Τα μεγάλα οφέλη και τα πέντε εμπόδια προς την υλοποίησή του EastMed

Εάν όντως υλοποιηθεί, ο αγωγός EastMed θα είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος - αλλά και ο βαθύτερος - υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου στον κόσμο. Το μήκος του θα αγγίζει τα 1.900 χιλιόμετρα, καθώς εκείνος θα ξεκινά από τη λεκάνη της Λεβαντίνης, περίπου 200 χιλιόμετρα δηλαδή νοτίως της Κύπρου, και θα καταλήγει στις ακτές της Απουλίας στην ανατολική Ιταλία μέσω Κύπρου, Κρήτης και ηπειρωτικής Ελλάδας.

Υποθαλάσσια θα είναι συνολικά τα 1.300 από τα 1.900 χιλιόμετρα του αγωγού, η πορεία του οποίου θα ακολουθεί τη «γραμμή» από το ισραηλινό κοίτασμα Λεβιάθαν έως την Κύπρο (200 χλμ.), στη συνέχεια από την Κύπρο έως την Κρήτη (700 χλμ.) και ακολούθως από την Κρήτη έως την Πελοπόννησο (400 χλμ.). Όσο για το βάθος του EastMed, εκείνο σε κάποια σημεία θα αγγίζει, ή ακόμη και θα ξεπερνά, τα 3 χιλιόμετρα. 

«Ο διασυνδετήριος αγωγός Eastern Mediterranean (EastMed) έχει ως στόχο την απευθείας μεταφορά φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Φυσικού Αερίου, μέσω της Ελλάδας... Ακολουθεί υποθαλάσσια όδευση προς την Κύπρο, στη συνέχεια προς τις ακτές της Κρήτης και ακολούθως, μέσω της Πελοποννήσου και της Δυτικής Ελλάδας ως τις ακτές της Θεσπρωτίας και την Ιταλία.

Στο Φλωροβούνι της Θεσπρωτίας, ο αγωγός EastMed μπορεί να συνδεθεί» με έναν άλλο αγωγό, «τον διασυνδετήριο αγωγό Ελλάδας-Ιταλίας ΠΟΣΕΙΔΩΝ (σ.σ. IGI-Poseidon)» που «ξεκινά από τα ελληνοτουρκικά σύνορα στους Κήπους… καταλήγει στις ακτές της Θεσπρωτίας» και από εκεί, μέσω υποθαλάσσιου τμήματος μήκους περίπου 210 χλμ., στο Ότραντο της Ιταλίας, όπως σημειώνεται στην ιστοσελίδα του φορέα που έχει αναλάβει τη διαχείριση των συγκεκριμένων αγωγών.

Το κόστος του EastMed υπολογίζεται σε περίπου 7 δισεκατομμύρια δολάρια. Για να ολοκληρωθεί δε η κατασκευή του, θα χρειαστούν περίπου 2 με 3 χρόνια. Και άλλα 2 με 3 χρόνια (συνολικά δηλαδή περίπου 5 με 6), προκειμένου ο αγωγός να ξεκινήσει να λειτουργεί. Εάν όντως υλοποιηθεί, ο αγωγός EastMed θα έχει τη δυνατότητα/χωρητικότητα να μεταφέρει έως και 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην Ευρώπη ετησίως, καλύπτοντας έτσι ένα σημαντικό ποσοστό των ευρωπαϊκών αναγκών οι οποίες άλλωστε βαίνουν αυξανόμενες.

Ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed ξεκίνησε να «διερευνάται» ως προτεινόμενο έργο από τη Δημόσιο Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ) τη διετία 2011-2012. Από το 2013 εκείνο έχει μάλιστα ενταχθεί και στον Κατάλογο των Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest) της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  

Εάν φτάσει στο σημείο να γίνει πραγματικότητα, ο EastMed θα είναι ο πρώτος στα χρονικά αγωγός «που θα μεταφέρει απευθείας το φυσικό αέριο της Α. Μεσογείου στις αγορές της Ευρώπης» συμβάλλοντας έτσι «στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων της Ευρώπης για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της ενεργειακής ασφάλειας μέσω της διαφοροποίησης», όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά στην ιστοσελίδα της θυγατρικής της ΔΕΠΑ «ΥΑΦΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝ Α.Ε.» (IGI Poseidon S.A.), που αποτελεί και τον φορέα υλοποίησης του συγκεκριμένου αγωγού από τον Ιούλιο του 2014 και έπειτα.

