Η επιστήμη των μικρών θαυμάτων και τα παραδείγματα εφαρμογής της στην Κύπρο

Μουσικοθεραπεία, μια επιστήμη που δεν είναι ευρέως γνωστή στην Κύπρο, η οποία όμως, έχει πετύχει μικρά θαύματα, τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες, οι οποίοι βλέπουν σημαντική βελτίωση σε πολλούς τομείς της ζωής τους. Μόλις ακούσεις τον όρο μουσικοθεραπεία, το μυαλό πηγαίνει μάλλον, σε… θεραπευτικά γλέντια που ανεβάζουν την ψυχολογία. Ωστόσο η μουσικοθεραπεία δεν είναι αυτό, είναι μία επιστήμη, που χρειάζεται ακαδημαϊκά προσόντα, την οποία επιλέγουν άτομα με βαθιά γνώση της μουσικής αλλά και ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση.

Μέσω του συνδέσμου μουσικοθεραπείας, μάλιστα, το επάγγελμα-λειτούργημα, βρίσκεται σε διαδικασία κατοχύρωσης, ενώπιον της Βουλής. Στην Κύπρο αυτή τη στιγμή, υπάρχουν τριάντα μουσικοθεραπευτές, οι πλείστοι εκ των οποίων είναι διορισμένοι σε σχολεία ειδικής εκπαίδευσης. 

Τα ευεργετικά αποτελέσματα της μουσικοθεραπείας, είναι πολλά όπως περιγράφει στον REPORTER η μουσικοθεραπέυτρια Αντωνία Πλυσή, αναφέροντας παραδείγματα από τη δική της εμπειρία.

«Η Μαρία είχε αυτισμό, ήταν τριών χρονών όταν ξεκινήσαμε μουσικοθεραπεία. Όταν την συνάντησα για πρώτη φορά, παρατήρησα ότι είχε μειωμένη βλεμματική επαφή. Μπορούσα να πηγαίνω κοντά της και αυτή προτιμούσε να κοιτάζει το τοίχο, ήθελε πάντα όλα τα μουσικά  όργανα να είναι στη ίδια θέση και της άρεσε να τα περιεργάζεται αντί να παίζει μουσική με αυτά. Είχε δηλαδή στερεότυπες μορφές συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων

Στις πρώτες μας συναντήσεις, προσπαθούσα μέσω του μουσικού παιχνιδιού να επικοινωνήσω με τη Μαρία παίζοντας με μουσικό διάλογο. Η Μαρία θα ξεκινούσε με ένα φώνημα «ουυυ» και εγώ θα το έπαιρνα σαν βάση και θα της απαντούσα τραγουδώντας μ’ ένα παρόμοιο «ου» με αυτό που μου έδωσε και ταυτόχρονα θα έπαιζα μια απλή συγχορδία στην κιθάρα για να δώσω περισσότερο χρώμα. Μόλις σταματούσα, η Μαρία θα μου απαντούσε με ένα άλλο φώνημα «ιου» τραγουδώντας με τρόπο κοντινό στο δικό μου. Πολλές φορές στο τέλος αυτού του μουσικού διαλόγου η Μαρία θα με αγκάλιαζε και θα με κοίταζε δείχνοντας μου, ότι όντως αντιλήφθηκε το παιχνίδι μας, ως ένα παιχνίδι επικοινωνίας.

Επίσης, ένα διάστημα εργαζόμουν σε ένα γηροκομείο στην Κύπρο, ήταν πριν το 2013. Κάθε Τρίτη οι ηλικιωμένοι με περίμεναν έξω από το γηροκομείο, για να με υποδεχθούν και να με βοηθήσουν να στήσουμε την αίθουσα με τα μουσικά όργανα. Οι νοσοκόμες εκεί μου έλεγαν, Αντωνία “εν θυμούνται άλλα πράματα, αλλά θυμούνται την Τρίτη που εν να 'ρτεις και περιμένουν σε”. Επίσης μου έλεγαν ότι στο υπόλοιπο της μέρας, ήταν πολύ πιο καλή η διάθεσή τους, μέσα στο γηροκομείο. Είναι πράγματα σημαντικά σε ένα γηροκομείο, αφού δεν έχουν τόσες ευκαιρίες για να μιλήσουν και να εκφραστούν για κάποια πράγματα». 

