«Είπα στον Σαμψών βάλε μια γραβάτα και ορκίσου...»

Τις αυτούσιες καταθέσεις των πρωτεργατών του πραξικοπήματος στην Κύπρο την 15η Ιουλίου του 1974 φιλοξενούν οι έξι πρώτοι τόμοι του Φακέλου της Κύπρου οι οποίοι δόθηκαν πρόσφατα στη δημοσιότητα.

Μεταξύ άλλων στους συγκεκριμένους τόμους φιλοξενούνται οι καταθέσεις του Μιχάλη Γιωργίτση, ο οποίος τις ημέρες πριν αλλά και μετά το πραξικόπημα αναπλήρωσε στα καθήκοντά του τον Αρχηγό του ΓΕΕΦ, Γ. Ντενίση, του Κωνσταντίνου Κομπόκη, που ήταν διοικητής των Μονάδων Καταδρομών και του Περικλή Κορκοντζέλου που ήταν επικεφαλής του τμήματος τεθωρακισμένων που έπληξε το προεδρικό μέγαρο κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974.

Σύμφωνα με τα πρακτικά της Ειδικής Επιτροπής που συστάθηκε στη Βουλή των Ελλήνων για τον Φάκελο της Κύπρου το 1986, ο Γεώργιος Ντενίσης, ο οποίος ήταν ο Αρχηγός του ΓΕΕΦ, στις 11 Ιουλίου 1974 κλήθηκε στην Αθήνα σε σύσκεψη επιτελών. Κατά την εκδήλωση του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου βρισκόταν στην Αθήνα. Αποστρατεύτηκε τρεις μέρες μετά, κατόπιν παραιτήσεώς του, με το βαθμό του αντιστράτηγου. Ο ίδιος καταθέτοντας στην Επιτροπή τόνισε πως δεν είχε γνώση για το πραξικόπημα, αφού κάτι τέτοιο δεν τον έβρισκε σύμφωνο και για αυτό τον λόγο τον απέσυραν επικαλούμενοι μια σύσκεψη στην Αθήνα, από την Κύπρο.

Η Χούντα των Αθηνών επέβαλε σιγή ασυρμάτου και οποιαδήποτε συνεννόηση μεταξύ της Αθήνας και των αξιωματικών που οργάνωναν το πραξικόπημα στην Κύπρο γινόταν μέσω αγγελιοφόρου που στην προκειμένη περίπτωση ανέλαβε ο Ταγματάρχης Κοντώσης, που επίσης κατέθεσε ενώπιον της επιτροπής που συστάθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων.

Η κατάθεση Γιωργίτση
Ο Μιχάλης Γιωργίτσης υπηρετούσε στην Κύπρο από τον Αύγουστο του 1973 ως διοικητής της ΙΙΙ ΑΤΔ. Στις 12 Ιουλίου τρεις μέρες δηλαδή πριν το πραξικόπημα ανέλαβε καθήκοντα Αρχηγού ΓΕΕΦ λόγω της απουσίας του Αρχηγού Ντενίση.

Κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου και της τουρκικής εισβολής της 20ής Ιουλίου 1974 ήταν ο ανώτατος αξιωματικός στην Κύπρο. Αποστρατεύτηκε στις 21.03.1975 με το βαθμό του ταξίαρχου.

Πιο κάτω ακολουθούν οι καταθέσεις των πρωτεργατών του πραξικοπήματος όπως δημοσιεύθηκαν στους έξι πρώτους τόμους του Φακέλου της Κύπρου που δόθηκαν στη δημοσιότητα τους προηγούμενους μήνες. Οι μαρτυρίες που παρατίθενται αφορούν αποκλειστικά την ημέρα του πραξικοπήματος και όχι όσα προηγήθηκαν ή ακολούθησαν. Για σκοπούς οικονομίας χώρου αφαιρέθηκαν οι ερωτήσεις των μελών της Επιτροπής αλλά και άλλες αναφορές που δεν είχαν να κάνουν με την ημέρα του πραξικοπήματος.

Ακολουθεί η κατάθεση του Μιχάλη Γιωργίτση:

«Τη διαταγή από το Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων, από τον κ. Μπονάνο, την είχε φέρει ο κ. Κοντώσης ήταν 7.15΄. Πλην όμως εκείνη την ώρα υπήρχε μεγάλη κυκλοφορία οχημάτων, διότι οι υπάλληλοι πήγαιναν στα γραφεία τους, και μετά περάσαμε, με δική μας πρωτοβουλία, την ώρα 8.20΄, για να αποφύγουμε τον άμαχο πληθυσμό στον δρόμο. Οι μόνες δυνάμεις από πλευράς πεζικού που έλαβαν μέρος ήταν οι δύο μοίρες καταδρομών ηλαττωμένης δυνάμεως. Το βράδυ δεν έγινε, επειδή έξω από τα στρατόπεδα υπήρχε επιτήρησις από το Επικουρικό Σώμα. Και κάθε κίνησις που θα γινότανε θα γινότανε αντιληπτή αμέσως.

