Το προφίλ ενός αδικοπραγούντα ψυχικά ασθενή-Οι ποινές και ο μοναδικός ισοβίτης

Λίγοι ψυχιατρικά ασθενείς είναι εγκληματίες και λίγοι εγκληματίες είναι ψυχικά ασθενείς, είπε το 1977 ο επιστήμονας στην ψυχιατρική John Gunn, ενώ ειδικοί λένε ότι ο ψυχιατρικά ασθενής αδικοπραγούντας, δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο επικίνδυνος από τον ψυχιατρικά ασθενή που δεν διέπραξε οποιοδήποτε αδίκημα. Και όταν ο ψυχιατρικά ασθενής κατάδικος βρίσκεται σε κατάσταση ψύχωσης, δεν σημαίνει ότι είναι περισσότερο επικίνδυνος από άλλο ψυχιατρικά ασθενή που βρίσκεται «ελεύθερος».

Μια μεγάλη συζήτηση έχει ξεκινήσει για τους ψυχιατρικά ασθενείς, με αφορμή το διπλό φονικό που διαπράχθηκε στους Εργάτες, όπου 59χρονος που αντιμετωπίζει ψυχιατρικά προβλήματα, μαχαίρωσε μέχρι θανάτου την 52χρονη σύζυγο του και τον 20χρονο γιο του.

«Καλά, εν έπρεπε να εν μέσα τούτος ο πελλός;», είναι το σύνηθες ερώτημα που ρωτάμε μετά τη διάπραξη ενός τέτοιου εγκλήματος, με τους ειδικούς να απαντούν πως δεν σημαίνει πως όλοι όσοι αντιμετωπίζουν ψυχιατρικά προβλήματα, θα πρέπει να βρίσκονται έγκλειστοι. Θα πρέπει όμως να παρακολουθούνται και να λαμβάνουν σταθερά την φαρμακευτική τους αγωγή, σε διαφορετική περίπτωση, η ισορροπία στο μυαλό τους κυμαίνεται σε μια λεπτή γραμμή και ανά πάσα στιγμή μπορούν να καταστούν επικίνδυνοι (σ.σ όχι όλοι). Όπως έχει καταγραφεί και σε αποφάσεις των Δικαστηρίων, η ευθύνη αυτή ανήκει στις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας.

Από την άλλη, απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα δίνει και η πολύκροτη υπόθεση του κατά συρροή δολοφόνου που καθήλωσε το παγκύπριο με τη διάπραξη επτά φόνων, ανάμεσα στους οποίους θύματα ήταν και δύο παιδιά, ο οποίος δεν διαγνώστηκε με ψυχιατρικά προβλήματα, δεν λάμβανε οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή και δεν παρακολουθείτο από ψυχίατρο, ενώ ήταν και ελεύθερος. Ωστόσο, τα εγκλήματα που διέπραξε και ο τρόπος που δρούσε, τόσο πριν όσο και μετά τις δολοφονίες, ήταν τόσο αρρωστημένα, που κανένας άνθρωπος με σώας τα φρένα του δεν θα διέπραττε. Και σημειώνεται πως ο Νίκος Μεταξάς είχε αναφέρει πως διέπραττε τις δολοφονίες «γιατί ένιωθε ηδονή»…    

Τα κοινά των αδικοπραγούντων ψυχικά ασθενών

Ο αδικοπραγούντας που χαρακτηρίζεται ως ψυχικά διαταραγμένος, πληροί δύο κριτήρια. Πρώτον, αποδεδειγμένα έχει τελέσει το έγκλημα, και οδηγείται στην καταδίκη, αφού προηγηθεί η σύλληψη, διερεύνηση, δίωξη και προσαγωγή σε δικαστική διαδικασία, ενώ δεύτερο, η ύπαρξη σε αυτόν τέτοιας ψυχικής διαταραχής, ώστε να μην παραπεμφθεί στις πάγιες διαδικασίες του ποινικού συστήματος.

