Πώς τα σχολεία πολεμούν τα fake news

Ο πιο ηλικιωμένος άνθρωπος στον κόσμο είναι πράγματι 179 ετών; Οι μαθητές στο Μολενμπέκ, μια συνοικία των Βρυξελλών, κοιτάζουν την πληροφορία αυτή στην οθόνη τους. Είναι σωστή ή λάθος; Πώς μπορούν να κρίνουν;

Τα fake news ήρθαν για να μείνουν. Οι fake ιστορίες είναι συνήθως καλύτερα δομημένες και πιο αστείες από τις αληθινές, οπότε προσελκύουν αναγνώστες και διαφημιζόμενους. Θα υπάρχουν επίσης πάντα πολιτικοί παίκτες που επωφελούνται από τα fakes.

Από τότε που πρωτοεμφανίστηκαν όμως τα fake news με μαζικό τρόπο, το 2016, έχουμε μάθει και ορισμένους τρόπους για να τα καταπολεμάμε. Σε πολλές χώρες έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες για να διδαχθούν τα παιδιά πώς να ελέγχουν τις πηγές. Η Γαλλία έχει ξεκινήσει ένα (εθελοντικό) πρόγραμμα στα σχολεία. Η εκπαίδευση βρίσκεται μια δεκαετία πίσω από το Διαδίκτυο, αλλά σιγά-σιγά καλύπτει την απόσταση. Τι έχουμε μάθει λοιπόν;

Επισκέφθηκα το Μολενμπέκ με τη Lie Detectors (Ανιχνευτές Ψεμάτων), μια ΜΚΟ με έδρα τις Βρυξέλλες που στέλνει δημοσιογράφους σε σχολεία της Ευρώπης. Σε αυτή την επίσκεψη, ο βέλγος δημοσιογράφος Βαλεντέν Ντοσό στάλθηκε σε μια τάξη 10χρονων και 11χρονων, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν από τη βόρεια Αφρική.

«Στο Internet», είπε ο Ντοσό, «δεν είναι όλα λάθος, αλλά ούτε όλα σωστά. Οτιδήποτε διαβάζετε πρέπει να το επαληθεύετε».   

Το Μολενμπέκ, όπου έμεναν αρκετοί από τους τζιχαντιστές που σκότωσαν 130 ανθρώπους στο Παρίσι τον Νοέμβριο του 2015, έχει κακό όνομα. Αυτά τα παιδιά όμως είναι υποδειγματικοί μαθητές. Επί 90 λεπτά, ακούνε προσεκτικά και απαντούν με ενθουσιασμό στις ερωτήσεις του δημοσιογράφου, ακόμη κι όταν η διπλανή τάξη βγαίνει για διάλειμμα. Ο Ντοσό, που έχει επισκεφθεί τρία σχολεία στο Μολενμπέκ, βρίσκει τα παιδιά εδώ εξίσου έξυπνα με εκείνα των πλούσιων γειτονιών. Οι μαθητές του Δημοτικού είναι ένα πλήθος που σε ανταμείβει: οι θεωρίες συνωμοσίας ευδοκιμούν μόνο στην εφηβεία.

Ο Ντοσό δείχνει στους μαθητές τρία διαδικτυακά άρθρα: τον άνδρα ηλικίας 179 ετών, έναν κροκόδειλο που υποτίθεται ότι δραπέτευσε από έναν ζωολογικό κήπο και κατέληξε στους υπονόμους του Παρισιού και έναν λογαριασμό 154.953 ευρώ για το δείπνο του Μακρόν με τον Τραμπ στον Πύργο του Αϊφελ. Τα παιδιά προσπαθούν να μαντέψουν ποιο από τα άρθρα είναι αληθές. Οι ψήφοι τους ποικίλλουν. Όταν ο Ντοσό αποκαλύπτει ότι και οι τρεις ιστορίες είναι ψευδείς, ακούγονται δύσπιστες κραυγές.

Τι στοιχεία υπήρχαν; Αν μεγεθύνει κανείς τον λογαριασμό, βλέπει ότι περιλαμβάνει 14 ...κασκέτα. Μα γιατί να αγοράσει κανείς κασκέτα σε ένα εστιατόριο; Η ιστορία με τον κροκόδειλο πρωτοδημοσιεύτηκε σε σατιρική ιστοσελίδα. Κι όποιος γκουγκλάρει την ιστορία με τον 179χρονο καταλαβαίνει αμέσως ότι είναι κατασκευασμένη.

«Γιατί γράφει κάποιος fake news;» ρωτά ο Ντοσό. «Για να βγάλει λεφτά», απαντά ένα αγόρι. «Για να εξαπατήσει τον κόσμο», λέει ένα κορίτσι.

Οι Lie Detectors έχουν διαπιστώσει ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται συχνά καλύτερα το Internet από τους δασκάλους τους, και πιθανόν καλύτερα και από τους μεγαλύτερης ηλικίας. Δύο μελέτες που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στις επιθεωρήσεις Science και Science Advances δείχνουν ότι οι άνω των 65 διαδίδουν ευκολότερα ψευδείς πληροφορίες.

Η αποκάλυψη των fake news είναι η μισή δουλειά. Η Τζουλιάν φον Ρέπερτ-Μπίσμαρκ, ιδρυτικό στέλεχος των LieDetectors, επισημαίνει ότι εξίσου σημαντικό είναι να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης. Η επίσκεψη του Ντοσό στο Μολενμπέκ αποτελεί μια διαφήμιση για τη δημοσιογραφία. Ηταν ο πρώτος δημοσιογράφος που γνώρισαν αυτά τα παιδιά.

Το ίδιο συμβαίνει και με πολλούς ενήλικες. Από τότε που το Διαδίκτυο κατέστρεψε το οικονομικό μοντέλο των μέσων ενημέρωσης, οι περισσότεροι δημοσιογράφοι γράφουν μπροστά σε οθόνες και δεν συναντούν ποτέ καθημερινούς ανθρώπους.

Η παρουσία του Ντοσό έδειξε στα παιδιά ότι οι δημοσιογράφοι δεν έχουν κέρατα. Τους έδειξε επίσης πώς λειτουργεί η δημοσιογραφία. «Ενας δημοσιογράφος πρέπει να υπακούει σε κανόνες», τους εξήγησε. Όταν ο Ντοσό γράφει ένα άρθρο, οι συνάδελφοί του το ελέγχουν για λάθη. Όταν απευθύνει μια κατηγορία, δίνει στον κατηγορούμενο το δικαίωμα να απαντήσει. Αυτά δεν συμβαίνουν στο Διαδίκτυο.

«Είστε πολύ δικτυωμένοι», λέει στο τέλος ο Ντοσό στα παιδιά. «Ξέρετε περισσότερα απ’ όσα εγώ στην ηλικία σας, όταν δεν υπήρχαν smartphones.  Πηγαίνετε παντού online, μόνοι. Αρα, ο μόνος που μπορεί πραγματικά να σκεφτεί και να αποφασίσει ποιος είναι;»

«Εγώ!», απαντούν τα παιδιά εν χορώ. Τώρα εναπόκειται στους δασκάλους τους να συνεχίσουν το μάθημα.

(*) Ο Σάιμον Κούπερ είναι δημοσιογράφος των Financial Times