Στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά η λαπηθιώτικη δαντέλα

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί ζώσα κληρονομιά, όχι μόνο γιατί εξακολουθεί να επιβιώνει, αλλά και λόγω της αδιάσπαστης σχέσης της με τη ζωή των κατοίκων του νησιού. Είναι σημαντικό να διασφαλίζεται ότι η σκυτάλη της δημιουργικότητας και η εμπειρική γνώση για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά θα συνεχίσει να περνά από γενιά σε γενιά.
Η Σύμβαση για την προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ψηφίστηκε κατά την 32^η Γενική Σύνοδο της Unesco, στις 17 Οκτωβρίου 2003 και τέθηκε σε ισχύ το 2006. Τον Ιούνιο του 2008 η Κύπρος εξελέγη μέλος της Διακυβερνητικής Επιτροπής της Unesco για την εφαρμογή της Σύμβασης και συμμετείχε ενεργά στο έργο της Επιτροπής μέχρι τη λήξη της θητείας της τον Ιούνιο του 2012.

Ο όρος άυλη πολιτιστική κληρονομιά αναφέρεται σε ζωντανές παραδόσεις ή δραστηριότητες που έχουν κληροδοτηθεί από τους προγόνους μας, όπως προφορικές παραδόσεις, παραστατικές τέχνες, κοινωνικές πρακτικές, ήθη και έθιμα, εορταστικές εκδηλώσεις, γνώσεις και πρακτικές που σχετίζονται με τη φύση και το σύμπαν ή γνώσεις και τεχνικές που σχετίζονται με τη χειροτεχνία, τις κατασκευές και τα παραδοσιακά επαγγέλματα. Παραδείγματα αποτελούν, οι παραδοσιακοί χοροί, τα τσιαττιστά, τα κεντήματα, τα παραδοσιακά παιχνίδια, τα μουσικά όργανα, το θέατρο Σκιών, η ξηρολιθιά, το καρναβάλι και πολλά άλλα. Σύμφωνα με το άρθρο 12 της Σύμβασης κάθε κράτος οφείλει να δημιουργήσει ένα ή περισσότερο μητρώα άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που να ανταποκρίνονται στην πολιτιστική και κοινωνική πραγματικότητα της επικράτειάς του.
Την πιστοποίηση αυτή κατέχει και το λευκαρίτικο κέντημα, που εγκρίθηκε κατά την 4^η Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής τον Σεπτέμβριο του 2009 στο Άμπου Ντάμπι ως «Lefkara laces of Lefkaritika». Τα τσιαττιστά επίσης, που εγκρίθηκαν στην 6^η Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής, τον Νοέμβριο του 2011, στο Μπαλί ως «Tsiattista poetic duelling».
 

Η διαδικασία

Όπως μας είπε ο κ. Κότσαπας, η αίτηση υποβάλλεται προς τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και την UNESCO. «Τα τελευταία χρόνια οι διαδικασίες έχουν απλοποιηθεί», είπε. Κι εξήγησε: «Παλιά υποβαλλόταν στο εξωτερικό μέσω δικηγόρων στην αγγλική γλώσσα. Η πρόταση της αίτησης πρέπει να γίνει από δήμους, κοινότητες, οργανωμένα σύνολα ή δήμους και οργανωμένα σύνολα μαζί ή ακόμα και από ένα άτομο. Στην περίπτωσή μας έγινε από τον Δήμο Λαπήθου και τα οργανωμένα σύνολα της Λαπήθου. Εντός του ιδίου έτους μπορεί να γίνει και η αίτηση, η έρευνα, η αξιολόγηση και να δοθεί και το πιστοποιητικό».
Υπογράμμισε ότι το υποψήφιο στοιχείο πρέπει να έχει συνοχή, να είναι σύμμετρο, να μην είναι αλλοιωμένο ή παραποιημένο. «Να είναι ακριβώς πάνω στην παραδοσιακή τεχνική, την παραδοσιακή κατασκευή ή σύνθεση, ανάλογα με το τι στοιχείο είναι, αντικείμενο ή τρόφιμο. «Άυλη είναι αυτή που συνεχίζει η παράδοση παραμένοντας άυλη, που δεν έχει δηλαδή, αλλοιωθεί κι εξακολουθεί να συνεχίζει μέχρι σήμερα», επεσήμανε. Ανέφερε ότι η περίπτωση των κατεχόμενων δήμων έχει μια ιδιαιτερότητα, γιατί πρέπει η παράδοση να συνεχίζεται και μετά το 1974. «Παρόλο που μας λείπει ο τόπος μας, εμείς συνεχίζουμε την παράδοση, οι Λαπηθιώτες κουβαλούν μαζί τους την παράδοση αιώνων, την τέχνη και τον πολιτισμό τους μαζί τους», σημείωσε.
 

