Το σώμα μας, τα σύνορά μας και ο Άλλος: Η φιλοσοφία μιας πανδημίας

Ο πλανήτης μας βρίσκεται αντιμέτωπος με μία πρωτόγνωρη κατάσταση. Έναν αόρατο, όπως συχνά τον αποκαλούν εχθρό, έναν εχθρό, ο οποίος βάλλει κατά πάντων, αδιακρίτως.
 
Ο κορωνοϊός ανέτρεψε τη ζωή και την καθημερινότητά μας σε πολλά επίπεδα. Και κάθε ανατροπή επιδέχεται πολλά στρώματα ανάλυσης. Η απειλή κατά τη ζωή μας και η αλλαγή του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε το σώμα μας είναι ζήτημα πρωτίστως υπαρξιστικό. Ο τρόπος που άλλαξε η σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους είναι θέμα κοινωνικό. Η επιβολή των μέτρων και η τήρησή τους εκτείνεται από την πολιτική μέχρι την ηθική.
 
Θα ρωτούσε κανείς, δεν μας έφταναν όλα αυτά που βιώνουμε, είναι ανάγκη να τα φιλοσοφήσουμε κιόλας; Και η απάντηση είναι απλώς… γιατί όχι;

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ
 
Το σώμα μας και το ξένο σώμα
«Τα όριά μας σύρονται. Ανατρέπονται και αναδιατάσσονται οι κατηγοριοποιήσεις μας. Ανάμεσα στο φίλιο και το εχθρικό, το οικείο και το ξένο, το εντός και το εκτός», εξηγεί στον REPORTER ο φιλόσοφος Τίτος Χριστοδούλου.
 
Ό,τι ξένο έρχεται και εγκαθίσταται στο σώμα μας, εκλαμβάνεται ως εχθρός εντός των πυλών, με αποτέλεσμα να καθίσταται ως «ακάθαρτο» και «μιαρό» κατά την ταξινόμηση της κοινωνιολόγου-εθνολόγου Mary Douglas στο βιβλίο «Καθαρότητα και Κίνδυνος». Ως αντίσταση στην ταξινομική οικείωση του κόσμου, προσθέτει ο κ. Χριστοδούλου, το «μιαρό και ακάθαρτο» εξοβελίζεται ως «ύλη σε λάθος μέρος», κάτι που προσβάλλει τους κοινώς αντιληπτούς διαχωρισμούς που αφορούν στο φύλο, στην ανθρώπινη φύση, στην ηλικία και στην νεότητα.
 
Στο παρελθόν η αντίληψη της καθαρότητας είχε θρησκευτική και ηθική διάσταση. Ωστόσο, μετά την ανακάλυψη των βακτηρίων, απέκτησε ένα εντελώς διαφορετικό υπόβαθρο. «Στην ‘ιερότητα’ της ιατρικής επιμέλειας και σχολαστικής προσοχής τους, οι σύγχρονες τελετουργίες της καθαρότητας και απολύμανσης, που τόσο έντονα κάνουμε τώρα στην προσπάθεια αντιμετώπισης του ιού,  ίσως να μην είναι τόσο απομακρυσμένες από τις τελετουργικές ή μαγικές διακρίσεις του ακάθαρτου μιας άλλης εποχής», σχολιάζει ο κ. Χριστοδούλου.
 
Όπως εξηγεί, πίσω από τη διάσταση της βακτηριολογικής παθογένειας, η ιδέα της «ακαθαρσίας» δεν είναι απλή και απομονωμένη, αλλά, αντιθέτως, παραπέμπει σε διατεταγμένα αξιακά συστήματα, που ανακαλούν την συμβολική δύναμη των παλαιών θρησκευτικών και ηθικών κατηγοριοποιήσεων. «Η απειλή της παθογένειας και του αοράτου κινδύνου των ιών, διαταράσσει τις δεδομένες κατηγοριοποιήσεις και διευρύνοντας τα πεδία του ακάθαρτου, εντείνει την επικινδυνότητά του», προσθέτει. 
 