Συμμετείχε και μια μικρή δυναμη της ΕΛΔΥΚ ενώ η διοίκηση του Ναυτικού, αν ενθυμούμαι καλώς, πρέπει να διέθεσε μικρή δύναμη ανδρών συν πάλι μικρή δύναμη τεθωρακισμένων, για να καταληφθεί η ΣΥΤΑ από τον Αντισυνταγματάρχη. Η ΣΥΤΑ είναι ο αντίστοιχος ΟΤΕ. Έτσι λέγεται στην κυπριακή. Η αεροπορική διοίκησις τη μόνη συμμετοχή που είχε είναι ότι πήγε και κατέλαβε τον φάρο στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας. Δηλαδή τη συνόδευσε αξιωματικός, για να μπορεί να αποκτήσει τον έλεγχο του αεροδρομίου».

«Καμία σύλληψη πλην
Λυσσαρίδη και Τομπάζη»
«Έστειλα το πρώτο, τηλεγράφημά οταν ευρισκόμουν στην ΕΛΔΥΚ, ότι «ο Αλέξανδρος εισήχθη εις κλινικήν», δηλαδή ότι έγινε η ενέργεια εναντίον του Μακαρίου. Πρέπει να ’ναι μετά τις 8.20΄- 8.30΄, δεν θυμάμαι.

Διαταγή υπήρχε να μην γίνει καμία σύλληψις πολιτών πλην του κ. Λυσσαρίδη, του κ. Τομπάζη, ο οποίος ήτανε μου φαίνεται διευθυντής της κυπριακής ΚΥΠ, και του κ. Χριστοδούλου, ο οποίος ήταν στην προεδρία. Η εντολή ήταν να μην πειράξουν κανέναν, αυστηρές οι διαταγές, εάν έγινε, όποιος έκανε τέτοιο πράγμα παρενόμησε».

«Μπήκα στο ΓΕΕΦ, βρήκα
τον Σαμψών με σηκωμένο το χέρι»
«Μας είχε πει μόνο στην αρχή, όταν είχαμε έρθει εδώ, ότι υποψήφιος Πρόεδρος θα είναι ο αρχιδικαστής, μου φαίνεται, Τριανταφυλλίδης, δεν θυμάμαι πώς λέγεται, κι άλλους δύο. Απ’ ό,τι έμαθα από τον κ. Κομπόκη, μου ’πε ότι στείλανε, και τον κ. Τριανταφυλλίδη, δεν τον βρήκανε, διότι έλειπε από την Κύπρο, τους δε δύο άλλους που επήγαν και επεσκέφθησαν δεν εδέχοντο να ορκιστούνε Πρόεδροι.

Η τελική επιλογή θα γινότανε από μένανε, αλλά εγώ, όταν πήγα στο ΓΕΕΦ στις 15, στις 4.30΄ η ώρα, διότι δεν ήμουν εγώ μες στο ΓΕΕΦ, ήμουνα στην ΕΛΔΥΚ, βρήκα να ορκίζουν τον Σαμψών. Ήταν ο Γεννάδιος εκεί, είχε σηκώσει το χέρι.

Σταμάτησα προς στιγμήν την ορκωμοσία και λέω: Τι κάνετε εδώ πέρα; Τον Σαμψών βρήκατε να βάλετε; Αλλά, επειδή ήτο δυνατόν η κατάσταση να έχει επιπλοκές με πολλά θύματα, το θέμα το άφησα ως είχε. Και την επομένη το πρωί διέταξα τον κ. συνταγματάρχη Κομπόκη να πάει να επισκεφτεί τον κ. Κληρίδη, που είχαμε εντολή, παρέλειψα να σας πω ότι ο κ. Κληρίδης θα συνέχιζε τον διάλογο με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, τον κ. Ντενκτάς.

Παρήκουσαν τη διαταγή του Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων και έβαλαν τον Σαμψών. Τώρα ποιος από τους δύο, ο Γιαννακόδημος φταίει, ο Κομπόκης φταίει, δεν ξέρω. Εγώ εκείνη τη στιγμή έκρινα ότι, εάν δεν τον όρκιζα, θα υπήρχε νέα επιπλοκή, θα είχαμε νέα αιματοχυσία.

Στο Προεδρικό Μέγαρο κατ’ αρχήν δεν έγινε εγκαθίδρυσις, κατά τα πρώτα χρονικά διαστήματα ήταν μέσα στο ΓΕΕΦ ο Σαμψών, σ’ ένα δωμάτιο. Δεν μίλησε από ’κεί στον κυπριακό λαό, πήγε στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα της Κύπρου, το οποίο είναι γύρω στα 500 μέτρα από κει που στεγαζόταν το ΓΕΕΦ».

Όσο αφορά την εμπλοκή της ΕΟΚΑ Β κατέθεσε ο Γιωργίτης: Δεν είχαμε καμία εντολή να χρησιμοποιήσουμε την ΕΟΚΑ Β. Όπλα πρέπει να είχαν. Αφού είχαν παράνομες ομάδες. Κάθε λίγο και λιγάκι στη Λεμεσό γινόντουσαν επεισόδια. Ο ίδιος ο αρχηγός τους, ο Γρίβας, και ο υπαρχηγός τους, που ήταν ο κ. Καρούσος, ήτανε αντίθετοι και κάνανε ενέργειες εναντίον του Μακαρίου. Πιθανόν να ήρθανε ορισμένοι υπό τύπον εθελοντών την ημέρα του πραξικοπήματος.

