο 107 (1) της ΣΛΕΕ, το ενωσιακό κεκτημένο δεν απαιτεί να πληρούν τις σχετικές αρχές. Η ειδοποιός αυτή διαφορά έχει ως αποτέλεσμα τη χορήγηση ενισχύσεων de minimis χωρίς να εξυπηρετείται σκοπός κοινού ενδιαφέροντος. Επίσης, λόγω της ανυπαρξίας προϋποθέσεων στη χορήγηση ενισχύσεων de minimis (με εξαίρεση τις όσες αφορούν στο σωρευτικό όριο) οι αρμόδιες αρχές και οι δικαιούχοι προτιμούν τον κανόνα de minimis ως μέσο για την ελάττωση του διοικητικού φόρτου στη διεκπεραίωση αιτημάτων ενίσχυσης.

Παραταύτα, τονίζεται ότι, η προσπάθεια της ΕΕ είναι η ολοένα μεγαλύτερη χρήση των Απαλλακτικών Κανονισμών και η χρήση των ενισχύσεων de minimis, λόγω του σωρευτικού ορίου θα έπρεπε, να αποτελούν την έσχατη επιλογή, ήτοι κάλυψης επειγούσης φύσης αναγκών χρηματοδότησης επιχειρήσεων με κρατικούς πόρους. Οι Απαλλακτικοί Κανονισμοί της Επιτροπής οι οποίοι προνοούν κατηγορίες ενισχύσεων οι οποίες εγκρίνονται σε εθνικό επίπεδο έχουν καθορισμένη τομεακή εφαρμογή (γεωργία, αλιεία, οδικές επιβατικές μεταφορές) ή αφορούν στην ανάθεση, από το κράτος, υπηρεσιών κοινής ωφελείας, σε ιδιώτες, οι οποίες, ως εκ της φύσεως τους, δεν αναλαμβάνονται από τους φορείς της αγοράς ως μη κερδοφόρες (ΥΓΟΣ). O κυριότερος είναι ο Γενικός Απαλλακτικός Κανονισμός», ήτοι ο Κανονισμός (ΕΕ) αρ. 651/2014( εφεξής ο «ΓΚΑΚ»). Πρόσθετα, η αναθεώρηση του ΓΚΑΚ το 2014, η μερική τροποποίηση του 2021 αλλά και επί του παρόντος αφού ο ΓΚΑΚ βρίσκεται υπό μερική αναθεώρηση, είχε και έχει ως κύριο χαρακτηριστικό τη διεύρυνση των κατηγοριών ενισχύσεων που μπορούν να εγκρίνονται σε επίπεδο κράτους μέλους. Η Επιτροπή στήριξε τη ρύθμιση αυτή στην εμπειρία που αποκτήθηκε από τα κράτη μέλη στην εφαρμογή των κανόνων των κρατικών ενισχύσεων καθώς και στην ταχύτερη εφαρμογή των μέτρων ενισχύσεων που θα συνεπάγεται η έγκρισή τους σε εθνικό επίπεδο. Η προαναφερθείσα διεύρυνση εντάσσεται στην προσπάθεια της Επιτροπής για εφεξής επικέντρωσή της στην αξιολόγηση των ενισχύσεων που θα έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στις ενδοκοινοτικές συναλλαγές, αλλά και στη μεγιστοποίηση της χρήσης του.

Η αυτόματη χρήση, συνεπώς, των Απαλλακτικών Κανονισμών εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, αφού εξασφαλίζει την αποτελεσματικότητα των μέτρων ενισχύσεων. Ευθυγραμμίζει έκαστο κράτος μέλος με την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις πολιτικές και προγράμματα που εκδίδονται, απλουστεύει τη διαδικασία έγκρισης αφού εγκρίνονται σε εθνικό επίπεδο, σε σχέση με τις περιπτώσεις που χρειάζεται η έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και παρέχει κρατικές ενισχύσεις σε ψηλότερες εντάσεις και ποσά σε σχέση με τις ενισχύσεις de minimis.

Εδώ να σημειωθεί ότι μέσω της εφαρμογής της πρώτης φάσης του «Κεντρικού Συστήματος Μητρώων Κρατικών Ενισχύσεων και Ενισχύσεων Ήσσονος Σημασίας», για καταχώρηση Ενισχύσεων Ήσσονος Σημασίας, που λειτουργεί από τον Ιανουάριο του 2022, θα επιτυγχάνεται μεταξύ άλλων, στενότερη παρακολούθηση των χορηγούμενων ενισχύσεων de minimis όπως και διασφάλιση της δυνατότητας επαλήθευσης της μη υπέρβασης των ατομικών, τομεακών και εθνικών σωρευτικών ορίων και συνεπώς και αποτελεσματικότερος έλεγχος της παραχώρησης ενισχύσεων de minimis.

Καταληκτικά, συστήνεται όπως οι αρμόδιες αρχές κατά την χάραξη της πολιτικής τους εξαντλούν τα περιθώρια εφαρμογής μέτρων ενισχύσεων που τίθενται στους Απαλλακτικούς Κανονισμούς και χρησιμοποιούν τις ενισχύσεις de minimis μόνο σε περιπτώσεις ενισχύσεων που από τη φύση τους δεν μπορούν να κηρυχτούν ως συμβατές με την εσωτερική αγορά.

*Στέλλα Μιχαηλίδου, Έφορος Ελέγχου Κρατικών Ενισχύσεων