Σε περιπτώσεις όπου η συμπτωματολογία είναι εμφανής, αλλά κρίνεται ότι στην τέλεση του εγκλήματος δεν ήταν ουσιώδης παράγοντας, αντιμετωπίζεται με βάση τις πάγιες διαδικασίες του συστήματος και όχι από το σύστημα Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας.

Οι ψυχιατρικά ασθενείς που έχουν διαπράξει το αδίκημα της ανθρωποκτονίας ή του φόνου εκ προμελέτης στην Κύπρο, έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Τα περισσότερα είναι άτομα που πάσχουν από παρανοειδή σχιζοφρένεια (νόσο του εγκεφάλου), με σοβαρές διαταραχές σκέψης, κρίση συναισθήματος, ακουστικές ψευδαισθήσεις, φωνές που συνομιλούν προσβλητικού, εξευτελιστικού, υβριστικού, ταπεινωτικού, απειλητικού χαρακτήρα για τους ίδιους, ιδέες καταδίωξης, συνωμοσίας και παραληρήματα.

Δηλαδή έχουν δημιουργήσει μια εικονική πραγματικότητα που πιστεύουν ότι είναι αληθινά γεγονότα, ακούνε φωνές που τους προτρέπουν να διαπράξουν κάτι το οποίο γνωρίζουν ότι είναι άνομο, ωστόσο η κριτική τους ικανότητα είναι μειωμένη και δεν μπορούν να ελέγξουν το μυαλό τους. Οι σκέψεις τους χειραγωγούν και δεν μπορούν να αντισταθούν, ειδικότερα μετά από πρόκληση εντάσεων πχ. καβγάδες.

Γενικά, είναι άτομα με μειωμένη κρίση, μειωμένο αυτοέλεγχο, και μειωμένες αντιστάσεις, που με τη κατάλληλη θεραπεία μπορούν να ασκήσουν έλεγχο των πράξεων τους και να απέχουν από τη διάπραξη αδικημάτων. Η φαρμακευτική αγωγή ελέγχει και καταστέλλει οποιεσδήποτε παραληρητικές ιδέες. Άτομα με ψυχικές διαταραχές θα πρέπει να τυγχάνουν θεραπείας και συνεχούς παρακολούθησης.

Πρόκειται για άτομα που πάσχουν από χρόνια ψυχική διαταραχή, που έχρηζαν και χρήζουν συνεχούς ψυχιατρικής θεραπείας, έχουν διαγνωστεί από την νεαρή ηλικία πχ 15 χρονών, έχουν νοσηλευτεί σε ψυχιατρικά ιδρύματα, κάποιοι έχουν εγκαταλείψει το σχολείο ή τη φοίτηση τους, ενώ πρέπει να λαμβάνουν καθημερινά και απρόσκοπτα φαρμακευτική αγωγή, την διακόπτουν από μόνοι τους, απομονώνονται στο δωμάτιο τους, παραμελούν τον εαυτό τους.

Ωστόσο, αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι το περιβάλλον στο σπίτι δεν ήταν υγιές, ή δεν υπήρχε επαρκής επίβλεψη για τη λήψη της φαρμακευτικής αγωγής και στήριξης του ατόμου.

Το προφίλ κατάδικων μέσα από τις αποφάσεις Δικαστηρίων

Αρκετές από τις περιπτώσεις ψυχιατρικά ασθενών που καταδικάστηκαν στην Κύπρο, με βάση σχετικές αποφάσεις, έχουν βιώσει καταστάσεις που πυροδοτούσαν τη σχιζοφρένεια του ατόμου, όπως η συναισθηματική ή/και σωματική κακοποίηση, άσχημη παιδική ηλικία με μοναδικές αναμνήσεις τη βία, να τον κτυπούν βάναυσα με τη ζώνη, συνεχείς καυγάδες, φωνές, και η αναφορά υποτιμητικών σχολίων για την αδυναμία τους να εργαστούν, η πίεση να βρουν εργασία ή το δίλημμα να φύγουν από το σπίτι.