Τι είναι η μουσικοθεραπεία

Η μουσικοθεραπεία, είναι επιστήμη και διδάσκεται σε πανεπιστήμια και απαιτεί ακαδημαϊκή κατάρτιση.

Όπως λέει η Αντωνία, «η μουσική χρησιμοποιείται για να επιτευχθούν κάποιοι θεραπευτικοί σκοποί, που είναι ανάλογοι των αναγκών του κάθε ατομου, που λαμβάνει υπηρεσίες μουσικοθεραπείας και αφορούν είτε  σωματικές, είτε συναισθηματικές, είτε γνωστικές, είτε κοινωνικές ανάγκες που έχει. Ο στόχος μας δηλαδή με τη μουσικοθεραπεία, δεν είναι να διδάξουμε σε κάποιον νότες ή κάποιο μουσικό όργανο. Η προσοχή του μουσικοθεραπευτή δεν εστιάζεται στην εκμάθηση μουσικών γνώσεων, αλλά επικεντρώνεται στη δημιουργία μιας θεραπευτικής σχέσης, που θα βοηθήσει το άτομο να βελτιωθεί στους τομείς που έχει ανάγκη. Η σχέση αυτή δημιουργείται κυρίως μέσω του μουσικού αυτοσχεδιασμού. O μουσικοθεραπευτής είναι ειδικά εκπαιδευμένος (κάτοχος πτυχίου ή μεταπτυχιακού), ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί υπεύθυνα στις ανάγκες του κάθε ατόμου

Κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας, ο μουσικοθεραπευτής και οι συμμετέχοντες (παιδιά και ενήλικες), δημιουργούν ένα μοναδικό μουσικό δρώμενο, που ουσιαστικά είναι μια μουσική γλώσσα που αντανακλά τη ψυχοσυναισθηματική και σωματική κατάσταση του συμμετέχοντα.

Οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν απλά μουσικά όργανα, που δεν απαιτούν μουσική γνώση, τη φωνή και την κίνηση του σώματός τους. Οι μουσικοθεραπευτές είναι άρτια εκπαιδευμένοι και ανάλογα με το μοντέλο σπουδών που έχουν ολοκληρώσει, χρησιμοποιούν μια ποικιλία μουσικοθεραπευτικών τεχνικών. Μερικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι ο μουσικός αυτοσχεδιασμός, η ακρόαση, η σύνθεση, το τραγούδι και η χρήση του λόγου.

Όταν  έχεις, για παράδειγμα, ένα παιδάκι με αυτισμό, όπως η Μαρία, που δεν έχει λόγο προσπαθείς μέσω του μουσικού διαλόγου να του δείξεις ότι δεν είναι και τόσο απειλητικό, να επικοινωνείς ή να παίζεις με κάποιον και ότι μπορεί να αντλήσει χαρά από αυτό. Δημιουργείς, λοιπόν, ένα μουσικό κανάλι επικοινωνίας μέσα από το οποίο το παιδί νιώθει ασφάλεια έτσι ώστε να μπορέσει σιγά σιγά να εκφραστεί λεκτικά. Η μουσικοθεραπεία απευθύνεται σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες. Εφαρμόζεται σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο και σε οποιαδήποτε ψυχοσωματική κατάσταση.

Επίσης ένα άτομο που έχει εγκεφαλική παράλυση και δυσκολεύεται στο να κινήσει τα χέρια του, μέσω της μουσικής επειδή τον ενεργοποιεί ο ρυθμός και του αρέσει, τότε ενθαρρύνεται και χρησιμοποιεί τα χέρια του για να παίξει π.χ. το τύμπανο. Εκείνη η κίνηση όμως, και η επανάληψη της κατά τη διάρκεια ενός τραγουδιού ενδυναμώνει το χέρι του». 