Η εταιρεία «IGI Poseidon S.A.» (Υποθαλάσσιος Αγωγός Φυσικού Αερίου Ελλάδας – Ιταλίας / ΥΑΦΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝ Α.Ε.) ιδρύθηκε το 2008. Ως εταιρεία η «ΥΑΦΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝ» είναι υπεύθυνη για τη μελέτη, την κατασκευή και τη λειτουργία τριών αγωγών: του υποθαλάσσιου διασυνδετήριου αγωγού φυσικού αερίου Ελλάδας-Ιταλίας (IGI Poseidon), του αγωγού Eastern Mediterranean Pipeline (East Med) και του Ελληνο-Βουλγαρικού Διασυνδετήριου Αγωγού (IGB) στο έργο του οποίου συμμετέχει με ποσοστό 50%.

«Ο EastMed δημιουργεί απευθείας όδευση για τη μεταφορά φυσικού αερίου από τα νέα κοιτάσματα της Α. Μεσογείου, συνδέοντας της αγορές της Ευρώπης με την λεκάνη της Λεβαντίνης μέσω της Κύπρου, της Ελλάδας και της Ιταλίας. Δεδομένου της συμβολής του προς την επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την ενεργειακή ασφάλεια και την διαφοροποίηση των πηγών και οδεύσεων, ο EastMed χαίρει την υποστήριξη της ΕΕ η οποία το αναγνωρίζει ως Έργο Κοινού Ενδιαφέροντος (Project of Common Interest) και η ανάπτυξή του συγχρηματοδοτείται μέσω του προγράμματος  «Συνδέοντας την Ευρώπη» (Connecting Europe Facility)», όπως σημειώνεται σχετικά.

Η συγχρηματοδότηση από την ΕΕ των μελετών που θα ανοίξουν τον δρόμο για την υλοποίηση του έργου ξεκίνησε το 2015. Από το 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μάλιστα εγκρίνει και τη συγχρηματοδότηση των κυρίων εναπομεινάντων σταδίων της ανάπτυξης και ωρίμανσης του έργου με το ποσό των 34,5 εκατομμυρίων ευρώ. Στις 20 Δεκεμβρίου του 2018, στην πόλη Μπερ Σεβά του Ισραήλ, έμελλε να ολοκληρωθούν και οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ελλάδας, της Κυπριακής Δημοκρατίας, του Ισραήλ και της Ιταλίας για τη σύναψη Διακυβερνητικής Συμφωνίας (IGA) για την υποστήριξη της υλοποίησης του έργου, παρουσία μάλιστα τότε και του πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών στο Ισραήλ.

Είναι αυτό το κείμενο της Διακυβερνητικής Συμφωνίας που αναμένεται να υπογραφεί στις 2 Ιανουαρίου του 2020 στην Αθήνα από τους ηγέτες της Ελλάδας, Κ. Μητσοτάκη, της Κύπρου, Ν. Αναστασιάδη, και του Ισραήλ, Μπ. Νετανιάχου, ενώ ακόμη παραμένει ανοιχτό και το ενδεχόμενο στις 2 Ιανουαρίου να βρεθεί στην Αθήνα και κάποιος «εκπρόσωπος» από την πλευρά της Ιταλίας. Σημειώνεται ότι είναι η πρώτη φορά στα καθ’ ημάς που το σχέδιο ενός αγωγού υπογράφεται όχι σε επίπεδο αρμοδίων υπουργών αλλά ηγετών κρατών, στέλνοντας έτσι και ένα σαφές πολιτικό μήνυμα αποφασιστικότητας προς τα έξω.

Ακόμη στις μελέτες το έργο 
Από καθαρά τεχνική σκοπιά, το μόνο που έχει ολοκληρωθεί μέχρι στιγμής σχετικά με τον EastMed είναι οι μελέτες προ της Μελέτης Εφαρμογής (Pre-Feed Studies). Εκκρεμούν η φάση Μελέτης Εφαρμογής (Front End Engineering Design – FEED) και η λήψη της Τελικής Επενδυτικής Απόφασης (Final Investment Decision – FID). Σύμφωνα μάλιστα με την ίδια την αρμόδια εταιρεία («ΥΑΦΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝ»), η Τελική Επενδυτική Απόφαση θα μπορούσε να ληφθεί σε δύο χρόνια από σήμερα, αφού ολοκληρωθούν τα απαιτούμενα εναπομένοντα στάδια ανάπτυξης και ωρίμανσης του αγωγού.  

Με άλλα λόγια, ο EastMed μπορεί να έχει τη στήριξη των άμεσα εμπλεκομένων κυβερνήσεων αλλά παραμένει προς το παρόν… προτεινόμενος και μένει να φανεί εάν θα υλοποιηθεί.   

Η αξία του
Ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed είναι σημαντικός για μια σειρά από λόγους:

Επειδή ενισχύει το γεωπολιτικό εκτόπισμα της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου σε μια περίοδο καθοριστικών εξελίξεων και ανακατατάξεων στην ευρύτερη ελληνική γειτονιά, δημιουργώντας παράλληλα το κατάλληλο έδαφος και περισσότερο ευνοϊκές συνθήκες ώστε να αναπτυχθούν/αξιοποιηθούν και τα κοιτάσματα σε Ελλάδα και Κύπρο.  

