«Ο τοίχος έπεφτε, ο Βαγορής πήρε αγκαλιά την παράλυτη γιαγιά του και την έσωσε»

Ο ισχυρός σεισμός 6,1 Ρίχτερ που σημειώθηκε τα ξημερώματα της Τρίτης, ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος που καταγράφηκε ποτέ στην Κύπρο, μαζί με αυτό της 10ης Σεπτεμβρίου του 1953, ο οποίος είχε και πάλι επίκεντρο την Πάφο και ήταν του ίδιου μεγέθους.  

Επρόκειτο για ένα φοβερό σεισμό που προκάλεσε μεγάλες ζημιές σε 95 χωριά και στο ίδιο το Κτήμα, με 63 θανάτους και 200 τραυματίες, ενώ 4000 έμειναν άστεγοι. Μέσα σε δευτερόλεπτα καταστράφηκαν 1,600 σπίτια, ενώ άλλα 10,000 υποστατικά και δημόσια κτήρια υπέστησαν διάφορες ζημιές.

Ο σεισμός αυτός ήταν συνέχεια των σεισμών του Ιονίου Πελάγους, κατά τους οποίους τρία ελληνικά νησιά υπέστησαν μεγάλες καταστροφές. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Αστεροσκοπείου των Αθηνών, «ο σεισμός κατεγράφη στις 6.7.1956 πμ. Επίσης την ίδια ημέρα και λίγο πιο νωρίς, στις 5 και 10, άλλος σεισμός έγινε αισθητός στην περιοχή της Τουρκίας και στο Ισραήλ».

Σημειώνεται πως οι καταστρεπτικότεροι σεισμοί για την Πάφο ήταν: Το 26 π.Χ, την άνοιξη του 15 μ.Χ, το 76/77 μ.Χ, τον Ιούλιο του 365, το 1183 όταν καταστράφηκαν 15 εκκλησίες και έπεσαν βράχοι στην Τσάδα, το Μάιο του 1222 όταν επίσης καταστράφηκε το Φρούριο από τεράστιο θαλάσσιο σεισμικό κύμα, στις 28/1/1577 όταν σειρά 140 σεισμών έπληξαν όλη την Κύπρο και ο τελευταίος ήταν στις 10 Σεπτεμβρίου του 1953.

Παραμονές της τραγωδίας της Πάφου, υπήρξαν πολλά ανησυχητικά σημεία που οι πολίτες θεώρησαν πως επρόκειτο για προμήνυμα και μάλιστα έλεγαν πως είχαν προαισθανθεί το κακό. Αυτά τα ανησυχητικά σημεία ήταν ένα ασυνήθιστο κοκκίνισμα του ορίζοντα που άρχιζε μετά τη δύση του ηλίου και παρέμενε επί μισή ώρα και πλέον, ενώ τις τελευταίες ημέρες μια σφοδρά θαλασσοταραχή, με ισχυρά θαλάσσια ρεύματα κοντά στις ακτές της Κύπρου, ενέτεινε τις ανησυχίες.  

 Η λαϊκή προαίσθηση τελικά επαληθεύτηκε την Πέμπτη, 10 Σεπτεμβρίου 1953, τη στιγμή ακριβώς που ο ήλιος ανέβαινε, δηλαδή γύρω στις 6:07 το πρωί, όταν ο Εγκέλαδος χτύπησε την Κύπρο, με ιδιαίτερη ένταση την πόλη της Αφροδίτης, σπέρνοντας τον θάνατο και την καταστροφή. Η σεισμική δόνηση που έγινε αισθητή και στην Λευκωσία, διήρκεσε περίπου οκτώ δευτερόλεπτα.

Η επόμενη μέρα

Μετά το χτύπημα του Εγκέλαδου, είναι γεγονός ότι οι Άγγλοι προσέφεραν κάθε δυνατή βοήθεια στους πληγέντες, σύμφωνα με τα όσα έλεγαν οι μάρτυρες του δράματος. Ένα στρατιωτικό απόσπασμα έφθασε στην Πάφο και στρατοπέδευσε στο Δασάκι, λίγο έξω από το Κτήμα. Ανέλαβαν αμέσως την ανακούφιση των παθόντων και άρχισαν τη διανομή αντίσκηνων, κουβερτών, φαγώσιμων και διαφόρων φαρμάκων, ενώ συνεργεία διάσωσης γύριζαν τα χωριά, βοηθώντας τους πληγέντες. Κάτι, που έφερε σε πιο στενή επαφή τους ταραχείς Παφίτες με τους κατακτητές τους, τους οποίους έβλεπαν εκείνη την ώρα ως καλούς Σαμαρείτες.

