Η πέμπτη επέτειος του Ενωτικού Δημοψηφίσματος και το άγνωστο ποίημα του Βαγορή

Εβδομήντα δύο χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την έναρξη του Ενωτικού Δημοψηφίσματος που διοργάνωσε η Εθναρχία στην Κύπρο στις 15 Ιανουαρίου του 1950 με σύνθημα «Ένωσις και μόνον ένωσις». Σε εκείνο το δημοψήφισμα που για πολλούς θεωρείται η απαρχή του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, συμμετείχε το σύνολο των Ελληνοκυπρίων με 215 χιλιάδες 108 πολίτες, σε πνεύμα εθνικής υπερηφάνειας και ανάτασης να δηλώνουν με την υπογραφή τους τη θέλησή για ένωση με την Ελλάδα. 

Το ιστορικό πλαίσιο

Όπως είναι γνωστό στο δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου που οργανώθηκε έξω από τις εκκλησίες, κάλεσε σε συστράτευση και το ΑΚΕΛ, που κάλεσε τον κόσμο του να υποστηρίξει την προσπάθεια της Εθναρχίας, ενώ χαρακτηριστικά είναι και τα πρωτοσέλιδα του εκφραστικού οργάνου του ΑΚΕΛ, αλλά και οι δηλώσεις του τότε Γενικού Γραμματέα του κόμματος, Εζεκία Παπαϊωάννου.

Ωστόσο οι προσδοκίες, τόσο της Εθναρχίας όσο και του ΑΚΕΛ από την ομόθυμη επιθυμία όλων των Ελληνοκυπρίων, δεν επιβεβαιώθηκαν. Το παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό, η αποδυναμωμένη και πλήρως εξαρτώμενη από την Μεγάλη Βρετανία, θέση της Ελλάδας, που μόλις είχε βγει από τον εμφύλιο, δεν ευνοούσε την προώθηση του Κυπριακού Ζητήματος. Τα επόμενα χρόνια αναλώθηκαν σε προσπάθειες, τόσο από την Εθναρχία, όσο και από το ΑΚΕΛ, αλλά και την Εθνική Πρεσβεία που συστάθηκε, για διεθνοποίηση του προβλήματος και ικανοποίηση του αιτήματος της αυτοδιάθεσης.

Ο επόμενος σημαντικός σταθμό για το Κυπριακό, ήταν τον Δεκέμβριο του 1954, όταν επιτέλους το Κυπριακό, έφτασε στο κατώφλι του ΟΗΕ. Ωστόσο η στάση των ισχυρών, αλλά ακόμα και των προσκείμενων φιλικά προς τους Κύπριους κρατών, όπως η Ελλάδα, αποτέλεσε ένα ισχυρό χαστούκι στην Εθναρχία, που πλέον είχε αποφασίσει πως ο μόνος τρόπος για να διεκδικήσει τα δίκαια αιτήματα των Κυπρίων ήταν ο ένοπλος αγώνας.

Το χαστούκι του ΟΗΕ

Η συζήτηση του Κυπριακού άρχισε στην Πολιτική Επιτροπή του ΟΗΕ στις 14 Δεκεμβρίου του 1954. Μέσα ένα φορτισμένο κλίμα και με τους Βρετανούς να λύνουν και να δένουν, όπως παραδοσιακά πράττουν, στο παρασκήνιο, στις 17 Δεκεμβρίου λήφθηκε η τελική απόφαση, όπου με 50 ψήφους υπέρ και οκτώ αποχές απορρίφθηκε το αίτημα της Κύπρου. Αξίζει να σημειωθεί πως μεταξύ των κρατών που καταψήφισαν το κυπριακό αίτημα, ήταν και η Ελλάδα.

Το κείμενο του ψηφίσματος που ενέκρινε η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ανέφερε επ΄ ακριβώς: «Η Γενική Συνέλευση αποφασίζει να μην εξετάσει επί του παρόντος το θέμα υπό τον τίτλο Εφαρμογή υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών της αρχής ίσων δικαιωμάτων και αυτοδιαθέσεως των λαών εις την περίπτωση του πληθυσμού της Νήσου Κύπρου».

