Μια αποτρόπαια πράξη χαρακτηρίζει ένα ψυχοπαθητικό παιδί

Mε αφορμή το τραγικό περιστατικό στη Γέφυρα Θεσσαλονίκης ανάμεσα σε δύο ανήλικα παιδιά που είχε ως αποτέλεσμα τον θανάσιμο τραυματισμό ενός 14χρονου μαθητή από συνομήλικο φίλο του, ο οποίος υποστήριξε στη συνέχεια ότι προέβη σε αυτή την αδιανόητη πράξη γιατί δεχόταν bullying από το θύμα επί δύο χρόνια, ο Ρεπόρτερ με τη βοήθεια της ψυχολόγου δρ. Αριστονίκης Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου, λύνει κάποιες εύλογες απορίες γύρω από τη συμπεριφορά των παιδιών, που λίγο πολύ έχουμε όλοι μας.
 
Τι μπορεί να οδηγήσει ένα ανήλικο παιδί στον φόνο;
 
Είναι καλό να είμαστε προσεκτικοί σε αυτά που λέμε όταν πρόκειται για συγκεκριμένα περιστατικά. Δεν μπορεί κανένας ψυχολόγος να γνωρίζει τι έγινε στην συγκεκριμένη περίπτωση από την στιγμή που δεν είδε, δεν μίλησε και δεν ξέρει το ιστορικό του παιδιού και της οικογένειάς του. Ότι λοιπόν, ειπωθεί είναι εικασίες και υποθέσεις και αυτές δεν ενημερώνουν αλλά αποπροσανατολίζουν τον κόσμο. Θα μιλήσω γενικά λοιπόν καθότι δεν γνωρίζω για το συγκεκριμένο περιστατικό, τον θύτη ή το θύμα. Ενδεικτικά μια αποτρόπαια πράξη χαρακτηρίζει ένα ψυχοπαθητικό παιδί.
Ένα παιδί που χαρακτηρίζεται ως ψυχοπαθητικό είναι ένα παιδί που δεν νιώθει ενοχή ή θλίψη μετά από μια άσκοπη πράξη. Χαρακτηρίζεται από αμοραλισμό και αναξιοπιστία. Καταφεύγει συχνά σε ψευδείς δηλώσεις, ενώ μπορεί να κλέβει. Ζει με ανευθυνότητα, ενώ δεν του αρέσει να σχεδιάζει μακροπρόθεσμους στόχους. Εμφανίζει ένα επικίνδυνο αντικομφορμισμό, ενώ αφήνεται ανεξέλεγκτα στις παρορμήσεις του. Το πιο σημαντικό διακριτικό γνώρισμα της προσωπικότητας ενός ψυχοπαθητικού παιδιού είναι η απουσία συναισθηματικότητας, δεν έχει ενσυναισθητικές ικανότητες, ενώ δεν νιώθει την ανάγκη να διατηρεί καλές σχέσεις με τους άλλους. Η επιδοκιμασία δεν λειτουργεί ως αμοιβή, ενώ η αποδοκιμασία δεν συνιστά ποινή. Παρουσιάζεται ως ανίκανος να νιώσει για τους άλλους στοργή ενώ αδιαφορεί παντελώς για τη γνώμη των άλλων.

Έχουν πλήρη επίγνωση των πράξεών τους τα παιδιά σ’ αυτή την ηλικία;

Το εξελικτικό και σχολικό ιστορικό του ψυχοπαθητικού παιδιού περιέχει διάφορα αρνητικά στοιχεία όπως: Ελλιπή φοίτηση στο σχολείο, άσκοπη περιπλάνηση, σαδιστική συμπεριφορά, χρήση βίας και ασταθή/χαμηλή σχολική επίδοση. Σε σχέση με τους άλλους εμφανίζει μια στάση αδιαφορίας για την επιδοκιμασία των μεγάλων, μια κατάφωρη αγνόηση των μεγάλων, που οδηγεί στον δρόμο της αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Στην προσπάθειά του να πραγματώσει τη φιλοδοξία του δεν αρκείται στις κοινωνικά θεμιτές ευκαιρίες που του προσφέρονται, αλλά κυριαρχεί με φοβέρες και καταφανή σκληρότητα.
Ακόμη εκμεταλλεύεται την εμπιστοσύνη που του δείχνουν οι άλλοι για να κλέψει αντικείμενα με θαυμαστή επιδεξιότητα. Είναι εύστροφος ψεύτης γιατί δεν νιώθει καμία ενοχή για να προδίδεται. Αυτά τα στοιχεία γίνονται αντιληπτά από τους συνομηλίκους του, οι οποίοι τον χαρακτηρίζουν ως άτομο δίχως αξιοπρέπεια, γι’ αυτό στο τέλος μένει μόνος. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ψυχοπαθητικό παιδί χαρακτηρίζεται από ανακολουθία στη συμπεριφορά. Η ανακολουθία αυτή περιγράφεται ως αδυναμία να ενεργεί με βάση τη χρονική διαδοχή των γεγονότων, αφού το παιδί δεν μπορεί να συνδέσει τις πράξεις με τις συνέπειές τους, κάτι που τον εμποδίζει να διδάσκεται από τα σφάλματά του.
 
