Ποιος ελέγχει τους ηλιακούς μας θερμοσίφωνες;

Το 2005 η συνολική κατανάλωση ενέργειας από τους θερμαντήρες νερού και τις δεξαμενές ζεστού νερού στην Ε.Ε. ήταν 51 εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου, δηλαδή περίπου 22 φορές όση είναι η ετήσια κατανάλωση ενέργειας στην Κύπρο. Έτσι, αν και για τους απλούς καταναλωτές το ζεστό νερό δεν θεωρείται πολυτέλεια, ωστόσο για την Ε.Ε. είναι ένα σημαντικό κόστος τόσο ενεργειακό όσο και περιβαλλοντικό το οποίο προσπαθεί να μειώσει. Μάλιστα από το Σεπτέμβριο του 2015, μπήκαν σε εφαρμογή ευρωπαϊκοί κανονισμοί οι οποίοι στοχεύουν στο να προωθήσουν στην αγορά πιο αποδοτικά συστήματα θέρμανσης νερού.
Για τους ελέγχους που πραγματοποιούνται στην Κύπρο και για τις σημαντικές πρωτιές της χώρας μας στον τομέα μίλησε στο EnergyNews o υπεύθυνος του Εργαστήριου Εφαρμογών Ενέργειας κ. Γιώργος Ροδίτης.  
 
Κύριε Ροδίτη, τι είναι το Εργαστήριο Εφαρμογών Ενέργειας; 
Το  Εργαστήριο Εφαρμογών Ενέργειας (www.aelab.gov.cy) είναι κρατικός οργανισμός ο οποίος  λειτουργεί κάτω από τη δικαιοδοσία της Υπηρεσίας Ενέργειας του Υπουργείου Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού. Ανήκει στην οικογένεια των ηλιακών θερμικών εργαστηρίων και είναι ένα από τα 26 εργαστήρια που λειτουργούν σε ολόκληρο τον κόσμο. 
Είναι διαπιστευμένο από τον Κυπριακό Φορέα Διαπίστευσης (ΚΟΠΠ) με βάση το διεθνές Πρότυπο ISO17025 για να διενεργεί δοκιμές σε ηλιακά θερμικά συστήματα σύμφωνα με τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα: ISO9806, ΕΝ12975, ΕΝ12976 και ISO9459.
Το Εργαστήριο μας παρέχει υπηρεσίες, στη μορφή που είναι σήμερα, από το 2008 και από το 2011 ως διαπιστευμένο εργαστήριο, το οποίο αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης CEN να διενεργεί δοκιμές σε ηλιακές θερμικές τεχνολογίες με απώτερο σκοπό την πιστοποίηση τους με το ευρωπαϊκό σύστημα ποιότητας «Solar Keymark». Επίσης, είναι μέλος του διεθνές δικτύου εργαστηρίων «Solar Keymark Network».  
 

Πως έγινε η αρχή για αυτό το εργαστήρι;
Η Κύπρος ήταν από τους πρωτοπόρους στη λειτουργία εργαστηρίων δοκιμής ηλιακών συλλεκτών. Συγκεκριμένα, κατά τη δεκαετία του ‘80 η Υπηρεσία Ενέργειας διέθετε ένα μικρό εργαστήριο το οποίο έλεγχε τους συλλέκτες (πλαίσια) των ηλιακών θερμοσιφώνων. Οι δοκιμές περιορίζονταν μόνο στον υπολογισμό της απόδοσης των συλλεκτών. Οι δοκιμές διενεργούντο βάσει ενός κυπριακού προτύπου το οποίο καταρτίστηκε με βάση το αυστραλιανό πρότυπο που τότε ίσως να ήταν και το μοναδικό στο είδος του. Μάλιστα, το 1986 επισκέφθηκε το Εργαστήριο ένας μεταπτυχιακός φοιτητής από την Γερμανία ο οποίος είχε έρθει στην Κύπρο ειδικά για να μελετήσει τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού επειδή δεν χρησιμοποιούντο στη Γερμανία άλλα ούτε και υπήρχε άλλο εργαστήριο στην Ευρώπη.
 