«Επιτεθείτε στο Προεδρικό,
να σημαδεύετε ψηλά»
Στην Επιτροπή της ελληνικής Βουλής κατέθεσε και ο Κωνσταντίνος Κομπόκης. Ο Κομπόκης υπήρξε Υπασπιστής του διαδόχου Κωνσταντίνου, υπηρέτησε για έναν χρόνο στην ΚΥΠ, καθώς και διοικητής και επιτελής σε μονάδες καταδρομών.

 Υπηρέτησε στην Κύπρο ως διοικητής μονάδων καταδρομών από 19.9.1972 έως 14.8.1974. Επικεφαλής των μονάδων καταδρομών κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου και κατά την τουρκική εισβολή της 20ής Ιουλίου 1974. Αποστρατεύτηκε το 1975 με το βαθμό του συνταγματάρχη.

Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του Κομπόκη ενώπιον της Επιτροπής της Ελληνικής Βουλής ο ίδιος σε κατ΄ιδίαν συνάντηση που είχε με τον Ιωαννίδη στο περιθώριο της συσκέψεως που συγκλήθηκε για να οργανωθεί το πραξικόπημα στις 2 Ιουλίου στην Αθήνα και συγκεκριμένα στο ΓΕΕΘΑ, ο Ιωαννίδης του έδωσε σαφείς οδηγίες να επιτεθεί στο Προεδρικό ''αλλά να ρίχνει ψηλά'' για να μη σκοτωθεί ο Μακάριος. Μάλιστα του είπε να αφήσει χώρο διαφυγής του Μακαρίου αφού δεν τον ήθελαν νεκρό, αλλά ήθελαν να φύγει από την Κύπρο.

Ο ίδιος ανέθεσε την επιχείρηση σε δύο κατώτερους του αξιωματικούς στους οποίους όπως είπε δεν ανέφερε τις οδηγίες του Ιωαννίδη για να μην δολοφονήθεί ο Μακάριος, γιατί όπως είπε, με βάση το σχέδιο που εκπόνησε ο Μακάριος θα είχε τον χρόνο να διαφύγει από την πίσω πόρτα του Προεδρικού που ξεπήτηδες άφησε αφύλακτη. 

«Στόχος να μη σκοτωθεί ο Μακάριος»
Είπε μεταξύ άλλων στην Επιτροπή:Στον μεν λοιπόν κ. Κορκόντζελο, τον διοικητή των τεθωρακισμένων, ανέθεσα την αποστολή της προσβολής του Προεδρικού Μεγάρου και του έδωσα και δύο λόχους καταδρομών υπό διοίκησιν, όπως λέμε, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Δαμασκηνό Ναπολέοντα, και τους έδωσα και το σχέδιο ενεργείας, το οποίο το είχα μελετήσει λεπτομερώς, ειδικώς την ενέργεια αυτή κατά του Προεδρικού Μεγάρου, διότι, όπως σας είπα προ ηγουμένως, ήταν πάρα πολύ σοβαρό το θέμα και φοβόμουν πάρα πολύ καμιά φοβερή ατυχία. Αυτό το σχέδιο είχε δύο σκέλη. Το σχέδιο αυτό εννοώ της προσβολής του Προεδρικού Μεγάρου.

«Το πρώτο σκέλος είχε ως στόχο, από πλευράς δικής μου, να μην σκοτωθεί κατά λάθος ο Μακάριος, διότι εδώ θα επρόκειτο περί ανταλλαγής πυρών εκεί πέρα μέσα. Και το δεύτερο σκέλος, εάν το πρώτο πήγαινε καλά, και εγένετο η διαφυγή, πώς θα εξασφαλιζόταν να μην έμενε στην Κύπρο ο Μακάριος. Διότι ίσως δεν σας το ετόνισα προηγουμένως, το αρχικό σχέδιο που εδόθη από πάνω, που μου εδόθη από τον Ιωαννίδη, ήταν όχι μόνο να μείνει αυτός, αλλά να μην μείνει και στην Κύπρο, διότι ενδέχεται να κινητοποιήσει κόσμο και να έχουμε άλλου είδους προβλήματα, όπως σχεδόν έγινε ή μάλλον παραλίγο θα γινότανε.

Βέβαια στον κ. Κορκόντζελο δεν απεκάλυψα τον πραγματικό στόχο και ούτε του είπα και λεπτομέρειες, του είπα ότι θα καταλάβεις το Προεδρικό Μέγαρο και αν ο Μακάριος συλληφθεί ζωντανός θα του εξασφαλίσεις τη ζωή και θα μου αναφέρεις.

