Ήρθε το τέλος των πολιτικών κομμάτων;

Ο Τζορτζ Ουάσινγκτον θεωρούσε ότι είναι «ισχυρές μηχανές» που τις καταχρώνται εύκολα «πονηροί  και φιλόδοξοι πολιτικοί χωρίς αρχές». Ο άγγλος ποιητής Αλεξάντερ Πόουπ πίστευε ότι «εκμεταλλεύονται την τρέλα των πολλών προς όφελος των λίγων». Και δεν ήταν οι μόνοι. Πολλοί πολιτικοί διανοητές κατά τον 18ο αιώνα -όταν γεννήθηκε η σύγχρονη δημοκρατία στην Αμερική και τη Βρετανία - είχαν αρνητική άποψη για τα πολιτικά κόμματα. Γιατί λοιπόν παραμένουμε σήμερα τόσο προσκολλημένοι σε αυτά;

Αυτό είναι το ερώτημα που πρέπει να μας απασχολήσει μετά τη δημιουργία, στις 18 Φεβρουαρίου, ενός βρετανικού πολιτικού κόμματος που στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου κόμμα. Η νεοσύστατη Ανεξάρτητη Ομάδα περιλαμβάνει οκτώ βουλευτές που παραιτήθηκαν από το Εργατικό Κόμμα και τρεις βουλευτές που παραιτήθηκαν από το Συντηρητικό Κόμμα. Σε μια δημοσκόπηση, οι 11 αυτοί βουλευτές απολαμβάνουν τη στήριξη του 14% του πληθυσμού.

Η απόφασή τους αυτή ερμηνεύτηκε λανθασμένα ότι υπαγορεύτηκε από το Brexit. Αυτό είναι ένα μέρος μόνο της ιστορίας, καθώς τα δύο μεγαλύτερα πολιτικά κόμματα της χώρας ριζοσπαστικοποιήθηκαν και με άλλους τρόπους. Το Εργατικό Κόμμα ελέγχεται από μια μαρξιστική άκρα Αριστερά που είναι βιτριολική, μυστικοπαθής και λάτρης των συνωμοσιών, περιλαμβανομένων των αντισημιτικών. Ενας από τους πρώην βουλευτές του το χαρακτήρισε «θεσμικά ρατσιστικό σε αρρωστημένο βαθμό».

Το άλλοτε πραγματιστικό Συντηρητικό Κόμμα, πάλι, έχει χάσει την παλιά ιδεολογική του πυξίδα και έχει παραδοθεί σε μια ακροδεξιά μειοψηφία και μια ηγέτη που δεν ασχολείται με το καλό της χώρας, αλλά με την ενότητα του κόμματος. Όπως το θέτει μια πρώην βουλευτής του, «το δεξιό, σκληροπυρηνικό, αντιευρωπαϊκό απόσπασμα διευθύνει το Συντηρητικό Κόμμα».

Σαν να ήθελαν να επιβεβαιώσουν αυτούς τους χαρακτηρισμούς, στελέχη και από τα δύο πολιτικά άκρα εξαπέλυσαν ένα κύμα προσβολών και επιθέσεων εναντίον των νέων μελών της Ανεξάρτητης Ομάδας λίγα λεπτά αφού έγιναν γνωστές οι παραιτήσεις τους.

Ο μετασχηματισμός όμως των δύο κομμάτων δεν αφορά μόνο τη γλώσσα τους. Όπως και τα αμερικανικά ισοδύναμά τους, τα βρετανικά κόμματα ήταν κάποτε μαζικά κινήματα που συνδέονταν με πραγματικούς θεσμούς οι οποίοι ενδιέφεραν τους πολίτες και τους πρόσφεραν όχι μόνο πολιτική συμμετοχή, αλλά και ταυτότητα. Τέτοιοι θεσμοί ήταν τα συνδικάτα και οι εκκλησιαστικές οργανώσεις. Όσο η δύναμή τους εξασθενούσε - και η ταυτότητα γινόταν κάτι που οι πολίτες έβρισκαν στο Διαδίκτυο - , τα συστημικά κόμματα άρχισαν να γίνονται εργαλεία με τη βοήθεια των οποίων οι πολιτικοί αποκτούσαν εξουσία.

Σε ένα τοπίο όπου κυριαρχούν όλο και περισσότερο αλγόριθμοι οι οποίοι ευνοούν την οργή και τον εξτρεμισμό, η απόσταση μέχρι την κατάληψη των κομμάτων από οργισμένες, εξτρεμιστικές μειοψηφίες ήταν μικρή.

Το ερώτημα τώρα είναι κατά πόσον κάτι τόσο άμορφο όσο η «Ανεξάρτητη Ομάδα» μπορεί να προσελκύσει ψηφοφόρους οι οποίοι έμειναν άστεγοι από αυτές τις αλλαγές. Βραχυπρόθεσμα, η βρετανική κυβέρνηση θα χρειάζεται αυτές τις κεντρώες ψήφους για να περνάει οποιονδήποτε νόμο. Μακροπρόθεσμα, όμως, ένα τέτοιο κεντρώο κόμμα θα είναι πολύ δύσκολο λόγω του εκλογικού συστήματος να αποκομίσει κέρδη.

Το πιο ουσιαστικό ερώτημα είναι αν μπορεί κάτι να πάρει τη θέση του σύγχρονου πολιτικού κόμματος. Ισως να υπάρχει χώρος στη Βρετανία και τις ΗΠΑ που θα επιτρέψει σε δημάρχους και δημοτικούς συμβούλους να κερδίσουν εκλογικές αναμετρήσεις στη βάση τοπικών θεμάτων και με τοπικές συνεργασίες, όπως γίνεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ισως επίσης να μπορεί να οικοδομηθούν διακομματικές συμμαχίες γύρω από συγκεκριμένα ζητήματα. Είναι πολύ αργά πια, αλλά αν είχε υπάρξει πριν από δύο χρόνια στο βρετανικό κοινοβούλιο μια διακομματική ομάδα «για ένα ήπιο Brexit», ίσως να είχε παίξει σημαντικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν.

Στην περίπτωση που δεν μπορεί μια τέτοια ομάδα να συγκροτηθεί στο κοινοβούλιο, μπορεί άραγε να δημιουργηθεί αλλού; Αν η φιλοσοφία και η πολιτική των κομμάτων δεν έχει πλέον μαζική απήχηση, ίσως πάρουν τη θέση τους νέοι οργανισμοί, όπως ιντερνετικά δίκτυα. Κανείς δεν το ξέρει, γι’αυτό και η πολιτική σήμερα είναι τόσο ρευστή.

Υπάρχουν κι άλλες πιθανότητες. Η Ανεξάρτητη Ομάδα μπορεί να μεγαλώσει και να μετατραπεί σε κανονικό κόμμα. Η μπορεί στις επόμενες εκλογές να εξαφανιστεί. Το παλιό σύστημα πεθαίνει, αλλά το καινούργιο δεν έχει ακόμη γεννηθεί . Στο μεταξύ, περίεργα πράγματα συμβαίνουν. Η Ανεξάρτητη Ομάδα είναι ένα από αυτά.

Η Αν Απλμπομ είναι αρθρογράφος της Washington Post, με έμφαση στην Ευρώπη και τη Ρωσία. Είναι επίσης ιστορικός και καθηγήτρια στο LSE.