Δυστυχώς λόγω κακής εκτίμησης του τρόπου ανάπτυξης της αγοράς των ηλιακών θερμικών αν και το 1990 έγινε μια προσπάθεια αναβάθμισης του Εργαστηρίου με βάση τα πρότυπα των ΗΠΑ εντούτοις δεν κατάφερε να συμβαδίσει με τις εξελίξεις στον τομέα της πιστοποίησης. H γερμανική αγορά αναδείχθηκε ως η βασική της Ευρώπης με αποτέλεσμα να υπερισχύσουν τα ευρωπαϊκά πρότυπα τα οποία ήταν λογικό να διαμορφωθούν στην πορεία σύμφωνα με τις ανάγκες τις γερμανικής αγοράς. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα λόγω του ότι είχαν την απαιτούμενη εργαστηριακή υποδομή για πιστοποίηση των προϊόντων της ελληνικής βιομηχανίας ηλιακών θερμικών συστημάτων με τα ευρωπαϊκά πρότυπα κατάφερε κατά τη δεκαετία του ‘90 να καταστεί πρώτη σε εξαγωγές ηλιακών συλλεκτών στην Γερμανία. Το παρήγορο είναι ότι σημαντικές εξαγωγικές βιομηχανίες της Ελλάδας ανήκαν σε Κύπριους.
 
Πότε έγινε η ουσιαστική αναβάθμιση;
Βλέποντας το παράδειγμα της Ελλάδας, η Ένωση Βιομηχάνων Ηλιακής Ενέργειας Κύπρου (ΕΒΗΕΚ) της ΟΕΒ, έθεσε επιτακτικά το θέμα της δημιουργίας ενός εργαστηρίου στη Κύπρο με βάση τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Οι προσπάθειες της ΕΒΗΕΚ απέδωσαν και ουσιαστικά το 2006 μου ανατέθηκε να αναβαθμίσω το Εργαστήριο. Το εγχείρημα δεν ήταν καθόλου εύκολο για το λόγο ότι δεν υπήρχαν στη διεθνή αγορά έτοιμα συστήματα ελέγχου των ηλιακών συλλεκτών και συστημάτων με αποτέλεσμα να χρειάζεται να σχεδιαστούν και να κατασκευαστούν επιτόπου. Σημειώνεται ότι η ανάθεση σε άλλους της κατασκευής των συστημάτων δοκιμών ήταν εκτός θέματος λόγω κόστους το οποίο εκτιμήθηκε σε μερικά εκατομμύρια κυπριακές λίρες. Έτσι, το Εργαστήριο κτίστηκε από μηδενική βάση ακολουθώντας τις διαδικασίες του δημοσίου. Το 2007 έγιναν οι πρώτες δοκιμές και ταυτόχρονα ξεκίνησαν οι διαδικασίες  διαπίστευσης. Από το 2011 η κυπριακή βιομηχανία διαθέτει την απαιτούμενη υποδομή για πιστοποίηση της απόδοσης των προϊόντων της με το ευρωπαϊκό σύστημα ποιότητας «Solar Keymark» που είναι το διαβατήριο για να εισέλθουν τα ηλιακά συστήματα στις ευρωπαϊκές αγορές. 

Πόσο ενδιαφέρον είναι η όλη διαδικασία; 
Είμαι τυχερός που μου δόθηκε αυτή η ευκαιρία για να εφαρμόσω στην πράξη αυτά που είχα μάθει όταν σπούδαζα στις ΗΠΑ για το πτυχίο μου στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο τομέας των ΑΠΕ είναι συναρπαστικός και ιδιαίτερα στις δοκιμές γιατί μπορείς και είσαι μέσα στα γεγονότα που δημιουργούν νέες τεχνολογίες και συμμετέχεις ενεργά στη διαμόρφωση των διεθνών και ευρωπαϊκών προτύπων. Να σημειώσω πως το Εργαστήριο έχει αναπτύξει μια νέα μέθοδο δοκιμής των ηλιακών συλλεκτών η οποία πιθανόν θα συμπεριληφθεί στην επόμενη αναθεώρηση των ευρωπαϊκών προτύπων, τοποθετώντας έτσι την Κύπρο στην ομάδα των χωρών με σημαντική συμμετοχή στην τυποποίηση. 
 