Έκλεισα, εν πάση περιπτώσει, όλους τους δρόμους και άφησα μόνο την πίσω πλευρά του προεδρικού χώρου αφύλαχτη, που οδηγούσε σε έναν κύριο δρόμο, ο οποίος αυτός κύριος δρόμος έβγαζε προς την κατεύθυνση του Τροόδους, καμία άλλη κατεύθυνση δεν έμεινε ανοιχτή. Η σκέψις μου ήταν ότι κατευθυνόμενος προς το Τρόοδος ο Μακάριος από κει και μετά έχει δύο δρόμους. Ο ένας είναι προς την Πάφο κι ο άλλος είναι προς τις αγγλικές βάσεις του Ακρωτηρίου, αφού ανέβει στο Τρόοδος. Και βέβαια ήλπιζα να κατευθυνθεί κατευθείαν προς τις βάσεις του Ακρωτηρίου και όχι προς την Πάφο, όπου πήγε τελικώς.

Στον κ. Χολίδη ανέθεσα την αποστολή της προσβολής της έδρας του Επικουρικού Τάγματος. Στον κ. Ματζουράτο, λοχαγό τότε, υποδιοικητή της 33ης μοίρας καταδρομών, με έναν λόχο, τον οποίον τον έφερα από την Κυρήνεια, εκεί ήτο η έδρα της 33ης μοίρας και χρησιμοποίησα μόνο τον ένα λόχο απ’ αυτή τη μοίρα, ανέθεσα την αποστολή να καταλάβει το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου.

Εκεί δεν υπήρχε θέμα και όπως τελικώς το ίδρυμα κατελήφθη χωρίς απώλειες, χωρίς κανένα πρόβλημα. Περισσότερο ασχολήθηκα με την έδρα του Επικουρικού, διότι εκεί περίμενα μια κάποια αντίσταση. Η έδρα αυτή προσεβλήθη, το τάγμα αυτό το Επικουρικό, σχεδόν απ’ όλες τις κατευθύνσεις. Φθάνουμε εις τη 15η. Αυτό που σας ανέπτυξα μέχρις εδώ ήταν το δικό μου σχέδιο».

«Έψαχνα και δεν έβρισκα τον Γιωργίτση»
«Τη 15η του μηνός, με βάσιν την ώρα 8.15΄, περί την 7η πρωινή, ανέβηκα πρώτα στο ΓΕΕΦ και βέβαια, όπως ήταν φυσικό, εκεί έψαξα να βρω τον κ. Γεωργίτση. Είχαμε ακόμη χρόνο μπροστά μας, ήταν όλα κανονισμένα στην εντέλεια. Για μένα δεν απέμενε παρά ένα τέταρτο πριν από την ώρα ενεργείας να πάρω τη θέσιν, την οποία προέβλεπα να πάρω ως σταθμός διοικήσεως των μονάδων και έψαξα να βρω τον κ. Γεωργίτση να δω εάν, ως ανώτερο συντονιστικό όργανο, εάν είχε τίποτα. Δεν τον βρήκα, δεν ήρθε, τελικώς έμαθα ότι κατά τη διάρκεια αυτής της ειδικής επιχειρήσεως έμεινε στην έδρα της ΕΛΔΥΚ.

Και αφού προχώρησαν τα πράγματα αρκετά καλά, από πλευράς επιχειρήσεως, κάποιαν ώρα κατά τις 10.00΄, 10.30΄, τότε ήρθε στο ΓΕΕΦ και δεν σας κρύβω ότι αυτό απετέλεσε ένα σημείο τριβής μεταξύ μας. Διότι δεν ήξερα εγώ πού είναι ο προϊστάμενός μου διοικητής. Αυτό είναι φοβερό από στρατιωτική άποψη. Δεν θέλω αυτή τη στιγμή να κάνω κι ούτε πρόκειται στη συνέχεια να κατηγορήσω συναδέλφους και άλλους κάτω από μένα, πάνω από μένα, αλλά είναι ένα στοιχείο σημαντικό, διότι από δω και μετά αρχίζω να παίρνω ορισμένες πρωτοβουλίες καθ’ όλο το χρονικό διάστημα που βρέθηκα κάτω και στα γεγονότα μετά με την τουρκική εισβολή, τις οποίες δεν θα τις έπαιρνα, εάν ήρχετο, όπως μου είπε ο Γεωργίτσης, του είχε υποσχεθεί ο κ. Ιωαννίδης ότι θα ήρχετο ο στρατηγός την επομένη της ειδικής αυτής επιχειρήσεως, 16 του μηνός, 17 του μηνός, και δεν ήρθε.

Θα ήρχετο ο στρατηγός, επειδή ανεμένετο ότι ο κ. Ντενίσης, δηλαδή για έναν κλασικό επαγγελματία, εφόσον εχρησιμοποιήθη παραπλανητικώς, όταν εγένοντο οι επιχειρήσεις κάτω, με τα τμήματα δικά του, να πει άσ’ το καλό, εδώ κάνατε ολόκληρη επιχείρηση μ’ ένα σώμα στρατού που έχω κάτω, την Εθνική Φρουρά, κι εμένα με φέρατε εδώ πέρα να παραστήσω τον παραπλανώμενο, κατά συνέπεια δεν δέχομαι να πάω, όπως και έγινε».