Τις πρώτες ημέρες δεν ήταν δυνατό να εκτιμηθεί το μεγάλο μέγεθος των ζημιών και των θανάτων και για αυτοί και στην πιο κάτω ανακοίνωση του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών αναφέρονται μικρότεροι αριθμοί από τους πραγματικούς:

«Περί των χτεσινών σεισμών. Σοβαρά σεισμική δόνησις συνέβη εις την επαρχίαν Πάφου περί την 6ην π.μ ώραν της σήμερον Πέμπτης. Αριθμός χωρών εντός ακτίνος 20 μιλίων από του Κτήματος καθώς επίσης και τον ίδιον το Κτήμα υπέστησαν ζημιάς. Τα χωριά που υπέστησαν τας μεγαλυτέρας ζημιάς είναι το Στρουμπί και το Κειδάσι όπου κυριολεκτικώς δεν παρέμειναν ιστάμεναι οικίαι. Μόνον εις τα δυο αυτά χωριά 1500 πρόσωπα παρέμειναν άστεγα. Αγγέλλεται, ότι οι φονευθέντες ανέρχονται εις 40 περίπου και οι σοβαρώς τραυματισθέντες οι οποίοι νοσηλεύονται εις Νοσοκομείο, εις 100 περίπου.

Η Α.Ε ο προσωρινός Κυβερνήτης επισκέφθη το Κτήμα, το Στρουμπί και το Κειδάσι, την πρωίαν της σήμερον. Η Κυβέρνησις προβαίνει εις διευθετήσεις διά αντίσκηνα, κουβέρτας, συμπεκυκνωμένο γάλα, ελαίας, τυρόν και άρτον προς διανομής εις τους έχοντας ανάγκην, λαμβάνει δε όλα τα άλλα δυνατά μέτρα προς αντιμετώπισιν της καταστάσεως. Επαρκή ιατρικά εφόδια απεστάλλησαν διά την νοσηλείαν των τραυματιών. Ο διευθυντής των ιατρικών υπηρεσιών είναι προσωπικώς υπεύθυνος διά τας ιατρικάς αυτάς διευθετήσεις.

Ο Στρατός και η Βασιλική Αεροπορία παρέχουν κάθε δυνατήν βοήθειαν. Απόσπασμα Βασιλικών Μηχανικών και 80 άνδρες της Κυπριακής Αστυνομίας βοηθούν εις την διάσωσιν των παγιδευθέντων και στην κατεδάφισιν κτιρίων, τα οποία υπέστησαν ζημιάς. Ο προσωρινός διοικητιής της Αστυνομίας επισκέφθη την Πάφον δια αέρος σήμερον το απόγευμα. Ο διοικητής Πάφου κκ. Ι. Μ. Γ. Γουίλιαμς είναι γενικός υπεύθυνος των ως άνω αναφερομένων διευθετήσεων».

«Ο Βαγορής πήρε αγκαλιά την παράλυτη γιαγιά του και την έσωσε»

Οι Παφίτες είδαν τις ζωές τους να καταστρέφονται μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα. Είδαν τα σπίτια τους να γκρεμίζονται και να μετατρέπονται σε μάζες, είδαν τους δικούς τους ανθρώπους να χάνονται κάτω από τους τοίχους των ίδιων τους των σπιτιών.  

Ανάμεσα σε αυτούς που κατάφεραν να γλιτώσουν, αλλά και να σώσουν άλλους, και ο Βαγορής, τότε 15 ετών. Ο Ευαγόρας Παλλικαρίδης, με τους σεισμούς έδειξε ακόμη μια φορά το θάρρος και την τόλμη του, όταν με κίνδυνο τη ζωή του, έτρεξε να σώσει από βέβαιο θάνατο την παράλυτη γιαγιά του, Χατζηπαναγιώτου, και την εξάδελφη του, Φαίδρα, ενώ στη συνέχεια κατάφερε να βοηθήσει και άλλους που κινδύνευαν.

Ο πατέρας του έγραψε το χρονικό του:

Σεπτέμβριος 1953: Γίνεται ο μεγάλος σεισμός και ο Ευαγόρας γλιτώνει από βέβαιο θάνατο χάρις στην ευαισθησία του στην αστραπιαία ταχύτητα του και στην ετοιμότητα της σκέψεως του. Εάν υπάρχει τύχη εις την τύχη του, ο Άγιος Θεός δεν θέλησε να πεθάνει από δυστύχημα ο Ευαγόρας. Εις τον Ευαγόρα, ο ύψιστος επιφύλαξε θάνατον ένδοξο. Θάνατο δι έναν ιερόν σκοπό. Θάνατον διά την ελευθερίαν. Και το περιστατικό της σωτηρίας του Ευαγόρα εκ του σεισμού έχει ούτως.