Ο πλανήτης μας ως ξένο σώμα
Είναι, λοιπόν, αυτή η νεοφανής ανάγκη μας για τελετουργική καθαρότητα πυξίδα και για την ξαφνική αποστροφή για το μιαρό παγκόσμιο σύστημα, η τάξη πραγμάτων του οποίου διασαλεύτηκε βαθιά από την πανδημία; Είναι η -υποδειχθείσα, εν μέρει, από τους επιστήμονες- αναγκαστική στροφή στην ασφαλή «αγκαλιά» των συνόρων του έθνους-κράτους, μια επιλογή καθαρότητας;
 
«Στον καιρό της παγκοσμιοποίησης, της ‘ενιαιοποίησης’ του  κόσμου, της ευκολίας και συχνότητας των ταξιδιών, σε ένα δίκτυο των συγκοινωνιών που τυλίγει όλο τον πλανήτη, η πανδημία δένει μαζί όλους τους ανθρώπους σε μία κοινή μοίρα», απαντά ο Τίτος Χριστοδούλου.
 
Η παγκοσμιοποίηση θα πρέπει να απαντήσει, όμως, κατά πόσον, με την ενοποίηση του κόσμου και την κατεδάφιση των τειχών και των φραγμών στην κίνηση ανθρώπων και προϊόντων, δεν συνέβαλε και στην παγκοσμιοποίηση των προβλημάτων υγείας, αίροντας τα σύνορα και τους προστατευτισμούς που σε μια άλλη εποχή «σέβονταν» και κρατούσαν σε απόσταση τις μεταδοτικές ασθένειες. «Δεν ανέδειξε απλώς την γνώση και την ευαισθητοποίηση για τους κινδύνους αυτών των ασθενειών, αλλά στην πραγματικότητα τις πολλαπλασίασε», σημείωσε.
 
Ο Άλλος ως ξένο σώμα
«Αν στην εποχή των μεγάλων μετακινήσεων των λαών, ως οικονομικοί μετανάστες, δημιουργήθηκε μία αντίσταση ή φοβία ότι επιφέρουν μία κοινωνική πρόσμιξη και απειλή στην εθνική και κοινωνική «καθαρότητά» μας, τώρα αυτή η απειλή παίρνει μία βιολογική διάσταση, σαν διάρρηξη των συνόρων από ιούς και αλλογενείς αρρώστιες. Ο Άλλος απειλεί σαν ιός και σαν μόλυνση», αναφέρει ο φιλόσοφος.
 
Τώρα, ο κορωνοϊός διευρύνει την κατηγορία του Άλλου, ώστε να περιβάλλει κάθε ξένη σωματικότητα και μέσα στη δική μας κοινωνία. Φτάνουμε, μάλιστα, και το δικό μας σώμα να γίνεται μία κρυφή απειλή, αφού δεν ξέρουμε αν και σε ποιο βαθμό κατοικεί ήδη σε αυτό ο ιός. Καθαρίζουμε συνέχεια το πρόσωπό μας και τα χέρια μας, λες και θέλουμε να ξεπλύνουμε από πάνω μας την ίδια την σωματικότητά μας, πόσο μάλλον τον Άλλον. «Ηθικοποιείται μία εξαΰλωση, όπως στην αίρεση των Καθαρών», προσθέτει ο κ. Χριστοδούλου.
 
«Ελπίδα μας είναι, μέσα από αυτή την επιστροφή στον εαυτό μας, να συναντήσουμε τον Άλλον, να συναντήσουμε την κοινωνία, καθώς συνταυτιζόμαστε σε αυτήν τη διεργασία. Ζητούμε πληροφόρηση από τα ΜΜΕ, από τις εμπειρίες των άλλων, έχουμε ανάγκη από θεραπευτές και γιατρούς, που τους βλέπουμε να εκτίθενται με αυτοθυσία στις ανάγκες των ασθενών. Σε αυτή την αναδίπλωση ανακαλύπτουμε τον Άλλον, διανοιγόμαστε στην κοινωνία. Παράδοξα, σε αυτήν την αναδίπλωση, γινόμαστε, τελικά, πλατύτεροι», κατέληξε ο φιλόσοφος.