Η μουσικοθεραπεία είναι για όλους, όχι μόνο για παιδιά. Μπορεί να είναι ατομική, αλλά και ομαδική. Οι στόχοι του μουσικοθεραπευτή καθώς και η θεραπευτική μέθοδος που θα χρησιμοποιήσει, αναπροσαρμόζονται ανάλογα με το ποιον έχει μπροστά του.

«Για παράδειγμα εάν είναι ηλικιωμένοι, είναι διαφορετικοί οι στόχοι σου, πρέπει να τονώσεις την υποτονία των ανθρώπων, το ηθικό και την μνήμη τους, μέσω της μουσικής. Μπορείς να τους βοηθήσεις να μοιραστούν εμπειρίες, να ανακαλέσουν μνήμες και συναισθήματα. Αυτό γίνεται μέσω ομαδικής μουσικοθεραπείας, με γνωστές μουσικές της εποχής τους, αλλά ο στόχος σου δεν είναι να τους διασκεδάσεις. Ο στόχος σου είναι μέσα από τα τραγούδια, να θυμηθούν εμπειρίες από την εποχή τους. Συνήθως ξεκινούν να θυμούνται πράγματα και μοιράζονται με την ομάδα τις εμπειρίες που είχαν.

Αποδείχθηκε ότι η μουσικοθεραπεία, είναι εξαιρετικά ευεργετική με άτομα της τρίτης ηλικίας.  Αυτό γίνεται επειδή τα κέντρα του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τη μουσική δεν επηρεάζονται απο την γεροντική άνοια. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι μουσικές εμπειρίες μπορεί να περιλαμβάνουν τραγούδια και στη συνέχεια συζήτηση για τη σημασία τους, καθώς και ποιές μνήμες μπορούν να φέρουν στο νου όπως και το παίξιμο μουσικό οργάνων. Η μουσικοθεραπεία δίνει τη δυνατότητα στους ηλικιωμένους να ανακαλύψουν εκ νέου, αυτά που έχουν απωλέσει, και να αποκτήσουν σε ένα βαθμό το αίσθημα αυτοελέγχου και ανεξαρτησίας, που φθίνουν λόγω της άνοιας.

Η επιστήμη της μουσικοθεραπείας, αναπτύχθηκε στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια, ωστόσο στο εξωτερικό είναι πιο διαδεδομένη. Ως επί τω πλείστω, οι μουσικοθεραπευτές στην Κύπρο, εργάζονται σε ιδρύματα με άτομα με ειδικές ανάγκες, στα δημόσια ειδικά σχολεία και σε ιδιωτικά, κάνοντας συνεδρίες, για παιδιά με ποικίλες ιδιαιτερότητες και σύνδρομα. 

«Τώρα στην Κύπρο, είμαστε περίπου τριάντα μουσικοθεραπευτές. Στο δημόσιο απασχολούνται περίπου 23 άτομα. Όταν πήγα εγώ να σπουδάσω το 2011, πτυχίο μουσικοθεραπείας μπορούσε κάποιος να πάρει στις ΗΠΑ, όπου είναι κατοχυρωμένο επάγγελμα, εδώ και πάρα πολλά χρόνια όπως και στην Αυστραλία και την Αγγλία. Στα πανεπιστήμια της Ευρώπης η μουσικοθεραπεία διδασκόταν και διδάσκεται ακόμα κατα κύριο λόγο υπό μορφή διετούς μεταπτυχιακού. Τόσο τα πτυχία όσο και τα μεταπτυχιακά προγράμματα περιλαμβάνουν ένα σημαντικό αριθμό ωρών πρακτικής εξάσκησης, εποπτείας κλπ, έτσι ώστε οι απόφοιτοι μουσικοθεραπευτές να είναι πλήρως καταρτισμένοι. Επίσης κάποιος για να κάνει μεταπτυχιακό στη Μουσικοθεραπεία θα πρέπει να έχει ως πρώτο πτυχίο τις Μουσικές Σπουδές.