«Μείναμε ακέφαλοι επειδή
δεν ήρθε ο Ντενίσης»
«Ο Ντενίσης δεν ξέρω πότε παραιτήθη, αλλά πάντως δεν ήρθε και μείναμε ακέφαλοι ουσιαστικώς κάτω, όλη την περίοδο, κι αυτό ήταν μία από τις φοβερές αδυναμίες μας. Διότι ο κ. Γεωργίτσης, ο άνθρωπος δεν ήταν αρχηγός, δεν ήξερε το επιτελείο, δεν ήξερε τους αξιωματικούς, δεν ήξερε τα σχέδια. Ήξερε την περιοχή του μόνο, τη Λευκωσία, κι όχι κι αυτή πολύ καλά, διότι είχε δεν είχε έναν χρόνο, δεν είχε περισσότερο.

Κι αυτά είναι φοβερά μειονεκτήματα, όταν έχει πόλεμο. Δεν ήρθε. Μετά από την επίσκεψή μου αυτή στο επιτελείο, στο ΓΕΕΦ, όπως ελέγετο, έδωσα εντολή να έρθει ο σταθμός διοικήσεώς μου ο οποίος απετελείτο, όταν λέμε εμείς στις καταδρομές σταθμό διοικήσεως, είμαστε ως επί το πλείστον κινητοί, για να έχουμε ευχέρεια κινήσεων και όχι σταθεροί, όπως είναι σε πολλές άλλες μονάδες, από ένα όχημα και επάνω στο όχημα αυτό είχα ασυρμάτους με δυο-τρεις χειριστάς και μ’ έναν αξιωματικό βοηθό μου.

Αυτό το όχημα το έστησα σε μία ορισμένη θέση η οποία ήταν σε κάποιον κεντρικό χώρο που δεν ήταν απόλυτα κεντρικός, διότι η θέσις των στόχων ήταν μάλλον γραμμική. Από κει είχα οπτική επαφή των στόχων, και του Προεδρικού Μεγάρου και του ΡΙΚ και της έδρας του Επικουρικού, αλλά βέβαια είχα επαφή δι’ ασυρμάτου με τις μονάδες οι οποίες ενεργούσαν. Επειδή ήταν κοντά η έδρα της μιας μονάδας που θα ενεργούσε, πέρασα μια βόλτα να δω.

Είδα ότι εξελίσσονταν τα πράγματα όπως είχαν προγραμματιστεί, δεν ήθελα εκείνες τις στιγμές, από παλιά εμπειρία, να επεμβαίνω. Τους ρώτησα αν ήθελαν τίποτα, μου είπαν όχι και γύρισα στη θέση αυτή που προέβλεπα. Και την ώρα την προβλεπομένην άρχισε η επιχείρηση. Η επιχείρηση για την κατάληψη του ΡΙΚ εξελίχθη ταχύτατα. Μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα το ΡΙΚ κατελήφθη από το τμήμα το οποίο επήγε. Βέβαια εγώ από τη θέση που ήμουνα δεν άκουγα εκείνη την ώρα το ΡΙΚ, αλλά έμαθα αργότερα ότι άρχισαν αμέσως τα γνωστά, να βάζουν εμβατήρια και να επαναλαμβάνουν αυτή τη φράση που περιλαμβάνονταν στο σχέδιο, ότι ο Μακάριος είναι νεκρός.

Και μετά από κάποια ώρα, το έμαθα αργότερα κι αυτό, διότι δυο-τρεις ώρες περίπου εγώ ασχολούμην με την εκτέλεση αυτής της ειδικής επιχειρήσεως και δεν άκουγα ραδιόφωνο, και μετά από κάποιο χρόνο μετεδόθη ένα διάγγελμα, το οποίο είχε γραφεί από πάνω από την Ελλάδα, από το ΑΕΔ και είχε δοθεί ή τότε, δεν το ξέρω, στον κ. Γεωργίτση ή ελέχθη στον κ. Γεωργίτση ότι κάποιος, κάπως έτσι θυμάμαι μου είπε, κάποιος θα το απομνημόνευε, για να μην υπήρχε γραπτό, και θα το έφερνε κάτω. Πάντως ήταν φτιαγμένο στην Ελλάδα.

Επίσης η επιχείρησις κατά του Προεδρικού Μεγάρου κι αυτή εξελίχθη σχεδόν όπως είχε προβλεφθεί. Λέω το σχεδόν με την εξής έννοια, ότι παρουσιάστηκε αντίστασις σοβαρή σε σημείο να έχουμε εμείς απώλειες, οι επιτιθέμενοι. Και βέβαια εγένετο κατανοητή από μένα η αντίστασις, οι άνθρωποι αυτοί μέσα ημύνοντο για να δώσουν χρόνο στον Μακάριο να φύγει. Αυτό σημαίνει όμως ότι πήρε ένα χρονικό διάστημα άλφα. Μιάμιση ώρα, δεν θυμάμαι τώρα, μέχρις ότου να μου αναφερθεί δι’ ασυρμάτου ότι είναι κύριοι του Προεδρικού Μεγάρου, ότι δεν υπάρχει μέσα κανείς ούτε της Φρουράς ούτε ο Μακάριος ούτε κανένας άλλος».