Η άδικη απόφαση του ΟΗΕ, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στην Κύπρο. Χιλιάδες μαθητές βγήκαν στους δρόμους και διαμαρτύρονταν για την απόφαση, ενώ τα επεισόδια δεν άργησαν να λάβουν άγρια μορφή, με πετροπόλεμο, τραυματισμούς και συλλήψεις από τους Βρετανούς.  Τα πιο σοβαρά επεισόδια έγιναν στη Λεμεσό, ενώ ιδιαίτερα εκτεταμένα ήταν και τα επεισόδια σε Λευκωσία και Πάφο.

Εικόνα που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Δημοκράτης»

Η πέμπτη επέτειος του Ενωτικού Δημοψηφίσματος

Η πέμτπη επέτειος του Ενωτικού Δημοψηφίσματος, βρήκε την Κύπρο στην σκιά των πιο πάνω γεγονότων. Οι Ελληνοκύπριοι ξεχείλιζαν από οργή, λόγω της αδιαφορίας των τρίτων για το αίτημα τους για αυτοδιάθεση. Για αυτούς τους λόγους και στη σκιά των επεισοδίων του Δεκεμβρίου, το Σάββατο 15 Ιανουαρίου του 1955 για άλλη μια φορά η κυπριακή νεολαία βγήκε στους δρόμους για να διεκδικήσει το αυτονόητο, αν και θεωρητικά ήταν εργάσιμη ημέρα για τα σχολεία. Η πέμπτη επέτειος του Ενωτικού δημοψηφίσματος τιμήθηκε σε όλες τις πόλεις με πολλή λαμπρότητα.

Οι Άγγλοι μετά τα γεγονότα της 18ης Δεκεμβρίου, έλαβαν έκτακτα προληπτικά μέτρα σε όλες τις πόλεις. Ιδιαίτερα μέτρα λήφθηκαν στη Λευκωσία, τη Λεμεσό και την Πάφο.  Επίσης δόθηκαν εντολές σε όλους τους γυμνασιάρχες όπως εμποδίζουν τους μαθητές τους από το να προβούν σε οποιεσδήποτε εκδηλώσεις ή ενέργειες ακόμη τους επαναπληροφόροησαν ότι η 15η Ιανουαρίου δεν είναι αργία.  

Σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, το Reuters μετέδωσε ότι για την επέτειο του δημοψηφίσματος λήφθηκαν προληπτικά μέτρα σε Λευκωσία, Πάφο και Λεμεσό. Μάλιστα η περιοχή της Λευκωσίας εκηρύχθη απαγορευμένη για τους Βρετανούς στρατιώτες και αεροπόρους ενώ στην Πάφο περίπου 500 Βρετανοί στρατιώτες στρατοπέδευσαν έξω από την πόλη, υπό το φόβο επεισοδίων, αφού δύο χρόνια προηγουμένως είχαν σημειωθεί σοβαρά επεισόδια, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της Βασίλισσας, όταν ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, κατέβασε την αποικιοκρατική σημαία.

Ειδικά για αυτές τις εντολές προς τους γυμνασιάρχες καθώς και για τις συλλήψεις και φυλακίσεις μαθητών έγιναν έντονες αντιδράσεις από τον καθηγητικό κόσμο κι ο γυμνασιάρχης του Παγκύπριου Γυμνασίου κ. Σπυριδάκης αναγκάστηκε στις 17 Ιανουαρίου να στείλει επιστολή προς τον διοικητή Λευκωσίας, με την οποία τον πληροφορούσε πως ο καθηγητικός σύλλογος του Παγκυπρίου, αλλά και των υπολοίπων σχολείων της Κύπρου, αποφάσισαν να μην συμμορφωθούν με τις υποδείξεις του.