Όλες αυτές οι συμπεριφορές από τους τρίτους, κάποια στιγμή που το άτομο με το ψυχιατρικό πρόβλημα δεν λαμβάνει τη φαρμακευτική αγωγή, διογκώνονται στο μυαλό του και τα εκλαμβάνει όλα ως μια συνωμοσία εναντίον του, οδηγώντας τον στην απομόνωση, στην παραμέληση του εαυτού του με σοβαρά παραληρήματα.

Από διάφορες αποφάσεις του Δικαστηρίου, οι ψυχιατρικά ασθενείς κατάδικοι  πίστευαν για παράδειγμα ότι το θύμα είχε σατανιστικές ιδιότητες, ότι είναι κατάσκοπος, ότι τον καταδιώκουν, τον παρακολουθούν, θέλουν να του κάνουν κακό, ότι ευθύνονται που καταστράφηκε η ζωή του όπως ο ίδιος πιστεύει, θεωρεί εχθρούς πχ τους γονείς του και ότι είναι απειλή για τη ζωή του, αναπτύσσοντας παραληρητικές ιδέες.

Σε αρκετές περιπτώσεις, ο δράστης καλεί ασθενοφόρο, από μόνος του παραδίδεται στις Αρχές, παραδέχεται αμέσως τη διάπραξη του αδικήματος και υποδεικνύει τις σκηνές του εγκλήματος. Ποσοστό 65%-70% των ανθρώπων αυτών, παρουσιάζει έντονα συναισθήματα ντροπής, ενοχής και μεταμέλειας.

Οι ποινές και ο μοναδικός ισοβίτης

Από τις περιπτώσεις ψυχιατρικά ασθενών καταδικασθέντων των τελευταίων ετών, από το 2007, σε μόνο μία περίπτωση έχει καταδικασθεί ψυχιατρικά ασθενής σε ισόβια φυλάκιση, παρά το γεγονός ότι και η ανθρωποκτονία, κατηγορία την οποία αντιμετωπίζουν συνήθως οι ψυχιατρικά ασθενείς, επισύρει δια βίου φυλάκισης.

Σε άλλη μια περίπτωση, πρόσωπο καταδικάστηκε σε 28 χρόνια για ανθρωποκτονία, η δεύτερη μεγαλύτερη ποινή που επιβλήθηκε ποτέ, ενώ οι υπόλοιποι, έχουν καταδικασθεί μέχρι 10 χρόνια φυλάκιση, εάν εξαιρέσουμε άλλες δύο-τρεις υποθέσεις.

Το Δικαστήριο λαμβάνει υπόψη τη μειωμένη ευθύνη του δράστη, λόγω της ψυχικής του κατάστασης, ότι η ενέργεια του ήταν απότοκο της ψυχικής του κατάστασης, τις προσωπικές συνθήκες, την άμεση παραδοχή του και την ειλικρινή μεταμέλεια του, καθώς και το λευκό ποινικό μητρώο, ως προς το ύψος της ποινής που θα επιβάλει και όχι για την έκδοση διατάγματος κράτησης τους σε ψυχιατρείο, δηλαδή για έκτιση της ποινή τους σε ψυχιατρείο.

Η υπάρχουσα νομοθεσία προβλέπει πως εάν το Δικαστήριο ικανοποιηθεί ότι κάποιος είναι διανοητικά ασθενής, διατάσσει την κράτηση του σε ψυχιατρικό ίδρυμα, η οποία όμως δεν έχει καμία σχέση με την ποινική ευθύνη και τιμωρία αλλά την αποθεραπεία.

Σε περιπτώσεις επιβολής ποινής σε άτομα με διαταραγμένη προσωπικότητα, τα Δικαστήρια προσπαθούν να καθορίσουν το βαθμό ευθύνης του αδικοπραγούντος, το πόσο επικίνδυνος μπορεί να είναι στην κοινωνία και για πόσο χρονικό διάστημα μπορεί να είναι επικίνδυνος.

Με βάση τα κριτήρια αυτά, έχει την ευχέρεια να διαμορφώσει την ποινή και να επιβάλει από διάταγμα κηδεμονίας μέχρι δια βίου φυλάκιση.

