80 χρόνια Γκερνίκα, η ιστορία του μεγάλου αντιπολεμικού έργου

Γιορτάζοντας την 80η επέτειο από τη δημιουργία του εμβληματικού έργου του Πάμπλο Γκερνίκα, έργου, το μουσείου Picasso στο Παρίσι  σε συνεργασία με το Κέντρο Τέχνης του Εθνικού Μουσείου Reina Sofía της Ισπανίας  παρουσιάζει μια έκθεση για τη Γκερνίκα, το αριστούργημα του Pablo Picasso. Το αντι-φρανκικό αντιφασιστικό και ειρηνικό, ένα από τα πιο διάσημα έργα στον κόσμο, διατηρήθηκε το 1981 στη Μαδρίτη, όπου εμφανίζεται μόνιμα. Μπορεί η Γκερνίκα να μην έχει ταξιδέψει στο Παρίσι αλλά η έκθεση του μουσείου προτείνει ένα μάθημα για την ιστορία του έργου και διευκρινίζει ερωτήματα σχετικά με την πολιτική δέσμευση του Πικάσο, χάρη σε μια εξαιρετική συλλογή σκίτσων και αρχείων.

Ένα έργο-σύμβολο της δημοκρατίας ταξιδεύει στον κόσμο

Συνολικά σαράντα πέντε σχέδια μας έχουν σωθεί τα οποία προετοιμάζουν την τελική Γκερνίκα. Όταν πρωτοεμφανίστηκε ο πίνακας, οι αντιδράσεις ήταν μάλλον αρνητικές. Ο Βάσκος τοιχογράφος Χοσέ Μαρία Ουτσενάι δήλωσε: «Για έργο τέχνης είναι ένα από τα φτωχότερα της παγκόσμιας παραγωγής. Πρόκειται για πορνογραφία 7x3». Γερμανικό έντυπο έγραψε ότι πρόκειται για «σύμφυρμα από ανθρώπινα μέλη που θα μπορούσε να είχε ζωγραφίσει τετράχρονος». Σταδιακά το γενικό αίσθημα άρχισε να μεταστρέφεται και το έργο περιόδευε για να ενισχύσει τον αγώνα των Δημοκρατικών.

Η περιοδεία σταμάτησε όταν ο Φράνκο κατέλαβε την εξουσία το 1939 και, με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το έργο φυγαδεύτηκε στις ΗΠΑ, για να αποφευχθεί η καταστροφή του.

Η Γκερνίκα έμεινε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης για πολλά χρόνια και ο Πικάσο είχε δηλώσει πως δε θα επέστρεφε στην Ισπανία προτού αποκατασταθεί πλήρως η δημοκρατία. Το 1974 υπήρξε συμβάν βανδαλισμού του έργου με κόκκινη μπογιά, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη σφαγή του Μι Λάι στο Βιετνάμ. Το 1981 η Γκερνίκα επιστράφηκε στην Ισπανία και εκτέθηκε αρχικά στο Casón del Buen Retiro και κατόπιν στο Μουσείο ντελ Πράδο, προστατευμένη με αλεξίσφαιρο τζάμι και οπλισμένους φρουρούς, για το φόβο νέου βανδαλισμού. Το 1992 ο πίνακας μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία στη Μαδρίτη, του οποίου έγινε το διασημότερο και σπουδαιότερο έκθεμα.

Η βομβαρδισμένη Γκερνίκα

Η ιστορία της δημιουργίας του έργου

Υπάρχει ο εξής μύθος: Όταν οι Γερμανοί εισήλθαν στο Παρίσι κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην προσπάθειά τους να βρουν καλλιτεχνικούς θησαυρούς και να τους κατασχέσουν, ένας Γερμανός αξιωματικός έδειξε σε φωτογραφία τον πίνακα «Γκερνίκα» στον ίδιο τον Πικάσο που είχε προσαχθεί ρωτώντας τον: -Αυτόν τον πίνακα εσείς τον κάνατε; Κι εκείνος απάντησε με θάρρος: Όχι, Εσείς!

Ο τεράστιος καμβάς (3,54x7,82μ.) που περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου θεωρείται ως το μεγαλύτερο αντιπολεμικό έργο του 20ου αιώνα. Ο Πικάσο εμπνεύστηκε το έργο όταν, στις 26 Απριλίου 1937 μέσα στη δίνη του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, Γερμανοί πιλότοι της αεροπορίας των εθνικιστών βομβάρδισαν την κωμόπολη Γκερνίκα της Χώρας των Βάσκων. Η επιδρομή έγινε από γερμανικά πολεμικά αεροσκάφη της Λεγεώνας Κόνδωρ. Της επίθεσης ηγήθηκε ο αξιωματικός της “Λούφτβαφε” Wolfram Freiherr von Richthofen. Σε διάστημα τεσσάρων ωρών, μεταξύ απογεύματος και σούρουπου, έγιναν όλα. Τα μαχητικά ξεκίνησαν από τη Βιτόρια και επιτέθηκαν κατά κύματα, ρίχνοντας βόμβες 50 τόνων μεταξύ αυτών και εμπρηστικές. Τα κατεστραμμένα σπίτια “πνίγονταν” από φωτιά. Απολογισμός; 1664 νεκροί και 889 τραυματίες!

Ο Πικάσο πληροφορήθηκε τα γεγονότα από την εφημερίδα Le Soir, ξεκίνησε το έργο στης 1η Μαΐου και το ολοκληρώνει στις 3 Ιουνίου του 1937. Ήταν παραγγελία της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας για τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1937. Ξεκίνησε να πειραματίζεται αρχικά με χρώμα για να καταλήξει στις αποχρώσεις του μαύρου, του άσπρου και του γκρίζου. Η Γκερνίκα δεν έχει καμία σχέση με άλλα ιστορικά έργα. Οι φιγούρες των γυναικών,τα σώματα τους διαλυμένα, ο διαμελισμένος πολεμιστής που κρατά το σπαθί του, το άλογο μέσα στις ωδίνες του θανάτου, τα πάντα ξεπερνούν το γεγονός που τα ενέπνευσε. Η Γκερνίκα αφορά την επανάσταση, τα δεινά και τους φόνους, ανησυχίες που απασχολούσαν τον Πικάσο. Το έργο συνδυάζει στοιχεία από Σουρεαλισμό, Κυβισμό και καταλήγει σε ένα παραστατικό κατηγορητήριο για την πνευματική χρεοκοπία της κοινωνίας.

Πολλές φορές μετακίνησε φιγούρες και μορφές πριν καταλήξει στην οριστική τους θέση. «Η αφαίρεση του χρώματος και του αναγλύφου αποτελεί διακοπή της σχέσης του ανθρώπου με τον κόσμο: όταν διακόπτεται, δεν υπάρχει πια η φύση ή η ζωή», έλεγε ο Πικάσο.

Όταν ο Φράνκο με επιστολή ζήτησε από τον Πικάσο την επιστροφή του έργου από τις ΗΠΑ στην Ισπανία ο Πικάσο του απάντησε: «Μου ζητάς να επιτρέψω να εκτεθεί στην Ισπανία ο πίνακάς μου. Μου ζητάς να δώσω εντολή στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης να στείλουν την “Γκερνίκα” εκεί. Φυσικά και θα τη δώσω. Φυσικά και ο πίνακας θα επιστρέψει στην Ισπανία όπου ανήκει. Όταν όμως εσύ θα είσαι νεκρός και θα μας έχεις απαλλάξει από την άθλια ύπαρξή σου».