«Πήρε φωτιά το Προεδρικό,
φοβόταν η Πυροσβεστική»
«Είδα από τη θέση που βρισκόμουνα ότι πήρε φωτιά το Προεδρικό Μέγαρο. Αμέσως από ασυρμάτου ρώτησα τι συμβαίνει. Μου ’πε ή ο Κορκόντζελος ή ο Δαμασκηνός, ταγματάρχαι, που, όπως σας είπα, ο ένας ήτο υπό τας διαταγάς του άλλου. Κατά την εξέλιξη της μάχης σάς λέω ότι είδα φωτιά στο Προεδρικό. Αυτά συνέβησαν με διαφορά χρόνου μικρή και μετά από λίγο έληξε εκεί η επιχείρηση.

Διέταξα διά ασυρμάτου, εκεί σας λέω ότι δεν θυμάμαι ποιον, να καλέσουν αμέσως την πυροσβεστική να σβήσουνε τη φωτιά. Τώρα βέβαια θα μου πείτε επιχείρηση γίνεται, πέφτουν βολές, τεθωρακισμένα, οι πυροσβεστικοί οι κακομοίρηδες γι’ αυτό φυσικά και εβράδυναν πάρα πολύ να πάνε στον χώρο αυτόν. Ωσότου να πάνε αυτοί, το Προεδρικό είχε καεί. Κι εγώ, αν ήμουν πυροσβέστης και μου ’λεγαν πήγαινε να σβήσεις φωτιά, θα φοβόμουν να πλησιάσω.

 Θα το πω, για να μην το ξεχάσω, γιατί τώρα αναφέρομαι στην εξέλιξη των επιχειρήσεων, διέταξα μετά το τέρμα της επιχειρήσεως, αυτής της φάσεως, τον ταγματάρχη Δαμασκηνό να κάνει μία λεπτομερή διοικητική εξέταση να δει πώς προεκλήθη η φωτιά.

Το πόρισμα αυτής της εξετάσεως, το οποίο μου ανεφέρθη προφορικά μέσα σε ένα 24ωρο, ήταν ότι κατά πάσαν πιθανότητα με την ανταλλαγή των πυρών ή έγινε κάποιο βραχυκύκλωμα, υπήρχε ένα μεγάλο πλέγμα καλωδίων και υποσταθμός ηλεκτρικός μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο, στις βολές και από τη μία πλευρά και από την άλλη υπήρχαν τροχιοδεικτικά βλήματα, υπάρχει ένα ενδεχόμενο, αν κόπηκε ένα καλώδιο εκεί, έπεσε κι ακούμπησε τα άλλα, ή, αν δεν ήταν από βραχυκύκλωμα, κάποια τροχιοδεικτική σφαίρα έδωσε φωτιά σε κάποια κουρτίνα, σε κάποιο εύφλεκτο υλικό και πήρε φωτιά, χωρίς να μπορεί να εξακριβωθεί από ποια κατεύθυνση, από τη δική μας ή από πλευράς των αμυνομένων. Το κακό είχε γίνει».

«Σήκωσαν λευκή σημαία και στο επικουρικό»
«Στην έδρα του Επικουρικού παρουσιάστηκε κι εκεί αντίστασις, αναγκάστηκα να πω δι’ ασυρμάτου να ’ρθει ένα άρμα από το Προεδρικό, που είχε λήξει η επιχείρησις. Ήρθε αυτό το άρμα, έβαλε δύο φορές στον αέρα, το είδαν οι άνθρωποι από μέσα από την έδρα του Επικουρικού και σήκωσαν λευκή σημαία. Παρεδόθησαν. Από πλευράς δικής μου εις την περιοχήν Λευκωσίας η επιχείρηση αυτή η ειδική είχε λήξει.

Απέμενε το θέμα της διαφυγής του Μακαρίου, το οποίο ήταν εν εξελίξει. Από ό,τι έμαθα αργότερα, το απόγευμα της ημέρας αυτής έπεσε στα χέρια των τεθωρακισμένων η Αρχιεπισκοπή. Μέχρι το απόγευμα δεν ήταν ακόμη στα χέρια της Εθνικής Φρουράς και έτσι την ημέρα αυτή η Εθνική Φρουρά έγινε κυρία των ερεισμάτων της εξουσίας στη Λευκωσία. Παράλληλα, απ’ ό,τι έμαθα εις το ΓΕΕΦ στο οποίο πήγα μετά το τέλος της δικής μου επιχειρήσεως, στις άλλες περιοχές της Κύπρου δεν υπήρχε θέμα εκτός από την περιοχή Λεμεσού-Πάφου.

Εκεί παρουσιάζονταν ορισμένες ανωμαλίες, δεν τις ξέρω ακριβώς, ξέρω μόνον ότι ο διοικητής της διοικήσεως Πάφου ήταν αιχμάλωτος σε χέρια ανθρώπων οι οποίοι εφέροντο ως άνθρωποι του Μακαρίου και απειλούσαν ότι θα τους εκτελέσουν και εγένετο μία κάποια διαπραγμάτευσις μεταξύ Γεωργίτση και αυτών που τους κρατούσαν. Το απόγευμα αυτής της ημέρας, από το μεσημέρι και μετά, μέχρι το βράδυ, ανησυχούσα συνεχώς και προσπαθούσα να καταλάβω σε ποιο σημείο βρισκόταν ο Μακάριος. Έστειλα μερικές ομαδούλες, ακολουθώντας το δρομολόγιο αυτό το οποίο ήμουν βέβαιος ότι ακολούθησε μέχρι το Τρόοδος. Μέχρι το βράδυ μού ανέφεραν αυτές οι ομάδες ότι σ’ αυτόν τον δρόμο δεν υπάρχει τίποτα.