Πως βοηθάει την κυπριακή βιομηχανία το εργαστήρι σας; 
Το Εργαστήριο Εφαρμογών Ενέργειας είναι η μοναδική στο είδος της  εργαστηριακή υποδομή στην Κύπρο που υποστηρίζει την κυπριακή βιομηχανία ηλιακών θερμικών συστημάτων. Το Εργαστήριο βοηθά την κυπριακή βιομηχανία ηλιακών θερμικών συστημάτων να βελτιώσει τα προϊόντα που παράγει, με στόχο να αυξηθεί η συνεισφορά των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της Κύπρου και να καταστεί η εν λόγω βιομηχανία μια ανταγωνιστική και εξαγωγική βιομηχανία μέσω της πιστοποίησης των προϊόντων της. Η πιστοποίηση των ηλιακών τεχνολογιών γίνεται σύμφωνα με το ευρωπαϊκό σχέδιο πιστοποίησης «Solar Keymark». Σύμφωνα με αυτό, οι ηλιακοί συλλέκτες και συστήματα ελέγχονται σε όλες τις δοκιμές που καθορίζονται στα πρότυπα που αφορούν τα εν λόγω προϊόντα.
 
Στην Κύπρο το ζεστό νερό θεωρείται δεδομένο. Ωστόσο, τι υπάρχει πίσω από το όλο σύστημα; Γιατί είναι σημαντικές οι πιστοποιήσεις που δίνετε;
Υπολογίστηκε ότι το 2005 η συνολική κατανάλωση ενέργειας από τους θερμαντήρες νερού και τις δεξαμενές ζεστού νερού στην ΕΕ ήταν 51 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου, δηλαδή περίπου 22 φορές όση είναι η ετήσια κατανάλωση ενέργειας στην Κύπρο. Επομένως, μπορεί για εμάς τους απλούς καταναλωτές το ζεστό νερό να μην θεωρείτε πολυτέλεια αλλά για την ΕΕ είναι ένα σημαντικό κόστος τόσο ενεργειακό όσο και περιβαλλοντικό το οποίο προσπαθεί να μειώσει. Συγκεκριμένα από το Σεπτέμβριο του 2015, μπήκαν  σε εφαρμογή ευρωπαϊκοί κανονισμοί οι οποίοι στοχεύουν στο να προωθήσουν στην αγορά πιο αποδοτικά συστήματα θέρμανσης νερού. Οι προσπάθεια εστιάζεται στην επιλογή του συστήματος από τον καταναλωτή και στην κατασκευή των συστημάτων. Για την πρώτη περίπτωση οι κανονισμοί υποχρεώνουν όλους όσους πωλούν συστήματα θέρμανσης νερού να τοποθετούν στα εν λόγω συστήματα ετικέτα με την ενεργειακή τάξη του συγκεκριμένου συστήματος, όπως στις περιπτώσεις των πλυντηρίων, ψυγείων, λαμπτήρων κλπ. Επομένως με την ενεργειακή σήμανση ο καταναλωτής αγοράζει το σύστημα θέρμανσης νερού έχοντας υπόψη και την ενεργειακή του ‘ποιότητα’. Στη δεύτερη περίπτωση οι βιομηχανίες είναι υποχρεωμένες να κατασκευάζουν συστήματα θέρμανσης νερού που να πληρούν τα ελάχιστα επίπεδα απόδοσης που καθορίζουν οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί, οι οποίοι συνεχώς θα γίνονται και πιο αυστηροί. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το Εργαστήριο μας είναι ίσως από τα πρώτα εργαστήρια που ανέπτυξαν εγκαταστάσεις για δοκιμές των συστημάτων θέρμανσης νερού. Οι εγκαταστάσεις δημιουργήθηκαν εντός του 2015 τηρώντας έτσι την πολιτική του Εργαστηρίου για αδιάληπτη υποστήριξη της κυπριακής βιομηχανίας ηλιακών συστημάτων σε θέματα πιστοποίησης. Σημειώνεται ότι οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί καλύπτουν όλα τα συστήματα ζεστού νερού που κατασκευάζονται στην Κύπρο από τη βιομηχανία ηλιακών θερμικών συστημάτων.
Το Εργαστήριο προτίθεται να δημιουργήσει πρόσθετη υποδομή για τον έλεγχο συστημάτων θέρμανσης νερού με αντλία θερμότητας που φαίνεται ότι στο προσεχές μέλλον θα αντικαταστήσει την ηλεκτρική αντίσταση δηλαδή το γνωστό έλεμεντ.
 
Ποιοι αποτείνονται σε εσάς; Υπάρχουν παρόμοια εργαστήρια στην περιοχή;
Το πελατολόγιο του Εργαστηρίου είναι όλες οι βιομηχανίες ηλιακών συστημάτων, οι κατασκευαστές ηλεκτρικών θερμαντήρων νερού, κυβερνητικά Τμήματα, ο Οργανισμός Ανάπτυξης Γης και τα ερευνητικά κέντρα μαζί με τα πανεπιστήμια με τα οποία συνεργαζόμαστε σε ερευνητικά προγράμματα. 
Στην περιοχή μας δεν υπάρχουν άλλα εργαστήρια που να είναι διαπιστευμένα και μέλη του δικτύου  “Solar Keymark Network”. Το πλησιέστερο μας εργαστήριο είναι ο Δημόκριτος στην Ελλάδα.  
 
Ποιες άλλες χώρες έχουν παρόμοια εργαστήρια; 
Έντεκα κράτη μέλη της ΕΕ διαθέτουν τέτοια εργαστήρια και συγκεκριμένα η Κύπρος, Ελλάδα, Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Τσεχία, Σουηδία και η Σλοβακία. Άλλες χώρες εκτός της ΕΕ που διαθέτουν εργαστήρια εφάμιλλα με τα ευρωπαϊκά είναι η Κίνα,  ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Ελβετία. Συνολικά υπάρχουν 26 εργαστήρια από τα οποία τα 21 βρίσκονται στην ΕΕ.
 
Τι εξετάζετε λοιπόν κατά τη διάρκεια του ελέγχου σας; 
Οι ηλιακοί συλλέκτες ελέγχονται για την απόδοσης τους, δηλαδή πόσο επί τοις εκατό (%) της ηλιακής ενέργειας που προσπίπτει στην επιφάνεια του συλλέκτη μετατρέπεται σε ζεστό νερό. Πέραν από την απόδοση, οι συλλέκτες ελέγχονται σε πιο βαθμό επηρεάζονται από την συνεχή έκθεσή τους στο περιβάλλον και συγκεκριμένα αν τα υλικά αντέχουν στις μεγάλες θερμοκρασίες που αναπτύσσονται εντός του θαλάμου του συλλέκτη ή αν αντέχουν στην έκθεσή τους στην ηλιακή ακτινοβολία και δεν αποσυντίθεται καθιστώντας έτσι την κατασκευή αναξιόπιστη. Ελέγχονται επίσης οι μηχανικές αντοχές των συλλεκτών και συγκεκριμένα αν αντέχουν τη δύναμη που εξασκεί ο άνεμος στο συλλέκτη ή αν αντέχουν το βάρος του χιονιού καθώς επίσης και την πτώση χαλαζιού. Ελέγχεται επίσης η στεγανότητα των συλλεκτών στη βροχή, και  διενεργούνται θερμικά πλήγματα προς απόδειξη της αντοχής των συλλεκτών στις απότομες εναλλαγές των θερμοκρασιών. Για παράδειγμα, πως θα επηρεάσει το συλλέκτη μια καλοκαιρινή ξαφνική μπόρα όταν αυτός λειτουργεί σε υψηλές θερμοκρασίες και δεχθεί το κρύο νερό της βροχή; ή πως θα αντιδράσει ο συλλέκτης όταν για κάποιους λόγους έμεινε χωρίς νερό και όταν η εσωτερική θερμοκρασία του συλλέκτη ξεπερνά τους 170 βαθμούς Κελσίου αρχίσει να περνά μέσα από το συλλέκτη κρύο νερό;  Όλα όσα αναφέρθηκαν εξετάζονται με συγκεκριμένες δοκιμές οι οποίες επιβεβαιώνουν τόσο την απόδοση των ηλιακών συλλεκτών και συστημάτων όσο και την αντοχή τους σε ακραίες καταστάσεις είτε καιρικές είτε λειτουργικές ή και συνδυασμό των δύο. Για τη διενέργεια των δοκιμών το Εργαστήριο διαθέτει όλον τον εξοπλισμό τον οποίο σχεδίασε και ανάπτυξε το προσωπικό του Εργαστηρίου. Έχοντας υπόψη το κόστος της αγοράς του αντίστοιχου εξοπλισμού από άλλους η προστιθέμενη αξία του εξοπλισμού που ανάπτυξε το Εργαστήριο μπορεί και να ανέρχεται σε μερικά εκατομμύρια ευρώ.  
 
Ποιες οι προοπτικές των θερμικών ηλιακών συστημάτων στη χώρας μας; 
Οι προοπτικές είναι δεδομένες, υπό την έννοια ότι η χρήση των ηλιακών θερμοσιφώνων για τη θέρμανση του νερού στα νοικοκυριά έχει καθιερωθεί ως τρόπος ζωής. Είναι σχεδόν καθολική η χρήση αυτών των συστημάτων για τις καθημερινές μας ανάγκες σε ζεστό χρήσης. Επίσης, σε μεγάλο βαθμό χρησιμοποιούνται τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού στη ξενοδοχειακή μας βιομηχανία είτε υπό μορφή ενιαίου ηλιακού πεδίου στα ξενοδοχεία ή σε ατομικούς θερμοσίφωνες στα τουριστικά διαμερίσματα.
Επίσης λόγω των επιχορηγήσεων σε επενδύσεις ΑΠΕ που εφάρμοσε το Υπουργείο Ενέργειας, πολλές κατοικίες χρησιμοποιούν ηλιακά θερμικά πεδία για να ζεσταίνονται το χειμώνα ή και τις κολυμβητικές δεξαμενές.
Για να μπορέσει όμως να υπάρξει συνέχεια στη χρήση των ηλιακών θερμικών συστημάτων στο βαθμό που χρησιμοποιούνται σήμερα και ιδιαίτερα στον οικιστικό τομέα, θα πρέπει οι ηλιακοί θερμαντήρες νερού να επανασχεδιαστούν λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα της εποχής που εκτός των νομοθεσιών της ΕΕ είναι και τα τεχνικά θέματα όπως η συνεχώς αυξανόμενη χρήση των αντλιών θερμότητας για παραγωγή ζεστού νερού και η μείωση του κόστους των φωτοβολταϊκών συστημάτων σε συνδυασμό με τη διατήρηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας σε προσιτά επίπεδα.
Το  Εργαστήριο σε συνεργασία με τους άλλους φορείς μελετά τα πιο πάνω και προωθεί συνεργασίες σε ερευνητικά προγράμματα για να βοηθήσει την κυπριακή βιομηχανία ηλιακών θερμικών συστημάτων να πρωτοπορήσει στην κατασκευή νέων καινοτόμων ηλιακών συστημάτων θέρμανσης νερού.