Απόσπασμα από απόφαση Δικαστήριο για ψυχικά ασθενή που διέπραξε διπλό φονικό

«Το έργο του Δικαστηρίου σε τέτοιας φύσης υποθέσεις, όπου ο δράστης είναι ψυχικά ασθενής είναι  δύσκολο, καθότι κατά την επιμέτρηση της ποινής θα πρέπει να ληφθούν υπόψη διάφοροι παράγοντες, όπως είναι η απώλεια του ύψιστου αγαθού ήτοι της ανθρώπινης ζωής, οι συνθήκες διάπραξης του αδικήματος και οι προσωπικές περιστάσεις του δράστη. Θα πρέπει επίσης  να γίνει εξισορρόπηση μεταξύ δύο πολύ σημαντικών στοιχείων, αφενός της μειωμένης ευθύνης του δράστη λόγω της ψυχικής του κατάστασης και αφετέρου του βαθμού επικινδυνότητας του και την ανάγκη προστασίας της κοινωνίας. Το έργο του Δικαστηρίου καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολο καθότι τα μέσα που παρέχονται σε αυτό  για το χειρισμό ατόμων που πάσχουν από ψυχικές νόσους είναι περιορισμένα. Στην Αγγλία και σε πολλές άλλες πολιτισμένες χώρες, τα Δικαστήρια όταν χειρίζονται τέτοιας φύσης υποθέσεις έχουν την ευχέρεια, μεταξύ άλλων, να εκδώσουν διάταγμα κράτησης του δράστη σε ειδικό τμήμα του νοσοκομείου. Το νομοθετικό κενό που υπάρχει στο δικό μας σύστημα έχει εντοπισθεί από τα Δικαστήρια προ δεκαετιών και επαναλαμβάνεται η ανάγκη αυτή στις πλείστες αποφάσεις που αφορούν ψυχικά ασθενείς[10]. Παρά το γεγονός ότι έχουν παρέλθει έκτοτε πάρα πολλά χρόνια και ο αριθμός των δραστών με ψυχικές διαταραχές είναι σημαντικός, οι αρμόδιοι φορείς δεν έλαβαν μέχρι σήμερα οποιαδήποτε μέτρα για τη δημιουργία του ορθού νομοθετικού πλαισίου  για το χειρισμό των προσώπων αυτών».

Πολύκροτες υποθέσεις και καταδίκες

Β.Λ, 1989: Ο 29χρονος σκότωσε με μαχαίρι την μητέρα του, την οποία θεωρούσε υπεύθυνη για την κατεστραμμένη, όπως θεωρούσε, ζωή του. Έπασχε κατά την τέλεση του εγκλήματος από αρνητισμό, σύγχυση στις σκέψεις του, συναισθηματική απάθεια και ιδέες καταδίωξης παρανοϊκού τύπου. Πήρε από το σπίτι του ένα μεγάλο μαχαίρι, πήγε στο σπίτι των γονιών του και μόλις άνοιξε την πόρτα η μητέρα του, άρχισε να την κτυπά. Αυτή αντιστάθηκε και δεν τα κατάφερε. Άρχισε να φωνάζει βοήθεια, αλλά την έσυρε στην κουζίνα όπου μετά από πάλη, την έριξε στο πάτωμα. Εκεί άρπαξε ένα εργαλείο που καθαρίζουν τα κιτρόμηλα για γλυκό και της το κάρφωσε στο στήθος και την άφησε ακίνητη.

Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης οκτώ ετών.

Α.Π, 1997: Σκότωσε δύο τρόφιμους του ψυχιατρείου όπου νοσηλευόταν. Όπως είχε πει, διέπραξε τα εγκλήματα γιατί θεωρούσε τα θύματά του βάρος στην κοινωνία ή άχρηστους. Η μέθοδός του ήταν σταθερή. Τους στραγγάλισε, ενώ τον τρίτο προσπάθησε, ενώ κοιμούνταν, χρησιμοποιώντας τη ζώνη του ή σεντόνι. Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης δώδεκα ετών.

Α.Μ, 2004: Έπληξε με μαχαίρι πολλές φορές ένα παιδί ηλικίας 11 ετών που πήγε για κολύμπι και ψάρεμα στην ξύλινη αποβάθρα του παλιού Λιμανιού της Λεμεσού.

