Η «επανάσταση» των ρομπότ: Τα δικαιώματα και η «ηλεκτρονική προσωπικότητα»

Μπορούν τα ανθρωποειδή ρομπότ να παντρευτούν; Φέρουν νομική ευθύνη σε περίπτωση βλάβης ή καταστροφής; Θα μπορούσαν να βρεθούν στο εδώλιο του κατηγορουμένου σε περίπτωση ατυχήματος; Δικαιούνται να έχουν ανθρώπινα δικαιώματα; Αυτά είναι μόνο μερικά από τα νομικά και ηθικά ζητήματα που ανακύπτουν στο πλαίσιο της συζήτησης για την καθιέρωση της «ηλεκτρονικής προσωπικότητας» των εργαζόμενων ρομπότ.

Για πολλούς η συναναστροφή με ανθρωποειδή ρομπότ φαντάζει ένα πολύ μακρινό, μελλοντικό πρότζεκ, ωστόσο η ιστορία της Σοφίας, αναμφισβήτητα, φέρνει τις φουτουριστικές σκέψεις… στο χαλάκι της εξώπορτας. Η Σοφία έγινε, άλλωστε, το πρώτο ρομπότ που τον Οκτώβριο του 2017 απέκτησε υπηκοότητα, αυτή της Σαουδικής Αραβίας, και τον Νοέμβριο του 2017 ανακηρύχτηκε Πρωταθλήτρια της Καινοτομίας από το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, ο πρώτος τέτοιος τίτλος των Ηνωμένων Εθνών που δίνεται σε μη ανθρώπινο είδος.

Το ντιμπέιτ έχει ήδη φουντώσει και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, καθώς το ζήτημα των δικαιωμάτων των ρομπότ αναδεικνύεται «καυτή πατάτα» σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Πριν από μερικές ημέρες, 156 ειδικοί στο χώρο της τεχνητής νοημοσύνης από 14 κράτη-μέλη της Ε.Ε. (επιστήμονες, δικαστικοί και επιχειρηματίες) προειδοποίησαν σε επιστολή τους προς την Κομισιόν να μην καθιερώσει την «ηλεκτρονική προσωπικότητα» για τα εργαζόμενα ρομπότ, προειδοποιώντας για τις συνέπειες χορήγησης νομικού στάτους: Οι μηχανές ή οι άνθρωποι θα είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις;

Η διαμάχη ξεκίνησε με αφορμή μια παράγραφο σε έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που δημοσιεύτηκε στην αρχή του 2017, που αναφέρει πως «θα πρέπει να χορηγηθεί το στάτους της “ηλεκτρονικής προσωπικότητας” στα ρομπότ υψηλής νοημοσύνης που έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδεύονται μόνα τους». Κάτι τέτοιο θα επέτρεπε στα ρομπότ να ασφαλίζονται ως άτομα και να είναι υπεύθυνα για ζημιές, αν καταστρέψουν περιουσίες ή αν τραυματίσουν ανθρώπους.

Η έκθεση στηρίζει το στάτους των «ηλεκτρονικών προσωπικοτήτων», το οποίο, όπως αναφέρουν, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα μοντέλο για τη θέσπιση νόμων σε όλη την Ευρώπη και τον καθορισμό του ρυθμιστικού πλαισίου.
Οι κατασκευαστικές εταιρίες των ρομπότ προωθούν μια τέτοια νομική αλλαγή, υποστηρίζοντας πως η πρόταση της Επιτροπής της Ε.Ε. αποτελεί φυσική συνέχεια. Διατείνονται πως η νομική υπόσταση των ρομπότ δεν τα καθιστά κανονικούς ανθρώπους, που θα μπορούν να παντρευτούν και να επωφεληθούν από τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ουσιαστικά, θα τεθούν στην ίδια κλίμακα με τις εταιρίες, που έχουν ήδη στάτους «νομικού προσώπου» και αντιμετωπίζονται ως τέτοια στα δικαστήρια.

Οι υπογράφοντες το σχετικό αίτημα προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν διαφορετική άποψη, εκτιμώντας πως το ζήτημα είναι πιο περίπλοκο και μια τέτοια κίνηση είναι ακατάλληλη από νομική και ηθική άποψη. «Αν υιοθετήσουμε τη νομική προσωπικότητα, διαγράφουμε την ευθύνη των κατασκευαστών», υποστηρίζει η Νάταλι Νάβετζαν, Γαλλίδα καθηγήτρια Νομικής του Universite d’Artois.

