Η ιστορία του νερού στην Κύπρο: Από τον λάκκο του βοσκού στις αφαλατώσεις

«Το νερό εν το γάλα της γης» όπως έλεγαν οι παλιοί .Το πολυτιμότερο από τα αγαθά που «δωρίζει» η φύση στους ανθρώπους, το στοιχείο της φύσης που χωρίς αυτό η γη, η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους δεν θα ήταν η ίδια..

Παγκόσμια Ημέρα Νερού η σημερινή και ο ΡΕΠΟΡΤΕΡ βρέθηκε στο Μουσείο Νερού που βρίσκεται από το 2013 στους χώρους του Συμβουλίου Υδατοπρομήθειας Κύπρου και ξεναγήθηκε στους χώρους του Υπαίθριου Μουσείου, που μετρά 5 χρόνια ζωής.

Η Κύπρος, νησί πολύπαθο στους  χρόνους, ανέκαθεν αντιμετώπιζε προβλήματα λειψυδρίας. Το Μουσείο βρίσκεται εκεί ώστε να υπενθυμίζει τις απαρχές της δημιουργίας πηγών άντλησης νερού, από τα χρόνια εκείνα που οι γυναίκες κουβαλούσαν τις κούζες με το νερό από την μοναδική βρύση που υπήρχε στην περιοχή, για να δροσίσουν τις οικογένειες και τα ζώα τους μέχρι και τις υπερσύγχρονες αντλίες νερού που υπάρχουν σήμερα.

Το Μουσείο Νερού κάθε χρόνο ξεναγεί αφιλοκερδώς 6.500 μαθητές σχολείων, υπενθυμίζοντας στα παιδιά την σημαντικότητα και την αξία του νερού.

«Στόχος μας είναι να μάθουμε στα μικρά παιδιά που είναι οι αυριανοί καταναλωτές την αξία του νερού. Σ’αυτά στηριζόμαστε» δηλώνει ο Διευθυντής του Συμβουλίου Υδατοπρομήθειας, Νίκος Ζαμπακίδης, προσθέτοντας ότι «η προσφορά του Μουσείου είναι να δίνει στα παιδιά τις απαραίτητες γνώσεις ώστε μεγαλώνοντας να μάθουν να χρησιμοποιούν σωστά και υπεύθυνα το νερό». 

Όπως μας ανέφερε ο κ. Ζαμπακίδης, «όλα όσα βρίσκονται στο Μουσείο είναι δωρεές από οικογένειες . Είναι η δική τους προίκα που έγινε προίκα όλων μας. Αυτά τα αντικείμενα είναι κομμάτι της ιστορίας μας. Το κάρο, ο ανεμόμυλος , το πηγάδι, όλα. Όραμά μας είναι η δημιουργία ενός Ιδρύματος στελεχωμένου με ανθρώπους καταρτισμένους έτσι ώστε να διασφαλίσουμε ότι  το Μουσείο θα βρίσκεται εδώ για πάντα», καταλήγει ο κ.Ζαμπακίδης.

Φωτογραφίες από χωρία της Κύπρου:

Από τον Λάκκο του Βοσκού ως …τις αντλητικές μηχανές:

Ο λάκκος του Βοσκού
Το πηγάδι ή ο λάκκος του βοσκού είναι ο αρχαιότερος τρόπος άντλησης νερού από ένα φυσικό απόθεμα. Συνήθως ήταν κυλινδρικό φρεάτιο που έφτανε σε υδροφόρο περιοχή και από εκεί με την βοήθεια δερμάτινου δοχείου (ασσιήν) ή πήλινης στάμνας (κόυζα) ανεσύρετο το νερό.

Αλακατόλακκος
Ο Αλακατόλακκος ήταν μηχάνημα που αντλούσε νερό από λάκκο για πότισμα. Υπήρχαν τρία είδη:

Τα ξυλάκια, τα σκαλωτά σιερλάκατα και τα κασιωτά σιερλάκατα και λειτουργούσαν με τη βοήθεια ζώου, κυρίως γαϊδουριού, το οποίο περιστρεφόταν γύρω από το λάκκο θέτοντας σε κίνηση τον μηχανισμό.