Η Αντωνία, αποφάσισε να ασχοληθεί με την μουσικοθεραπεία, έπειτα από μία εμπειρία που είχε όταν σπούδαζε. «Όταν έκανα το πτυχίο μου στις μουσικές σπουδές στην Αθήνα, έπρεπε να κάνουμε πρακτική. Έτσι πήγα να διδάξω μουσική σε μια σχολή τυφλών. Η δασκάλα εκεί, ήθελε να  βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν το σύστημα Μπράιγ και μου είπε να το κάνουμε μέσω της μουσικής. Αυτό μου κίνησε το ενδιαφέρον μιας και είδα την θετική επίδραση που είχε η μουσική στα παιδιά και μετά από μια συζήτηση που είχαμε με μία καθηγήτρια μου στο πανεπιστήμιο αποφάσισα να σπουδάσω μουσικοθεραπεία. Έτσι πήγα στην Αγγλία και έκανα μάστερ στη μουσικοθεραπεία. Για το μάστερ πρέπει να κάνεις πρακτική σε τρία διαφορετκά πλαίσια για κάποιους μήνες.  Εργάστηκα με άτομα με ειδικές ανάγκες σε ένα κέντρο ημέρας, σε ένα σχολείο όπου έκανα μουσικοθεραπεία σε παιδάκια με τραυματικές εμπειρίες και σε ένα γηροκομείο». 

Το έργο των μουσικοθεραπευτών στα ειδικά σχολεία

Η ενσυναίσθηση είναι πολύ σημαντική για ένα μουσικοθεραπευτή. Κάποια πράγματα που δεν μπορείς να τα πεις με λόγια, τα λες μέσω της μουσικής και πρέπει να διαβάσεις τον άλλο μέσα από τη μουσική που σου παίζει. Πάνω σε αυτή τη βασική αρχή στηρίζεται η μουσικοθεραπεία, αφού ο τρόπος που παίζουμε μουσική, αντικατοπτρίζει τον ψυχισμό μας. Εάν κάποιος είναι θυμωμένος, ο τρόπος που θα παίξεις ένα μουσικό όργανο θα είναι θυμωμένος, άρα ο μουσικοθεραπευτής το νιώθει και αναγνωρίζει το συναίσθημα του χωρίς να χρειάζεται το άτομο να του το πει λόγια. 

Για παράδειγμα είχα ένα περιστατικό με ένα παιδάκι τυπικής ανάπτυξης που χώρισαν οι γονείς του. Ήταν στο Δημοτικό και άρχισε να κάνει κάποιες σπασμωδικές κινήσεις με τα μάτια του (τικ), επειδή είχε πάθει  σοκ, λόγω του χωρισμού των γονιών του. Η ψυχολόγος τότε συνέστησε στους γονείς του, να αρχίσει μουσικοθεραπεία για να μπορέσει να εκφράσει εκείνα που νιώθει και να αποφορτιστεί συναισθηματικά. Στις πρώτες συνεδρίες το παιδί ότι και να έπαιζε, το έκανε με αρκετή ένταση και θυμό και δεν ήθελε να μιλήσει για το οτιδήποτε τον έφερνε σε δύσκολη θέση. Μετά από κάποιες συνεδρίες μουσικοθεραπείας κατάφερε να ονοματίσει τα συναισθήματα του και να εκφράσει λεκτικά το θυμό που ένιωθε για το χωρισμό των γονιών του. Κάναμε για μεγάλο διάστημα μουσικοθεραπεία και μετά από ένα διάστημα σταμάτησε το τικ και έδειχνε αρκετά πιο ήρεμος». 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

• «Θυμούμαι μια μέρα δεν είχαμε να φάμε… Η μάνα μου εφκήκε και μάζεψε χόρτα»
• «Είμαι 75+, αλλά νιώθω 18... Μπορεί να πουν η γιαγιά τρελάθηκε, αλλά έτσι νιώθω»
• Πώς ένα μετάλλιο οδήγησε στην ανεύρεση τάφου Κύπριου ήρωα εκατό χρόνια μετά
• «Έβγαζαν τα νύχια τους, έβαζαν το κεφάλι στη μέγγενη… Για 15 μέρες δεν μιλούσε…»