Οσοι στηρίζουν τις σκέψεις περί «ηλεκτρονικής προσωπικότητας» τονίζουν πως δεν δίνονται ανθρώπινα δικαιώματα στα ρομπότ, ωστόσο εξασφαλίζεται πως ένα ρομπότ είναι και θα παραμείνει μηχανή με ανθρώπινο υπόβαθρο.

Οι τελευταίες εξελίξεις στο χώρο έχουν δώσει τη δυνατότητα στις ρομποτικές μηχανές να εκτελούν εντολές που προηγουμένως απαιτούν ανθρώπινη σκέψη. Στην παρούσα φάση η τεχνολογία επιτρέπει στους υπολογιστές να εκπαιδεύονται, να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις, μιμούμενα ή πολλαπλασιάζοντας μοτίβα της ανθρώπινης σκέψης.

Κι ενώ τα επιχειρήματα από την εκάστοτε πλευρά δίνουν και παίρνουν, αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι πως φρέσκο χρήμα εισρέει στη βιομηχανία της ρομποτικής, γεγονός που αναμένεται να ανεβάσει περαιτέρω τους τόνους, 59 χρόνια αφότου το πρώτο βιομηχανικό ρομπότ έκανε την εμφάνισή του στη σειρά παραγωγής στα αμερικανικά εργοστάσια της American General Motors.

Οι ειδικοί εκτιμούν πως τα επόμενα χρόνια η χρηματοδότηση τέτοιων πρότζεκτ θα πολλαπλασιαστεί. Η αγορά για καταναλωτικά ρομπότ -μηχανές που θα λειτουργούν ως βοήθεια στο νοικοκυριό- θα τριπλασιαστεί τα επόμενα πέντε χρόνια, από 5,4 δισ. δολάρια το 2018 σε 14,9 δισ. δολάρια έως το 2023.

Οι πωλήσεις των cobots -ρομπότ που θα δουλεύουν στο πλευρό των ανθρώπων- θα εκτοξευτούν, αφού το 2015 ήταν στα 100 εκατομμύρια δολάρια και το 2020 υπολογίζεται πως θα κυμαίνονται στα τρία δισ. δολάρια!

Τα βιομηχανικά ρομπότ -μηχανές που εργάζονται, για παράδειγμα, στη γραμμή παραγωγής στη βιομηχανία αυτοκινήτων- αναμένεται να ανθήσουν, φτάνοντας τα 40 δισ. δολάρια το 2020 σε σχέση με τα 25,7 δισ. του 2013.

Η Σοφία δίνει συνεντεύξεις και είναι υπήκοος Σαουδικής Αραβίας

«Γεια σας, με λένε Σοφία», ήταν τα πρώτα λόγια του κοινωνικού ανθρωποειδούς ρομπότ, που συστήθηκε στις 19 Απριλίου του 2015 και ανέπτυξε η εταιρία του Χονγκ Κονγκ Hanson Robotics. Οι ιθύνοντες της εταιρίας σχεδίασαν τη Σοφία στα πρότυπα της Οντρεϊ Χέπμπορν, αν και δεν θα έλεγε κανείς ότι μοιάζουν.

Η Σοφία χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη, οπτική επεξεργασία δεδομένων και αναγνώριση προσώπου. Μιμείται ανθρώπινες χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου και είναι σε θέση να απαντά συγκεκριμένες ερωτήσεις και να κάνει απλές συνομιλίες σε προκαθορισμένα θέματα (όπως ο καιρός).

Το Λογισμικό που χρησιμοποιήθηκε για τη λειτουργία της ανήκει στην Al, θυγατρική της Google, το οποίο είναι σε θέση να αναλύει τις συνομιλίες και να αποσπά στοιχεία που της επιτρέπουν να βελτιώσει τις απαντήσεις της στο μέλλον.

Το ανθρωποειδές ρομπότ αποτελεί δημόσιο πρόσωπο, έχει δώσει πολυάριθμες τηλεοπτικές συνεντεύξεις, ενώ πόζαρε για το εξώφυλλο της βραζιλιάνικης έκδοσης του περιοδικού «Elle» και μετράει ήδη αρκετές συμμετοχές σε μουσικά βιντεοκλίπ.

Το γεγονός ότι της δόθηκε η υπηκοότητα της Σαουδικής Αραβίας προκάλεσε οργή, αφού η χώρα δεν επιτρέπει σε μη μουσουλμάνους να αποκτήσουν την υπηκοότητα, ενώ εμφανίζεται χωρίς μαντίλα, με το διεθνή Τύπο να αναρωτιέται αν ένα ρομπότ απολαμβάνει περισσότερα δικαιώματα από ό,τι οι γυναίκες.