 Ήμουν βέβαιος κατά συνέπεια ότι είχε φθάσει τουλάχιστον στο Τρόοδος ο Μακάριος. Δεν θυμάμαι πότε ακούστηκε ότι ο Μακάριος μίλησε από την Πάφο. Αν ήταν αργά αυτής της ημέρας, το απόγευμα ή το βράδυ. Οπότε βεβαιώθηκα ότι πήγε στην Πάφο. Στο χρονικό διάστημα αυτό, στο οποίο παράλληλα κοίταζα να αναδιοργανώσω τα τμήματά μου, είχαμε νεκρούς, είχαμε τραυματίες, συνέβη και το εξής γεγονός».

«Είπα στον Σαμψών βάλε
μια γραβάτα και ορκίσου»
«Το θέμα το σχετικό με τον Σαμψών. Στα πήγαινε έλα τα δικά μου με το ΓΕΕΦ και στα τμήματα και στις ανησυχίες μου, κάποια ώρα, μεσημέρι ήταν, πότε ήταν δεν θυμάμαι, διεπίστωσα μία ανησυχία στο ΓΕΕΦ, στο γραφείο εκεί αρχηγού και επιτελάρχου. Ήτανε καμιά δεκαριά άνθρωποι, αξιωματικοί, οπότε βλέποντας αυτή την ανησυχία και τις φωνές, ρώτησα τι συμβαίνει. Οπότε μου λέει ένας, δεν θυμάμαι ποιος, δυο-τρεις, δεν μπορούμε να βρούμε Πρόεδρο. Ο ένας από την κατάσταση που μας εδόθη λείπει στο εξωτερικό. Κάναμε πρόταση σε έναν-δυο άλλους, δεν δέχονται, έχουμε έναν ακόμη που δεν μπορούμε να τον βρούμε…

Εγώ ασχολούμενος με τα προβλήματα τα δικά μου, λέω, θυμάμαι μάλιστα, ακόμη δεν έχει τακτοποιηθεί το θέμα της ανατροπής του Μακαρίου, δεν έχομε γίνει κύριοι του νησιού, εσείς ασχολείστε με το ποιος θα γίνει Πρόεδρος; Μπορεί να περιμένει το θέμα και μια και δυο μέρες. Τότε βέβαια, δεν θυμάμαι σας λέω εδώ ποια πρόσωπα μου απαντούσαν και μου ανταπαντούσαν, αν ήτανε επιτελείς, αν ήταν ο Γεωργίτσης, αν ήταν ο Γιαννακόδημος, όλοι μαζί όπως ήμαστε εκεί.

Μου λένε μας πιέζουνε από την Ελλάδα, πρέπει να κάνουμε Πρόεδρο οπωσδήποτε, γιατί είναι θέμα αναγνωρίσεως στο εξωτερικό κ.λπ. και μου λέγανε τι προτείνεις εσύ; Εγώ οργίστηκα. Τους λέω αφήστε με εμένα, έχω άλλη δουλειά, δεν μπερδεύομαι με το πολιτικό σκέλος, η εντολή μου είναι στο στρατιωτικό σκέλος. Επάνω στην ώρα αυτή, όπως ήμουν οργισμένος, λέω, μια και επιμένετε, είδα σε ένα από τα γραφεία καθόταν ο Σαμψών...

Και μάλιστα χαρακτηριστικά θυμάμαι ότι τον φώναξα. Του λέω έλα δω, Σαμψών, βάλε μια γραβάτα και πήγαινε να σε ορκίσουν Πρόεδρο. Και σηκώθηκα κι έφυγα. Όταν μετά από μία ώρα, δεν θυμάμαι, ένα αρκετό χρονικό διάστημα επέστρεψα στο ΓΕΕΦ, έμαθα ότι ο Σαμψών είχε ορκιστεί Πρόεδρος. Δεν σας κρύβω ότι κυριολεκτικώς τα ’χασα. Διότι δεν περίμενα ότι θα βάλουν άνθρωπο που είναι εκτός λίστας ή τουλάχιστον, εφόσον δεν ’βρισκαν τη λίστα, ότι δεν θα παίρνανε εκείνη την ώρα να συνεννοηθούν με την Ελλάδα ποιον Πρόεδρο θα βάλουνε.

Και βέβαια τελευταίον απ’ όλους τον Σαμψών, ο οποίος ήτανε ένας απλός μαχητής της παλαιότερης εποχής και δεν είχε κανένα φόντο να γίνει Πρόεδρος. Και το κακό έχει γίνει. Σ’ αυτό το θέμα από λάθος δικό μου συνετέλεσα κι εγώ να γίνει κάποιος άνθρωπος Πρόεδρος, ο οποίος δεν ήτο αποδεκτός ούτε και εδώ, στην Ελλάδα, γιατί άρχισαν αμέσως από πάνω τις γκρίνιες. Βέβαια ούτε το φανταζόμουν αυτό ότι μπορούσε να γίνει. Ούτε κι είχα λόγο ιδιαίτερα, αλλά ούτε είχα και αποστολή να μπερδευτώ μ’ αυτό το θέμα, αλλά δυστυχώς εγένετο.