Όπως αναφέρει η απόφαση, «ο κατηγορούμενος έπασχε, κατά την τέλεση του εγκλήματος, από ενεργό ψυχοπαθολογία ψυχωσικού τύπου. Είχε παραληρητικές ιδέες, ακουστικές ψευδαισθήσεις και ήταν άτομο άκρως επικίνδυνο, το οποίο έχρηζε άμεσης εισαγωγής στις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας. Το θύμα ήταν ένα εντεκάχρονο παιδί που απλώς έτυχε να βρεθεί μπροστά στο δράστη στην αποβάθρα του παλαιού λιμανιού Λεμεσού».

Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 14 ετών, η οποία επικυρώθηκε από το Εφετείο το 2006.

C.C, 2007: Σκότωσε τον εργοδότη του για οικονομικές διαφορές. Είναι ο πρώτος και μοναδικός που καταδικάστηκε σε ισόβια, αφού δεν εκπροσωπείτο από δικηγόρο και καταδικάστηκε για φόνο εκ προμελέτης.

Μ.Α, 2008: Ο 46χρονος, διαζευγμένος και πατέρας τεσσάρων παιδιών, εκ των οποίων το ένα σκοτώθηκε από ανατροπή τρακτέρ το 2003, σκότωσε με κυνηγετικό δύο συγχωριανούς του, ενώ πυροβόλησε εναντίον τρίτου. Ο 46χρονος αντέδρασε γιατί τον χαρακτήριζαν «ο πελλός του χωρκού». Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 28 ετών για την ανθρωποκτονία και οκτώ χρόνια για την απόπειρα ανθρωποκτονίας. Καθοριστικός παράγοντας κατά την επιμέτρηση της ποινής, ήταν το γεγονός ότι ο κατηγορούμενος ήταν πρόσωπο επικίνδυνο λόγω των ψυχωτικών προβλημάτων από τα οποία υπέφερε, δεν αντιλαμβανόταν το πρόβλημα του και δεν είχε ζητήσει ψυχιατρική βοήθεια.

Π.Π, 2009: Παρέσυρε με το διπλοκάμπινο του Γερμανό ποδηλάτη στο δρόμο Λεμεσού-Λευκωσίας, με αποτέλεσμα να τον σκοτώσει. Το τροχαίο έγινε επί σκοπού αφού τον θεώρησε ύποπτο κατάσκοπο. Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης εννέα ετών, η οποία επικυρώθηκε από τον Εφετείο.

Ε.Σ, 2012: Σκότωσε με φορητό ηλεκτρονικό υπολογιστή την αδελφή του, η οποία τον είχε εξυβρίσει. Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης δώδεκα ετών, τον Μάιο του 2012.

Χ.Χ, 2012: Εκ προμελέτης δολοφόνησε τη σύζυγο του, η οποία είχα εκφράσει την πρόθεση της να τον εγκαταλείψει, ενώ μάζεψε τα πράγματα της και πήγε στο διαμέρισμα του φίλου της, τον οποίο επίσης δολοφόνησε. Ο δράστης την εντόπισε, ξεφούσκωσε τα λάστιχα του αυτοκινήτου και παρέμεινε εκεί και κοιμήθηκε λίγο. Όταν ξύπνησε, εισήλθε στην κουζίνα του διαμερίσματος, μπήκε στο διαμέρισμα, είδε τα θύματα να κοιμούνται στο κρεβάτι, πήρε ένα μαχαίρι και άρχισε επανειλημμένα κτυπήματα μέχρι τη θανάτωση τους. Ακολούθως, μετέφερε το πτώμα της συζύγου του στο χωριό του πατέρα του και το έκαψε σε βαρέλι. Υποδεικνύοντας το σημείο στους αστυνομικούς που έριξε τη σορό της, ανέφερε «δαμέ σε τούτη τη βαρέλα που έκρουσα την Άννα γιατί ήταν η επιθυμία της τζαι εγιώ εσεβάστηκά την. Έβαλα της λίον πετρέλαιο τζαι άψα την». Το Κακουργιοδικείο του επέβαλε ποινή φυλάκισης δια βίου, ωστόσο το Εφετείο παραμέρισε την πρωτόδικη καταδίκη για φόνο εκ προμελέτης και την αντικατέστησε με ανθρωποκτονία, επιβάλλοντας του 25 χρόνια ποινή φυλάκισης.