Τα πρώτα αλακάτια ήταν ξύλινα και κατόπιν σιδερένια ώσπου αντικαταστήθηκαν από τις τουρπίνες.

Ανεμόμυλος με δεξαμενή
Ο ανεμόμυλος είναι μηχανική κατασκευή η οποία με την κινητική ενέργεια του ανέμου θέτει σε λειτουργία αντλία που ανεβάζει στην επιφάνεια νερό από υδροφυείς περιοχές και το διοχετεύει σε ειδικά διαμορφωμένες δεξαμενές. Από τις δεξαμενές το νερό, μέσα από τα πετραύλακα, έφτανε στα χωράφια.

Υπόγεια χαβούζα/στέρνα
Σε πολλές συνοικίες των πόλεων, ιδιαίτερα των πυκνοκατοικημένων για εξοικονόμηση χώρου κατασκευάζονταν υπόγειες χαβούζες για διαφύλαξη του νερού.
Η χαβούζα που υπάρχει στο Μουσείο Νερού, μεταφέρθηκε πέτρα με πέτρα από παλιό αρχοντικό της Παλιάς Λευκωσίας και αποτελεί ένα έξοχο δείγμα αρχιτεκτονικής, μοναδικό στο είδος του.

Βρύσες των Περνέρων
Είναι τετράγωνη χαβούζα, κατασκευασμένη από λαυξετές πέτρες, με δύο βρύσες και την ονομασία την πήρε από την τοποθεσία όπου ήταν κτισμένη, «περιοχή Περνέρων» και από την ετυμολογία «περνώ + νερό».

Κούγκρινη βρύση
Οι κούγκρινες βρύσες, οι οποίες υπήρχαν σε δύο τύπους, μονές και διπλές, κάνουν την εμφάνιση τους στο νησί στις αρχές του 20^ου αιώνα και τοποθετούνταν σε κεντρικά σημεία των πόλεων  και των χωριών. Από εκεί, οι κάτοικοι προμηθεύονταν πόσιμο νερό μεταφέροντας το σε στάμνες ή τενεκέδες.

Υπερυψωμένο ντεπόζιτο
Πάνω σε μία μεταλλική σχάρα και σε ύψος 10 μέτρων, στηρίζεται το μεταλλικό ντεπόζιτο που κάποτε διοχέτευε με νερό τους κατοίκους των περιοχών. Το υπερυψωμένο ντεπόζιτο μεταφέρθηκε από την περιοχή του χωριού Γερόλακκος.

Κατασκευή Φραγμάτων
Η νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία(1960) γνωρίζοντας τα προβλήματα υδατικής ανεπάρκειας έθεσε ως στόχο την κατασκευή έργων που θα βοηθούσαν την μακροπρόθεσμη εξοικονόμηση νερού.

Έτσι κατασκευάστηκαν πολλά φράγματα που βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό τη γεωργία και τα νοικοκυριά.

Τα νερά έφταναν στις δεξαμενές του υδραγωγείου που αποθήκευαν το νερό. Στο υδραγωγείο γίνονταν οι απαραίτητοι χημικοί ελέγχοι. Έτσι το πολύτιμο νερό έφτανε στα σπίτια μας.

Η ραγδαία ανάπτυξη σε όλοους τους τομείς αλλά και της ζήτησης του νερού επέβαλε άμεση εξεύρεση αξίπιστων πηγών, έτσι η Κυβέρνση αποφάσισε την παραγωγή αφαλατωμένου νερού. Αποτέλεσμα, να εξασφαλίζεται πλέον σήμερα από τις μονάδες αφαλάτωσης αλλά και τα φραγματα το 98% των αναγκών των καταναλωτών.

*Φωτογραφίες από το βιβλίο Έκθεση Μαυρόασπρης Φωτογραφίας του Συμβουλίου Υδατοπρομήθειας Λευκωσίας