Γράφει μεταξύ άλλων ο Κ. Σπυριδάκης στην ανοικτή επιστολή του, η οποία δημοσιεύθηκε και στον Τύπο της εποχής. Αναφερόμενος εις την υφ’ υμών κατά την 23 Δεκεμβρίου 1954 γενόμενην προς τους διευθυντών των σχολείων Μέσης Παιδείας των επαρχιών Λευκωσίας και Κυρήνειας προειδοποίησης του Κυβερνήτου, περί των παράνομων παρελάσεων των μαθητών των σχολείων και την απάιτησιν περί δια παντός αποβολής τούτων εκ των σχολείων με τη συναφή δήλωση ότι εν εναντία περίπτωση θα διατάσσεται το κλείσιμο του αρνούμενου να συμμορφωθεί σχολείου ως και παντός άλλου σχολείου, ο το οποίον θα δεχθεί τού τοιούτους μαθητάς, έχω την τιμήν να φέρω εις γνώσιν σας ότι το ζήτημα τούτο έθεσα προς καθηγητικό σύλλογο του Παγκύπριου Γυμνασίου, ο οποίος κατά τη συνεδρία της 17ης Ιανουαρίου αποφάσισε ότι:

- Θεωρεί ως απαράδεκτον την αρχή επεμβάσεως της πολιτικής εξουσίας εις την εσωτερική πειθαρχία των σχολείων

-Θεωρεί πρωτάκουστων και απαράδεκτον να τιμωρούνται συλλήφθην οι μαθηταί δια της εσχάτης των μαθητικών ποινών δια παραβάσεις της σχολικής πειθαρχίας κατά διαταγή της πολιτικής εξουσίας η οποία έχει ει την διαθεσην της τους πολιτικούς νόμους προς επιβολήν της τάξεως

-Θεωρεί πρωτάκουστο και καταπληκτική την απόφαση της του Κυβερνείτου να διατάσσει το κλείσιμο των σχολείων τα οποία δεν θα συμμορφώνονται προς τοιούτας απαράδεκτους υπό παντώς ανθρώπου και περισσότερον υπό των εκπαιδευτικών διαταγάς, αι οποίαι σημαίνουσι την καταδίκην νέως εις απαιδευσίας εφ΄οσον έχουσιν εθνικά φρονήματα

-Δηλοί ότι ανεξαρτήτων των ανωτέρω η σχολική πειθαρχία θα επιβάλλεται και εις το μέλλον ως και προηγουμένως σύμφωνως προς τους κανονισμούς του σχολείου και τας αποφάσεις της Σχολικής Εφορείας..

Το ποίημα που έγραψε εκείνη την ημέρα ο Παλληκαρίδης

Σε όλα τα σχολεία παρά τις απαγορεύσεις πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις με ομιλίες από μαθητές και απαγγελίες ποιημάτων. Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ο οποίος άρχισε ήδη να γράφει πατριωτικά μαθήματα πρωτοστάτησε στην εκδήλωση που διοργανώθηκε στο σχολείο του και προς τούτο έγραψε και το πιο κάτω ποίημα για τη συγκεκριμένη επέτειο.

Ξημερώνει η 15η του Γεννάρη.

Την λευτεριά μόνο εμείς καρτερούμε

Ως πότε πια στην λησμονιά

Θα ζούμε το βυθό

Της λήθης το ποτήρι

Πότε θα στερέψει;

Σε μας τους σκλάβους

Πότε θα ρθει η λευτεριά;

Τα μάτια της ψυχής

Πότε στεγνά θα βρεθούν

Πότε τραγούδι χορούς θα πούμε

Και πότε λευτεριά θα δούμε

Όταν ψηλά σηκωθεί η σημαία

Και της Ελλάδος τα βλαστάρια ορκιστούν

Κάτω από τον ίσκιο της σκληρά να πολεμούν

Τότε λευτεριά θα δουν

Η σημερινή μέρα

Είναι μια μέρα που πιστοί θα σκύβουν

Το όνομα της γλυκά θα προσκυνούν

Η βαρυσήμαντη ομιλία του Μακαρίου

Μια μέρα μετά, την Κυριακή 16 Ιανουαρίου του 1955, ο Μακάριος προβαίνει σε μια βαρυσήμαντη ομιλία από την εκκλησία της Φανερωμένης στη Λευκωσία. Σε εκείνη την ομιλία ο Μακάριος προειδοποιεί τους Βρετανούς, σε σχέση με τις προθέσεις του, ενώ καλεί σύσσωμο τον λαό να συνεχίσει τον αγώνα μέχρι να αποκτήσει την ελευθερία του και να πραγματοποιηθεί η Ένωση.