*Πρόκειται για την μοναδική υπόθεση φόνου, χωρίς πτώμα.

Ε.Κ, 2013: Σκότωσε φίλο του μετά από λογομαχία και συμπλοκή στη Λεμεσό. Είχε νοσηλευτεί σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 15 ετών. Εναντίον του είχαν στο παρελθόν (2008 και 2010) διερευνηθεί υποθέσεις βίας που σχετίζονται με αδικήματα κατά περιουσίας.

Μ.Ι, 2014: Ο νεότερος ψυχικά ασθενής που βρέθηκε στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Ο 17χρονος, με διανοητική καθυστέρηση, διαταραχές συμπεριφοράς και εγκεφαλοπάθεια, έθεσε φωτιά στον καναπέ που κοιμόταν ο πατέρας του, ο οποίος είχε καταναλώσει αλκοόλ, καθώς θεωρούσε ότι έτσι θα τον ξυπνούσε. Όπως αναφέρεται στην απόφαση, ο κατηγορούμενος είχε δυσκολία στο να κρίνει και να αντιληφθεί τον κίνδυνο αυτής της πράξης του, ενώ σε καμία περίπτωση δεν ήθελε να φονεύσει τον πατέρα του.

«Ο κατηγορούμενος μετά την παράνομη πράξη του δεν απομακρύνεται από την οικία όπου βρισκόταν ο πατέρας του αλλά παραμένει έξω από αυτή.  Αυτή η συμπεριφορά του, δεν είναι η συνήθης συμπεριφορά των εγκληματιών οι οποίοι ενίοτε, για να αποφύγουν την ευθύνη των παράνομων πράξεων τους, προβάλλουν ψευδές άλλοθι.  Και δεν μπορεί αυτή η αφύσικη συμπεριφορά να μην έχει σχέση με τα σοβαρά προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει», αναφέρει η απόφαση.

Το Εφετείο μείωσε την επιβληθείσα ποινή των πέντε χρόνων, σε τρία με αναστολή, εκδίδοντας διάταγμα επιτήρησης.

Α.Π, 2015: Πυροβόλησε τον θείο και την θεία του που κατοικούσαν στο χωριό Άγιος Ιωάννης Αγρού με το όπλο του αδελφού του, που ήταν θηροφύλακας. Πίστευε ότι είχαν σατανιστικές ιδιότητες και για αυτό τους σκότωσε.

Όπως αναφέρθηκε στην απόφαση του το Δικαστήριο, ο κατηγορούμενος δεν έτυχε της κατάλληλης θεραπείας, ενώ τόνισε πως «άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, ως ο κατηγορούμενος, θα πρέπει να τυγχάνουν θεραπείας και συνεχούς παρακολούθησης, σε αντίθετη περίπτωση η ασφάλεια της κοινωνίας τίθεται σε άμεσο κίνδυνο. Επιφορτισμένες με το καθήκον αυτό είναι οι Ψυχιατρικές Υπηρεσίες του Κράτους».

Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 17 ετών, τον Μάρτιο του 2016.

M.A, 2015: Πυροβόλησε τον πατέρα του που βρισκόταν στο κρεβάτι και κοιμόταν. Ο πατέρας του ήταν Πρόξενος στην Κύπρο, ενώ στο σπίτι υπήρχε στρατιωτική πειθαρχία. Είχε μυωπία 18 βαθμών σε κάθε μάτι, ωστόσο αρνείτο να φορεί γυαλιά μυωπίας καθώς πίστευε ότι θα προστάτευε τα μάτια του. Μετά το έγκλημα του, κάλεσε ο ίδιος την Αστυνομία, την οποία περίμενε στο μπαλκόνι της οικίας του, με τα χέρια ψηλά.

Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης οκτώ ετών, τον Νοέμβριο του 2015.