Επειδή συμβάλλει αποφασιστικά στην ενεργειακή ανάπτυξη των κοιτασμάτων της Μεσογείου, διαμορφώνοντας παράλληλα ένα δίκτυο για την αξιοποίηση αυτών των κοιτασμάτων.

Επειδή φέρνει πιο κοντά γειτονικές χώρες με κοινά συμφέροντα (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, Ιταλία) συμβάλλοντας σημαντικά στην ανάπτυξη της μεταξύ τους συνεργασίας, ενώ παράλληλα λειτουργεί και ως «μαγιά» για τη διαμόρφωση νέων πολυμερών σχημάτων συνεργασίας (Eastern Mediterranean Gas Forum).

Επειδή στέλνει ένα ηχηρό (γεω)πολιτικό μήνυμα στην Τουρκία σε μια περίοδο κατά την οποία η Άγκυρα προσπαθεί να επιβάλει τις θέσεις στη Μεσόγειο δια της ισχύος, δια εκβιασμών και πειρατικών κινήσεων. 

Επειδή συμβάλει στην ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ μέσα από τη διαφοροποίηση των ενεργειακών οδεύσεων και των πηγών ενεργειακής τροφοδοσίας προς την Ευρώπη, περιορίζοντας έτσι την ευρωπαϊκή εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και παρακάμπτοντας τα εδάφη χωρών όπως είναι η Τουρκία και η Ουκρανία (πράγμα που «αρέσει» μεν στις ΗΠΑ αλλά «δεν αρέσει» στη Ρωσία και στην Τουρκία).

Οι δυσκολίες
Ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed είναι όμως και ένα έργο, τεχνικά εφικτό μεν (σύμφωνα με τις μέχρι τώρα μελέτες), πλην όμως «δύσκολο» για μια σειρά από λόγους:

Επειδή είναι τεχνικά απαιτητικό λόγω της μεγάλης απόστασης που θα πρέπει να καλύψει υποθαλάσσια αλλά και των μεγάλων βαθών από τα οποία θα πρέπει να περάσει.

Επειδή θα έχει ένα διόλου ευκαταφρόνητο κόστος, κοντά στα 7 δισεκατομμύρια δολάρια τα οποία όμως θα μπορούσαν να γίνουν και 11 ή 12 δισ. εάν συνυπολογιστούν τα χερσαία τμήματα του αγωγού και ο ελληνοϊταλικός αγωγός IGI-Poseidon, ένα κόστος δηλαδή που μένει να κριθεί από τις ίδιες τις άμεσα εμπλεκόμενες εταιρείες εάν θα μπορεί να δικαιολογηθεί στη βάση μιας ανάλυσης κόστους-απόδοσης. 

Επειδή συναντά αντιδράσεις σε γειτονικές χώρες (όπως είναι η Τουρκία) ή άμεσα εμπλεκόμενες χώρες (όπως είναι η Ιταλία μέρος του πολιτικού κόσμου της οποίας έβλεπε παλαιότερα το έργο αρνητικά επειδή δεν ήθελε να θίξει τις περιβαλλοντικές ανησυχίες τοπικών κοινωνιών) ή αφήνει έξω άλλες χώρες (όπως είναι η Αίγυπτος η οποία θα μπορούσε όμως στην πορεία να έχει μεγαλύτερη εμπλοκή στο συγκεκριμένο έργο).

Επειδή θα πρέπει να περάσει μέσα από θαλάσσιες ζώνες της Μεσογείου που προς το παρόν δεν έχουν οριοθετηθεί (μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου για παράδειγμα) και δεν αναμένεται να οριοθετηθούν στο άμεσο μέλλον.   

Επειδή ως έργο ο EastMed βρίσκεται «αντιμέτωπος» και με άλλα λιγότερο ή περισσότερο «ανταγωνιστικά» πρότζεκτ, πρότζεκτ όπως είναι ή θα ήταν: το τερματικό υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Κύπρο, ο κυπριακός αγωγός προς την Αίγυπτο, η αποστολή ισραηλινού αερίου στα τερματικά της Αιγύπτου, αλλά και το ενδεχόμενο ενός ισραηλινοτουρκικού αγωγού που παραμένει, τουλάχιστον στο μυαλό συγκεκριμένων κύκλων. Λέγεται για παράδειγμα ότι οι εταιρείες που ελέγχουν το κοίτασμα Λεβιάθαν στο Ισραήλ (Delek, Ratio Oil, Noble Energy) ίσως να προτιμούσαν, εάν τους το επέτρεπαν οι γεωπολιτικές συνθήκες, να στείλουν αέριο στην Τουρκία.