Τι λάθος μπορεί να έκαναν οι γονείς και οι δάσκαλοι ενός παιδιού που μαχαιρώνει θανάσιμα ένα φίλο του και μετά πάει για ύπνο;

Δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή επιστημονική ερμηνεία για να εξηγηθεί γιατί ένα ψυχοπαθητικό άτομο φέρεται με τον τρόπο που φέρεται. Ο Eysenck αναφέρει ότι το ψυχοπαθητικό άτομο είναι ένα εξωστρεφές άτομο, με πλούσιο ιστορικό αντικοινωνικών πράξεων. Κατά τον Eysenck, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ψυχοπαθητικής προσωπικότητας οφείλονται σε υπερβολική αναστολή της λειτουργίας κάποιων κέντρων του εγκεφαλικού φλοιού, κάτι που επηρεάζει τη μαθησιακή ικανότητα αλλά και την έννοια του σχηματισμού συνεξαρτήσεων μεταξύ ερεθισμάτων και αντιδράσεων. Αυτή η οργανική διαταραχή θα μπορούσε να προκαλέσει ελλειμματική κοινωνικοποίηση αν αποδεχθούμε ότι η κοινωνικότητα είναι συνυφασμένη με την εξαρτημένη μάθηση. Η έρευνα κατέδειξε και εντόπισε στοιχεία που επιβεβαιώνουν την άποψη ότι η ένταση του άγχους στο ψυχοπαθητικό άτομο δεν αρχίζει να υψώνεται στον ίδιο ρυθμό όσο στα φυσιολογικά άτομα. Η αύξηση της έντασης του προληπτικού άγχους στα ψυχοπαθητικά άτομα είναι βραδεία. Σύμφωνα με αυτά τα ερευνητικά αποτελέσματα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η ψυχοπαθητικότητα ενέχει στην πλειονότητα ιδιοσυστασιακό-οργανικό υπόστρωμα.Άλλοι ερευνητές κάνουν λόγο για αιτιολογικά σχήματα που οδηγούν στην ψυχοπαθητική συμπεριφορά όπως η περιφρονητική παρατεταμένη απόρριψη του παιδιού, η εγκεφαλική βλάβη στην περιοχή του υποθαλάμου. Το παιδί που μεγαλώνει σε οικογενειακό περιβάλλον όπου είναι ανεπιθύμητο και παραμελημένο, όπου ποτέ δεν έμαθε να δίνει, να αγαπά, να μοιράζεται και δεν ένιωσε στοργή, μειονεκτεί. Η συμπεριφορά του μπορεί να γίνει αυτο-αναιρετική. Στο απορριπτικό οικογενειακό περιβάλλον λείπει το βασικό συστατικό δόμησης: η αγάπη. Το παιδί δεν αγαπά τους γονείς του ούτε αυτοί το αγαπούν, ζουν μέσα σε κατ’ ευφημισμόν αγάπη ή ψευδοαγάπη, με αποτέλεσμα να μη συμβαίνει κάποια ψυχολογική ταύτιση του παιδιού με τον γονέα του. Το παιδί που δέχθηκε απόρριψη θα δώσει στα δικά του παιδιά ό,τι πήρε από τους γονείς του. Επισυμβαίνει δηλαδή μια γενεαλογική αλληλουχία συμπεριφορών.

Το bullying είναι ένα φαινόμενο που κυριαρχεί ανάμεσα στους μαθητές. Πως μπορούν να αποφευχθούν τέτοιου είδους περιστατικά;
 
Δεν έχουμε στοιχεία που να αναδεικνύουν με ακρίβεια ότι πρόκειται για εκφοβισμό για το περιστατικό στο οποίο αναφέρεστε. Και όπως έχω ξαναπεί είναι καλό να είμαστε προσεκτικοί στο τι λέμε και τι γράφουμε καθότι οι γενικότητες παραπλανούν την κοινή γνώμη. Αυτά τα περιστατικά είναι σπάνια και ενδέχεται ο εκφοβισμός να είναι η αφορμή και να ελλοχεύουν άλλες αιτίες.

Παιδιά που οδηγούνται σε εγκλήματα, μπορούν μετέπειτα να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή;
 
Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και ξεχωριστή. Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: ηλικία, γνωστικοσυναισθηματικό υπόβαθρο, ψυχοπαθολογία, γονεική σχέση, κοινωνικός περίγυρος, θεραπευτική αντιμετώπιση, διάγνωση. Π.χ η διάγνωση «ψυχοπαθητικός» ενέχει τη βαρύτερη ηθική καταδίκη και την πιο ηττοπαθή απαισιόδοξη θεραπευτική πρόβλεψη. Για να θεραπευθεί η «ψυχοπαθητικότητα», χρειάζεται ισχυρή θέληση και άψογη συνεργασία ειδικών-ασθενούς.