Την επομένη εισηγήθην στον Γεωργίτση και το ζήτησα και το απαίτησα και είπα ότι έχω ειδική εντολή επ’ αυτού να συγκροτηθούν δύο φάλαγγες μονάδων. Συνεκροτήθησαν. Η μία να κινηθεί από τον δρόμο Τροόδους προς Πάφον κι η άλλη να κινηθεί από τον δρόμο Λεμεσού-Πάφου. Πρωί πρωί, όπως εγένετο, να ξεκινήσουν, ώστε να φύγει ο Μακάριος από την Πάφο. Ξεκίνησαν αυτές οι φάλαγγες με τις εντολές που δόθηκαν, ’κάναν φασαρία, ’κάναν σκόνη, φαινότανε από μακριά, ήλπιζα δι’ αυτού του τρόπου ότι θα λυθεί το θέμα.

Κάποια απόπειρα αντενέργειας που είχε γίνει του Μακαρίου το βράδυ, για να ξεσηκώσει κάποιο κόσμο της περιοχής Πάφου-Λεμεσού, είχε αποτύχει κι ήμουν βέβαιος ότι θα έφευγε μόλις έβλεπε τις φάλαγγες και ήδη έφυγε νωρίτερα, διότι το ναυτικό, δεν ξέρω πρωτοβουλία ποιου, είχε στείλει ένα πλοιάριο το οποίο είχαμε κάτω με κανονάκι, δεν ξέρω πώς το ονόμαζε το ναυτικό από πλευράς κλάσεως, το οποίο είχε πάει έξω από την Πάφο, είχε ρίξει μερικές βολές και φαίνεται αυτό συνετέλεσε πάρα πολύ και ο Μακάριος έφυγε προς τις βρετανικές βάσεις».

Κορκοντζέλος: Έκανα τη δουλειά μου
Την δική του εκδοχή για τα γεγονότα στο Προεδρικό Μέγαρο το πρωί του πραξικοπήματος έδωσε και  ο Περικλής Κορκοντζέλος, ο οποίος τέθηκε επικεφαλής του τμήματος τεθωρακισμένων που έπληξε το Προεδρικό κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974. Αποστρατεύτηκε το 1985 με το βαθμό του αντιστράτηγου.

«Τη 15η Ιουλίου, βεβαίως, δεν είχε έρθει εντολή ότι δεν θα εγένετο τίποτα, τη 15η Ιουλίου ήρθε η μοίρα καταδρομών, η οποία έδρευε κάπου άλλου, στο στρατόπεδο που ήμουν εγώ. Επιβιβάστηκε σε οχήματα, σε ερπυστριοφόρα, και με δύο ουλαμούς τεθωρακι σμένων και ένα μέρος του ουλαμού αρ μάτων, ο οποίος ήδρευε στο στρατόπεδο το δικό μου, δεν ήταν δικός μου βεβαίως, αλλά για την περίπτωση αυτή ετέθη υπό τας διαταγάς τις δικές μου. Ξεκινήσαν τα τμήματα και επήγαν στο Προεδρικό.

Προ της κινήσεως ελέχθη στα τμήματα τι θα έκαναν και εδόθη εντολή ότι δεν θα κάνουν χρήση όπλων, εκτός εάν εβάλλοντο και σε αναπόφευκτο κατάσταση. Τα τμήματα ξεκίνησαν, 8.00΄ η ώρα ήτανε, έγινε η συμπλοκή στο Προεδρικό. Στις 9.00΄ η ώρα σταματήσαν οι πυροβολισμοί, βεβαίως, γιατί αποχωρήσαν όλοι όσοι ήταν εκεί πέρα στο κτίριο.

Μετά το πέρας της συμπλοκής εγώ ασχολήθηκα με την αναγνώριση των δρόμων, των δρομολογίων που πήγαιναν προς την περιοχή αυτή, για να εγκαταστήσω τα αγήματα για την ασφάλεια του χώρου. Αμέσως μετά, δηλαδή στις 9.00΄ περίπου τελείωσε η συμπλοκή, στις 10.00΄ η ώρα, ίσως και νωρίτερα, ήρθε εντολή να αποσυρθούν τα άρματα και να πάνε στο ΓΕΕΦ.

Βεβαίως, δεν ξέρω για ποιον λόγο τα χρησιμοποιούσαν εκεί πέρα. Εγώ συνέχισα τη δουλειά μου, δηλαδή τις αναγνωρίσεις για να διατάξω τα άρματα, και τη νύχτα της ίδιας ημέρας κλήθηκα στο ΓΕΕΦ και επήρα εντολή να ετοιμάσω μία ίλη, η οποία την επομένη θα πήγαινε στην Πάφο για να συνεχίσει τις επιχειρήσεις».