Πώς ένα μετάλλιο οδήγησε στην ανεύρεση τάφου Κύπριου ήρωα εκατό χρόνια μετά

«Από μικρή έψαχνα μέσα στο μπαούλο της γιαγιάς μου να δω τα πράγματά της. Εκεί είχε φυλαγμένο το νυφικό της. Είχε παντρευτεί πριν από το 1900. Στο ίδιο μπαούλο είχε μια Ελληνική σημαία και μέσα στις δίπλες της, ήταν ένα μετάλλιο. Εγώ, που ήμουν μωρό τότε, δεν ήξερα τι ήταν αυτό το μετάλλιο. Ρωτούσα τη μητέρα μου και μου έλεγε, “μην ψάχνεις εκεί θα θυμώσει η γιαγιά σου”.

Μου είπε ότι το μετάλλιο ήταν του αδελφού της και ότι οι Άγγλοι τους το είχαν στείλει όταν σκοτώθηκε. Είχε σκοτωθεί το 1918, αλλά δεν ήξερα τις συνθήκες. Ρώτησα πού είναι ο τάφος του, αλλά δεν ήξερε», λέει όταν τη ρωτώ για το κορνιζαρισμένο μετάλλιο, που κρέμεται στον τοίχο του σπιτιού της.

Δεν έβγαλε ποτέ από το μυαλό της αυτό το μετάλλιο, όπως λέει. Διψούσε να μάθει κι άλλα για τη δράση του αδελφού της μητέρας της, Χρυσόστομου Κλεάνθη Ιερείδη από τα Σπήλια, που σκοτώθηκε στην Ελλάδα κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, σχεδόν είκοσι χρόνια πριν η ίδια γεννηθεί. 

«Η γιαγιά μου, που είχε άλλα πέντε παιδιά, μας είπε ότι ο θείος μου μόλις άκουσε πως θέλουν στρατιώτες για την Ελλάδα, ήταν ασυγκράτητος, δεν τον σταματούσε κανένας. Μαζί του είχε πάει ακόμα ένας χωριανός, ο Κωστής Αρκατζιήτας, ο οποίος επέστρεψε». 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: «Ζήτησε να δει το χέρι του… Είπε, αυτός είναι ο γιος μου, πώς έγινες Αλέκο μου»

Τα χρόνια πέρασαν, με την Μαρούλα Βιολάρη-Ιακωβίδου, να γίνεται η πρώτη γυναίκα δημοσιογράφος στην Κύπρο, με παράλληλη και σημαντικότατη προσφορά στον αγώνα της ΕΟΚΑ, όπου δρούσε ως σύνδεσμος με το ψευδώνυμο «Νεφέλη». Παρά τα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν, η αναζήτηση στοιχείων για τον θείο της, δεν σταμάτησε.  

«Μου έμειναν όλες αυτές οι απορίες και μέσα από ποιήματα που έγραψα, πολλά χρόνια αργότερα έλεγα ότι ο θείος μου ήταν εθελοντής. Όταν ο γιος μου κατατάχθηκε στο στρατό, το είχα συνδυάσει ότι πήγαινε εθελοντικά πριν κλείσει τα 18 και άρα υπάρχει κάποια συνέχεια στην εθελούσια κατάταξη και προσφορά.  

Γύρω στο 2000 είχα ακούσει ότι ο Καθηγητής ο Πέτρος Παπαπολυβίου, έκανε έρευνα για τη συμμετοχή των Κυπρίων στους αγώνες, υπέρ ελευθερίας. Ήταν στη Θεσσαλονίκη τότε και του έγραψα. Τον παρακάλεσα εάν βρει κάτι για τον θείο μου να μου το πει. Πέρασε αρκετός καιρός και μου έγραψε ότι δεν βρήκε κάτι για το θείο μου, αλλά βρήκε μια άλλη πληροφορία και μου την έστειλε. Ήταν μια προσφορά των Σπηλιών για την Ελλάδα. Μέσα μου ζούσε η απορία και μεγάλωνε. Επειδή είχαμε και το θέμα των αγνοουμένων στην Κύπρο, έλεγα ότι όπως εκατοντάδες μανάδες δεν ξέρουν πού είναι ο τάφος του παιδιού τους, έτσι και η γιαγιά μου, δεν ήξερε». 