Στο μεταξύ, ο Αρχιεπίσκος, είχε ήδη δώσει οδηγίες στον Γεώργιο Γρίβα Διγενή, για να επισπέσυει τις προετοιμασίες για να έρθει στην Κύπρο για την έναρξη του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ.

Στην ομιλία του στη Φανερωμένη ο Μακάριος, είπε μεταξύ άλλων: «Ελληνες κύπριοι,ας κρατήσωμεν σταθερώς την αγωνιστικήν μας έπαλξιν εις το κοινόν στρατόπεδον της ελευθερίας. Κανείς ας μη λιποψυχήση και κανείς ας μη γίνη ρίψασπις. Κανείς εξ ημών ακόμη ας μη παρασυρθή από μικρότητας, ταπεινούς υπολογισμούς και ευτελή ελατήρια. Ας εντείνωμεν περί την Εθναρχίαν με πίστιν, με συνείδησιν των ιστορικών στιγμήν, τας οποίας διερχόμεθα, με αποφασιστικότητα, με σθένος με εγκαρτέρησιν. Ας μη επιτρέψωμεν εις ουδένα να προδώση τα ιδεώδη μας συνεργαζόμενος με τους εχθρούς του εθνικολυ μας αγώνος. Καθιστώμεν εκ νέου σαφές ότι θα απορρίψωμεν το σύνταγμα και πάντα μετά της Κυβερνήσεως συνεργασίαν και θα θεωρήσωμεν ως εχθρούς της εθνικής μας υποθέσεως εκείνους οίτινες ενδεχομένως θα ενδώσουν εις την Κυβερνητικήν συταγματικήν πίεσιν. Θα στιγματίσωμεν ως προδότας τους τοιούτους και δεν θα δυνηθώμεν να αποτρέψωμεν από αυτούς το όνειδος και την λαϊκήν οργήν».

Την ίδια ώρα έστειλε στους Βρετανούς τα ανάλογα μηνύματα: «Οι φιλελεύθεροι άνθρωποι όλου του κόσμου μετά συμπαθείας παρακολουθούν την εξέλιξιν του ζητήματος μας, και εις αυτήν ακόμη την Μ. Βρεττανίαν, ως διεπιστώσαμεν κατά την τελευταίαν εκεί παραμονήν μας, μεγάλη μερίς του αγγλικού λαού και του αγγλικού τύπου διαπνεομένη από φιλελεύθερα αισθήματα, ανταποκρίνεται συμπαθώς προς το δίκαιον αίτημα της ελευθερίας μας και έρχεται εις αντίθεσιν με την πολιτικήν της αγγλικής Κυβερνήσεως έναντι του Κυπριακού. Διά τούτο επαναλαμβάνομεν και εναύθα ότι διαχωρίζομεν τον ασγγλικόν λαόν από την πολιτικήν της κυβερνήσεως του. Όσον δε από ημάς εξαρτάται, θα εντείνωμεν ακόμη περισσότερον τας προσπαθείας μας προς καλυτέραν οργάνωσιν των εθνικών δυνάμεων της Νήσου. Θα καλέσωμεν προσεχώς την Εθνοσυνέλευσιν διά να συσκεφθώμεν και αποφασίσωμεν περί των μέτρων εκείνων, τα οποία θεωρούμεν σκόπιμα διά την περαιτέρω προώθησιν και περιφρούρησιν του αγώνος».

«Διά τούτο περαίνοντες δεν θα προσθέσωμεν τίποτε περισσότερον, παρά μόνον τούτο: Καταστήσατε εις πάντας σαφές ότι αδάμαστος είναι η θέλησις και αμετάκλητος η απόφασις να απαλλαγώμεν του ξένου καθεστώτος και ότι εν μόνον επιθυμούμεν δι' εν μόνον ζώμεν και κινούμεθα και υπάρχομεν: Την ελευθερίαν και την ένωσιν με την Ελλάδα», κατέληξε ο Αρχιεπίσοπος Μακάριος σε εκείνη την γεμάτη μηνύματα προς πάσα κατεύθυνση μηνύματα, που δόθηκε μόλις λίγους μήνες πριν ξεσπάσει ο Εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ.