Οι προκλήσεις του Brexit έναν μήνα μετά το δημοψήφισμα

Έναν μήνα μετά από το δημοψήφισμα με το οποίο οι Βρετανοί αποφάσισαν πως θέλουν την έξοδο της χώρας τους από την ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο συνεχίζει να πλέει σε αχαρτογράφητα νερά. Η νέα Πρωθυπουργός Τερέζα Μέι δηλώνει πως θέλει χρόνο για να καθορίσει τις επιδιώξεις και τη στρατηγική της στις επικείμενες διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, με σχεδόν όλους να αποδέχονται πλέον πως το Άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας δεν θα ενεργοποιηθεί πριν από τις αρχές του 2017.

Το βασικό ερώτημα

Ένα πρώτο βασικό ερώτημα που απασχολεί τη χώρα είναι σε τι κλίμα θα διεξαχθούν οι διαπραγματεύσεις και ποιο θα είναι το αποτέλεσμά τους που θα καθορίσει τη μελλοντική σχέση Βρετανίας-ΕΕ. Ο επικεφαλής του γραφείου των Financial Times στις Βρυξέλλες Άλεξ Μπάρκερ συνόψισε για την εφημερίδα του τα πιθανά σενάρια σε τέσσερα.

Αρχικά, όσο και αν το απεύχονται όλοι, υπάρχει η πιθανότητα ενός «εχθρικού διαζυγίου», με τη Βρετανία να χάνει την πρόσβασή της στην ενιαία αγορά και να πορεύεται μόνη ως οικονομικό κέντρο με επιθετικά χαμηλό εταιρικό φόρο, εξοργίζοντας τους Ευρωπαίους ανταγωνιστές. Δεύτερο σενάριο είναι ένα ξεκάθαρο διαζύγιο με ομαλή και ενδεχομένως σταδιακή μετάβαση σε καθεστώς δασμών στο πλαίσιο μίας νέας εμπορικής συμφωνίας - ένα σενάριο που θα έπληττε όμως τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες του Σίτι.

Φιλική μετάβαση σε μια νέα σχέση

Το τρίτο σενάριο είναι αυτό της φιλικής μετάβασης σε μία νέα σχέση, με τη Βρετανία να διατηρεί την πρόσβαση στην ενιαία αγορά με ειδικές ρυθμίσεις ως προς τη μετανάστευση. Ενστάσεις θα εγείρονταν πάντως και από τους Brexiteers και από πολλούς Ευρωπαίους. Τέλος, ο οικονομικός συντάκτης-αναλυτής των FT αναφέρει και το σενάριο της αλλαγής της βρετανικής απόφασης. Ναι μεν το Άρθρο 50 ενεργοποιείται, αλλά τελικά η διαδικασία σταματά μετά από ένα δεύτερο δημοψήφισμα ή πρόωρες εκλογές, με τη χώρα να παραμένει πλήρες μέλος της ΕΕ.

«Θα ήμουν διστακτικός να κάνω μια πρόβλεψη για το ποιο σενάριο θα υλοποιηθεί τελικά. Πραγματικά είναι πολύ νωρίς για να πει κανείς. Υπάρχουν τόσοι πολλοί αστάθμητοι παράγοντες και η διαδικασία θα διαρκέσει τόσο πολύ, που το να επιχειρήσει κανείς πρόβλεψη για το πώς θα καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις είναι σχεδόν αδύνατο», δηλώνει στο ΚΥΠΕ ο κ. Μπάρκερ.

Πως θα καθοριστεί η τελική συμφωνία

Το ποια θα είναι τελικά η συμφωνία θα καθοριστεί από την ισορροπία που θα θελήσει να επιτύχει η Πρωθυπουργός Μέι μεταξύ πρόσβασης στην ενιαία αγορά και ελέγχων στη μετανάστευση από την ΕΕ. Η ενιαία αγορά δεν υφίσταται χωρίς την ελεύθερη μετανάστευση, έχουν διαμηνύσει πάντως από την πρώτη στιγμή οι Ευρωπαίοι.

«Είναι απίθανο η Βρετανία να διατηρήσει πλήρη πρόσβαση στην ενιαία αγορά χωρίς πλήρη ελευθερία μετανάστευσης», σημειώνει η Καθηγήτρια Δικαίου ΕΕ στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ Κάθριν Μπάρναρντ. «Ένα μοντέλο που θα μπορούσε να λειτουργήσει είναι η παραμονή στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Ζώνη (ΕΟΖ) με τη Βρετανία να κερδίζει κάποιου είδους έκτακτο φρένο στη μετανάστευση - κάτι σαν ‘μοντέλο Νορβηγίας plus’.

Υπάρχει μία τέτοια πρόνοια σήμερα στην ΕΟΖ, αλλά το ερώτημα είναι αν θα μπορούσε να ισχύσει με μία προκαθορισμένη χρονική διάρκεια», προσθέτει η Βρετανίδα καθηγήτρια.

Το σενάριο για επταετές έκτακτο φρένο

Μόλις προ ημερών η εφημερίδα Observer αποκάλυψε ότι συζητείται σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ένα επταετές έκτακτο φρένο στη μετανάστευση ειδικά για τη Βρετανία, με αντίστοιχη χρονικά πρόσβαση στην ενιαία αγορά. «Επτά χρόνια ίσως είναι λίγο πιο φιλόδοξη διάρκεια σε σχέση με όσα προβλέπονται από το ευρωπαϊκό δίκαιο, αλλά θα κινούταν στο πλαίσιο της συμφωνίας που είχε εξασφαλίσει ο Ντέιβιντ Κάμερον πριν από το δημοψήφισμα. Θα μπορούσε δηλαδή να υπάρξει ένας συγκερασμός στοιχείων από διάφορες συμφωνίες ειδικά για τη Βρετανία. Όλο αυτό βέβαια θα εξαρτηθεί από την καλή θέληση των Ευρωπαίων», επισημαίνει η Δρ Μπάρναρντ.

Οι δύο πιο άμεσες ανησυχίες για τους Βρετανούς, ωστόσο, αφορούν την επίπτωση της ψήφου υπέρ του Brexit στην οικονομία και στην ενότητα του Ηνωμένου Βασιλείου.
Βραχυπρόθεσμος ο αρνητικός αντίκτυπος του Brexit;

Οι υποστηρικτές του Brexit λένε ότι ο αρνητικός αντίκτυπος που καταγράφεται τις πρώτες εβδομάδες μετά από το δημοψήφισμα είναι λογική βραχυπρόθεσμη εξέλιξη. Μεσοπρόθεσμα, εκτιμούν, θα φανούν και θα αρχίσουν να αξιοποιούνται οι ευκαιρίες ανανέωσης της οικονομίας και επέκτασης των οικονομικών δεσμών πέρα από τη γηραιά ήπειρο. Παρόλα αυτά, τουλάχιστον για την ώρα, οι περισσότεροι οικονομολόγοι και επαγγελματικοί φορείς εξακολουθούν να θεωρούν πως οι οικονομικές συνέπειες του Brexit θα είναι αρνητικές και πέρα από τους πρώτους λίγους μήνες.
«Πιστεύω ότι μακροπρόθεσμα θα δούμε μία οικονομική κατάσταση χειρότερη από αυτή που βλέπουμε βραχυπρόθεσμα», αναφέρει ενδεικτικά στο ΚΥΠΕ ο Καθηγητής Οικονομικών και Διευθυντής του Κέντρου Οικονομικής Επίδοσης του London School of Economics Τζον φαν Ρίνεν. «Αυτό θα οφείλεται στον αρνητικό αντίκτυπο που θα έχει το Brexit στη συνολική εμπορική δραστηριότητα και στις ξένες επενδύσεις στη χώρα. Αυτοί είναι δύο παράγοντες κρίσιμοι για την ανάπτυξη της βρετανικής οικονομίας. Και η μείωση της μετανάστευσης, που κυρίως αφορά νεαρά, εργασιακά ενεργά μέλη, δε θα βοηθήσει», εξηγεί.

Στοίχημα η ενότητα

Σε ό,τι αφορά την ενότητα του Ηνωμένου Βασιλείου, η Σκωτία και πλέον και η Βόρεια Ιρλανδία αρθρώνουν με παρρησία τις αποσχιστικές τους τάσεις, με φωνές για δημοψηφίσματα ανεξαρτητοποίησης στο Εδιμβούργο και στο Μπέλφαστ, καθώς οι δύο επαρχίες ψήφισαν κατά του Brexit.

«Είναι αλήθεια ότι η Σκωτία έχει τώρα μία μεγάλη ευκαιρία να αναδείξει μία πιο διακριτή ταυτότητα εντός του Ηνωμένου Βασιλείου. Θεωρώ ότι η τοπική Πρωθυπουργός Νίκολα Στέρτζιον εμφανίστηκε πολύ μετρημένη και προσεκτική, υπό την έννοια ότι δεν πρόταξε το αίτημα για ανεξαρτησία, αν και θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη δυναμική που αναπτύχθηκε μετά από την ψήφο για Brexit. Δίνει έμφαση στη διατήρηση των προνομίων της συμμετοχής στην ΕΕ και έχει διαπραγματευτικά χαρτιά στη διάθεσή της, όπως το δημοψήφισμα ανεξαρτησίας, το οποίο θα φοβούνταν πολλές χώρες στην Ευρώπη που αντιμετωπίζουν αποσχιστικές κινήσεις», σχολιάζει μιλώντας στο ΚΥΠΕ ο Δρ Όθων Αναστασάκης, Διευθυντής του Κέντρου Ευρωπαϊκών Σπουδών στο St Anthony’s College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Η Βρετανία έναν μήνα μετά από το δημοψήφισμα καλείται επίσης να βρει τρόπο να θεραπεύσει τις πολλαπλές διαιρέσεις που αποκαλύφθηκαν στη χώρα, διαιρέσεις επί πολιτικών, κοινωνικών, γεωγραφικών, εθνοτικών γραμμών. Ωστόσο, σύμφωνα με την εκτίμηση του Δρ Αναστασάκη το κύριο συμπέρασμα από το δημοψήφισμα είναι άλλο: «Σίγουρα ο διχασμός μεταξύ Λονδίνου και επαρχίας, Σκωτίας και Αγγλίας κτλ είναι μία απάντηση στο γιατί κέρδισε το Brexit, αλλά μόνο έως κάποιο βαθμό”.

Οπως αναφέρει, “νομίζω ότι το βασικό που προκύπτει έχει να κάνει με την αμφισβήτηση του κατεστημένου. Οι χαμένοι της παγκοσμιοποίησης, αυτοί που τους έχει ξεχάσει το σύστημα, που έχουν υποφέρει περισσότερο από τη λιτότητα έστειλαν το μήνυμά τους. Βασικό μεταξύ αυτών που ψήφισαν Brexit ήταν ότι ήθελαν αυτό που περιγράφουν ως ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας, της δυνατότητας λήψης αποφάσεων για τη ζωή τους. Ολοένα αυξάνονται όσοι θέλουν να αμφισβητήσουν την πολιτική τάξη, τα ΜΜΕ, τα πανεπιστήμια, τους οικονομολόγους, αυτό που λέμε κατεστημένο. Αυτό νομίζω ότι είναι το κύριο συμπέρασμα και ο λόγος μίας τέτοιας ψήφου σε μια χώρα που φημίζεται για τη λογική σκέψη, την κοινή λογική, την απέχθεια για το λαϊκισμό. Οι παραδοσιακοί διαμορφωτές της κοινής γνώμης αμφισβητούνται πλέον».