Το Νοέμβριο του 2014, σε μία χρονική συγκυρία, μάλιστα όπου ευρωπαϊκές χώρες πραγματοποιούσαν επετειακές εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου (1914-1918), κτύπησε το τηλέφωνο.    

«Ήταν ο κ. Παπαπολυβίου. Ζήτησε να του υπενθυμίσουμε τον αριθμό που είχε πίσω το μετάλλιο του θείου μου. Του το είπαμε και λέει, “τον βρήκα”. Για μένα ήταν συγκλονιστικό. Ο τάφος του είναι στο στρατιωτικό κοιμητήριο της Μίκρας στη Θεσσαλονίκη. Θυμούμαι ήταν Νοέμβριος και αμέσως είπα στα αδέλφια μου, ετοιμαστείτε να πάμε στη Θεσσαλονίκη».  

«Πήγαμε στις 22 Νοεμβρίου μαζί με τα αδέλφια μου και ξέροντας πλέον τον αριθμό του τάφου, περπατήσαμε σε όλο το κοιμητήριο μέχρι να τον βρούμε. Τον βρήκαμε… Είχαμε σκεφτεί ότι οι ψυχές της γιαγιάς και της μάμας μου, θα ήταν ευχαριστημένες εάν του παίρναμε λίγο χώμα από τον τάφο τους. Πήραμε λίγο χώμα, λίγα κλαδιά δάφνης από την Κύπρο και όταν φτάσαμε στη Θεσσαλονίκη αγοράσαμε και λουλούδια για να πάρουμε στον τάφο».  

«Ήταν όντως συγκινητική η επίσκεψη, επειδή ήταν μαζί μας και ο κ. Παπαπολυβίου και είχε ειδοποιήσει τον πρόξενο της Θεσσαλονίκης και την Ένωση Κυπρίων και ήρθαν αντιπροσωπείες. Το πιο συγκινητικό ήταν που ήρθε ένας απόστρατος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού. Ήταν μαζί τους, επειδή όταν άκουσε την ιστορία ήθελε να προσκυνήσει αυτόν τον τάφο. Στη Θεσσαλονίκη, υπάρχουν κι άλλοι Κύπριοι θαμμένοι από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. 

Αυτή ήταν η πρώτη μας επαφή με τον άγνωστο θείο. Δεν τον είχαμε γνωρίσει. Εκείνος έπεσε το 1918 στην Άσσηρο, μία βδομάδα πριν τελειώσει ο πόλεμος και εγώ γεννήθηκα το 1937. Το μόνο πράγμα που άφησε ήταν δύο, τρία βιβλία εκκλησιαστικού περιεχομένου που για μένα είναι η πιο ακριβή περιουσία που έχω».

«Ένα τρισάγιο, δυο λόγια και περηφάνια για έναν “αφανή”» 

Όπως γράφει ο Καθηγητής Πέτρος Παπαπολυβίου σε άρθρο του στην εφημερίδα "ο Φιλελεύθερος" στις 29/11/2014 το Βρετανικό στρατιωτικο κοιμητήριο, είχε δημιουργηθεί τον Απρίλιο του 1917. 

«Ανάμεσα στους 1957 τάφους και κενοτάφια του νεκροταφείου, εντοπίσαμε πριν μερικούς μήνες και δέκα μνημεία Κυπρίων στρατιωτών, μελών του “Μακεδονικού εκστρατευτικού σώματος”, μουλάρηδων ή μουλαράδων κατά το κυπριακό ιδίωμα. Των περισσότερων Κύπριων τα ονόματα είναι γραμμένα στα μνημεία με λάθη, συνήθως με το βαπτιστικό όνομα ή επίθετο. Όμως ο αριθμός στρατιωτικού μητρώου βοηθά στην ταυτοποίησή τους… Έτσι φτάσαμε στην ταυτοποίηση του Χρυσόστομου Κλεάνθη Παπαϊωάννου Ιερείδη, από τα Σπήλια που σκοτώθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1918 και είχε ταφεί αρχικά στο βρετανικό κοιμητήριο στην Άσσηρο. Ήταν 19 χρονών και λογάριαζε να γίνει ιερωμένος μετά τον πόλεμο, όπως μαρτυρούν και τα εκκλησιαστικά βιβλία, από τη βιβλιοθήκη του, που έχουν διασωθεί από τους συγγενείς τους». 

Περιγράφοντας τις συγκινητικές στιγμές που εκτυλίχθηκαν στο τρισάγιο αναφέρει: «Και για πρώτη φορά μετά από 96 χρόνια τελέστηκε τρισάγιο και ακούστηκε το “Αιωνία η μνήμη” στο μνήμα ενός από τους 50 περίπου Κύπριους μουλάρηδες που σκοτώθηκαν στη Μακεδονία στη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου. Η ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη από συγκίνηση και σε αυτό βοηθούσε το επιβλητικό περιβάλλον του εξαιρετικά περιποιημένου στρατιωτικού κοιμητηρίου και ο χειμωνιάτικος ήλιος που λάμπρυνε το μακεδονικό τοπίο. Ένα τρισάγιο, δυο λόγια και περηφάνια για έναν “αφανή”. Και μία ευκαιρία για την επώδυνη σύγκριση με τη σημερινή Κύπρο των “επιφανών…”». 

Το μνημείο στα Σπήλια 

Επιστρέφοντας από τη Θεσσαλονίκη η οικογένεια, ενημέρωσε την κοινότητα Σπηλιών ότι είχε ακόμα έναν ήρωα, εκτός από εκείνους της ΕΟΚΑ και του 1974.  

«Σκεφτήκαμε ότι για να μείνει η μνήμη του, θα πρέπει να κάνουμε ένα μνημείο και το κάναμε έξω από το σπίτι που γεννήθηκε. Από το 2018 που κάναμε τα αποκαλυπτήρια η κοινότητα τελεί το μνημόσυνό του», αναφέρει η κ. Μαρούλα Βιολάρη-Ιακωβίδου. 

Τα αποκαλυπτήρια  του μνημείου του ήρωα, έγιναν την Κυριακή  4 Νοεμβρίου του 2018 από τον τότε Υπουργό Άμυνας, Σάββα Αγγελίδη, στην παρουσία του τότε Αρχηγού της Εθνικής Φρουράς, Ηλία Λεοντάρη και άλλων επισήμων.

Το μνημόσυνό του τελέστηκε προϊσταμένου του Μητροπολίτη Κυρήνειας κ. Χρυσοστόμου, ο οποίος κατά αγαθή συγκυρία, όπως αναφέρει η κ. Μαρούλα, είχε πάει στη Θεσσαλονίκη λίγο μετά την επίσκεψη της οικογένειας στον τάφο του ήρωα. Τυχαία έμενε στο ίδιο ξενοδοχείο και είχε συναντηθεί μαζί τους. Την επομένη ο Μητροπολίτης Κυρηνείας μνημόνευσε στην Παναγία τη Δεξιά της Θεσσαλονίκης τον ήρωα της ΕΟΚΑ, Κυριάκο Μάτση και η οικογένεια Βιολάρη ήταν εκεί.

«Με συγκλονισμό ακούσαμε τον Μητροπολίτη να μνημονεύει και τον θείο μου, πληροφορώντας το εκκλησίασμα, για το προσκύνημα στον τάφο του. Ήταν ουσιαστικά το πρώτο μνημόσυνο για τον θείο μου. Γι’ αυτό δικαιωματικά προέστη του μνημοσύνου στα Σπήλια και παρέστη στα αποκαλυπτήρια».

Το φετινό μνημόσυνο του ήρωα θα τελεστεί την Κυριακή 7 Νοεμβρίου στην Ιερά μονή Παναγίας στο Κούρδαλι.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

• «Όταν έφτασα δεν φαντάζεσαι… Μαύρος καπνός, φωτιά… Έκαιαν οι πετρελαιοδεξαμενές»
• «Έβγαζαν τα νύχια τους, έβαζαν το κεφάλι στη μέγγενη… Για 15 μέρες δεν μιλούσε…»
• «Ήθελε να πάει στην ενέδρα… Τον περίμενε ο Χάρος και πήγε να τον συναντήσει»