Η Μήτηρ, αι δύο αδελφαί και η παράλυτος Γιαγιά του Ευαγόρα βρίσκονται στην Τσάδα διά τον Τρυγητόν – όλαι αυταί πλαγιάζουν εις το κατώγι. Ο Ευαγόρας πλαγιάζει εις το ανώγι. Ήτο πρωί, περίπου 6:30 και ευρίσκοντο όλοι εις τα στρώματα των, οπότε ήρχισε ο σεισμός. Ο Ευαγόρας, δεν χάνει δευτερόλεπτον, κατέρχεται του ανωγίου, εισέρχεται εις το κατώγι και παίρνει εις τας αγκάλας του την παράλυτον γιαγιάν του και την απομακρύνει από τον κίνδυνον του σεισμού, ενώ όπισθεν του καταρρέει ο τοίχος του ανωγίου και το στρώμα του Ευαγόρα, το οποίον προ ελαχίστων δευτερολέπτων εγκατέλειψε, καταπλακούται με δύο τόνους πέτρες και χώματα. Ο Ευαγόρας τρέχει δεξιά, αριστερά, δια να παράσχει την βοήθεια του, εάν γίνει ανάγκη».

Για το ίδιο περιστατικό μίλησαν και οι αδελφές του:

Γεωργία: Το Σεπτέμβρη του 1953 ήμαστε πάλι πάνω στο χωρίο, βρισκόμαστε εκεί για τον τρύγο. Ήτανε αρχές του Σεπτέμβρη. Είχαμε πρόχειρα κρεβάτια πάνω στο χωριό, στο πατρικό μας σπίτι και εκείνο το βράδυ κοιμήθηκαν στο σπίτι μας, και η θεία μου Ελλάδα, με τα δύο της παιδιά, τον Κλεόπα και την Φαίδρα, λόγω του ότι την προηγούμενη μέρα είχε ενοικιάσει το σπίτι της σε ένα αστυνομικό. Η θεία μου έμενε στη Λεμεσό. Ο Ευαγόρας ήτανε πάνω στο ανώι, σε στρώμα στο πάτωμα, μαζί με τα δύο ξαδέλφια μας και στο κατώι είμαστε όλοι οι άλλοι στο μεγάλο δωμάτιο με την γιαγιά μου την Χατζηπαναγιωτού, που ήταν παράλυτη στο στρώμα. Γύρω στις έξι το πρωί, εγώ ήμουν σηκωμένη, όταν, θυμάμαι, άρχισε ο σεισμός. Ήταν κάτι το τρομερό. Ο Ευαγόρα που κοιμόταν πάνω σε δευτερόλεπτα βρέθηκε στα μέσα της σκάλας με την Φαίδρα στην αγκαλιά του, καθώς ο τοίχος κατέρρεε πίσω του. Έδωσε το μωρό την θεία την Ελλάδα, και ενώ βγαίναμε έξω του φωνάξαμε: Η γιαγιά σου, η γιαγιά σου. Έτρεξε αμέσως μέσα στο κατώι, πήρε την παράλυτη γιαγιά του στην αγκαλιά του και την έβγαλε έξω στην αυλή.

Μαρούλα: Μόλις έβγαλε την γιαγιά έξω και την έβαλε κάπου, έτρεξε και πήγε στη θεία την Νεφέλη, η οποία είχε έξι παιδιά τότε, μικρά μικρά, και είχε και ένα παράλυτο, τον Αντρέα. Ευτυχώς τους βρήκε όλους καλά. Το μόνο είχε γκρεμίσει κάποιος τοίχος και πλάκωσε ένα δαμαλάκι και βοήθησε το θεία του και το ξεπλάκωσαν. Επίσης έτρεξε στη συνέχεια στο σπίτι της θείας μας της Ελλάδας, όπου είδε ότι κάτω από τα πεσμένα δοκάρια ήταν το παιδί του αστυνομικού και βοήθησε και το απελευθέρωσαν.

Μετά τον σεισμό αφού κοιμηθήκαμε μια δυο βδομάδες κάτω από τα δέντρα στην ύπαιθρο, στην Τσάδα, ήρθε η στιγμή να κατεβούμε στο Κτήμα για το σχολείο. Το σπίτι μας στο Κτήμα είχε πάθει μερικές ρωγμές και φοβόμαστε να κοιμηθούμε μέσα, είχαμε και την γιαγιά παράλυτη μαζί μας. Μας έδωσαν ένα αντίσκηνο μεγάλο και το στήσαμε στην αυλή, βάλαμε τα κρεβάτια και κοιμόμαστε μέσα τις τελευταίες ημέρες του Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη. Μετά άρχισαν τα κρύα, οι βροχές και έμπαιναν τα νερά μέσα, έτσι αποφασίσαμε να κοιμόμαστε στο σπίτι και πήγαμε όλοι εκτός από τον Ευαγόρα. Θυμάμαι έμεινε αρκετό καιρό στο αντίσκηνο, ήταν και λόγο του σκληραγωγημένου τρόπου ζωής που ακολουθούσε».   

*Πληροφορίες από το βιβλίο «Πεθαίνοντας για την Λευτεριά»