Λαπηθιώτικη δαντέλα

Η κεντητική τέχνη της Λαπήθου είναι μια από τις σπουδαιότερες και ομορφότερες τέχνες της Κύπρου. Η παρακαταθήκη που άφησαν πίσω τους  εργόχειρα μοναδικής ομορφιάς είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη.
Δαντέλα είναι η γενική ονομασία. Υπάρχουν διάφοροι τύποι δαντέλας, οι οποίοι είναι πανομοιότυποι μεν, αλλά διαφέρει η ονομασία. Στη Λάπηθο η δαντέλα είναι γνωστή ως πιπίλα και μόνο στην όμορφη κωμόπολη της Κερύνειας συναντάται με την ονομασία αυτή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Στην Ολλανδία για παράδειγμα, συναντάται η δαντέλα της ορτάνδης. « Μπορεί η πιστοποίηση να δόθηκε παράλληλα με άλλα δύο χωριά, το Κοιλάνι και το Όμοδος, η τεχνική των οποίων είναι παρόμοια, δεν παύει όμως, το κάθε χωριό να έχει τη δική του ιδιαιτερότητα», υπογράμμισε ο δήμαρχος.
 Όπως είπε: «Τα λαπηθιώτικα πετσετάκια ήταν γνωστά για την εξαιρετική σε λεπτότητα και ομορφιά κατασκευή τους κι αποτελούν παράγωγα της λαπηθιώτικης δαντέλας, με τη γνωστή μέθοδο του βελονόκομπου . Διακρίνονται για την τεχνική τους, για τη λεπτότητα της κατασκευής, για την ομορφιά τους, αλλά και για τον ωραίο διάκοσμο και σχέδια που περιλαμβάνουν».
Να σημειωθεί ότι ο Δήμος Λαπήθου συνέστησε ομάδα κεντητριών της Λαπήθου, που συγκεντρώνεται κάθε Τρίτη στα προσωρινά γραφεία του δήμου και συνεχίζει την παράδοση μέχρι σήμερα, διδάσκοντας την τέχνη του κεντήματος.
 Ξεχωριστή θέση στην κατηγορία της λαπηθιώτικης «δαντέλας-πιπίλας» είχε και το εργόχειρο κατασκευασμένο με μεταξωτή κλωστή, το οποίο ήταν και αρκετά περιζήτητο. Τα λαπηθιώτικα κεντήματα βραβεύτηκαν σε εκθέσεις του εξωτερικού, όπως στην 8^η Μπιενάλε Βενετίας στην Ιταλία, το 1998, με τη δαντέλα της μ. Μερόπης Σιακίδου, στο πλαίσιο συμμετοχής της Κυπριακής Χειροτεχνίας.
 

Είδη λαπηθιώτικων κεντημάτων

Ξεχωριστό είδος κεντήματος της Λαπήθου, που είχε ως βάση το ρούχο, ήταν το «ξιφτιτό» (αυτό που αργότερα επεκράτησε και ως λευκαρίτικο), αρχικά σε μεταξωτό ύφασμα και αργότερα σε λινό. Βασικό σχέδιο που κυριαρχούσε πάνω στο «ξιφτιτό» κέντημα ήταν τις περισσότερες φορές ο «ποταμός».
Το «κοπτό» είναι είδος κεντήματος, (ασπροκέντημα), που γινόταν αποκλειστικά πάνω σε ύφασμα είτε αυτό ήταν τραπεζομάντιλο, κουρτίνα, μαντηλιά, μαξιλαροθήκη είτε σεντόνι.
Παράλληλα με τη μέθοδο κατασκευής του κεντήματος με κλωστή και βελόνι, οι Λαπηθιώτισσες κεντήτριες δούλευαν την κλωστή με το βελονάκι (το γνωστό σμιλί), κεντώντας τους περίφημους «κροσιέδες».
Το «Βενίζ» συνήθως είναι κεντημένο περιμετρικά με απλή συνηθισμένη δαντέλα, ενώ στο εσωτερικό του ξεχωρίζουν διάφορα μοτίβα λεπτεπίλεπτης δαντέλας από τα τοπικά είδη σχεδίων, όπως τα «πιττωτά» και άλλα.
Η «σταυροβελονιά» και το «ψαροκόκκαλο» ανήκουν στην κατηγορία των πολύχρωμων κεντημάτων, στα γνωστά «κοτσινοκεντήματα» και τους «τσεβρέδες». Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται και τα ανεβατά κεντήματα, που συνήθως συναντούμε στα κάδρα. Ως επί το πλείστον η «σταυροβελονιά» παρουσιάζεται σε τραπεζομάντιλα, πετσέτες, γυναικεία μαντήλια, καμβάδες και αλλού.
 

Κεραμική και μαχαιροποιία
Η Λάπηθος έχει προβεί σε άλλες δύο αιτήσεις εγγραφής στην Εθνική Πολιτιστική Κληρονομιά της Κύπρου, σε συνεργασία με την Unesco Cyprus,  για την κεραμική και τα λαπηθιώτικα μαχαίρια. Η τελευταία απερρίφθη, στο παρόν στάδιο, λόγω μη επαρκούς συνέχειας. «Είναι γεγονός ότι λιγόστεψαν οι κατασκευαστές μας, παραδοσιακά εργαστήρια δεν υπάρχουν πλέον κι αυτό είναι το αδύνατό μας σημείο, το οποίο όμως, μπορούμε να βελτιώσουμε», ανέφερε ο κ. Κότσαπας. Όπως είπε, αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα της αλλοίωσης των υλικών κατασκευής, ενώ και οι Τούρκοι εισάγουν πανομοιότυπα μαχαίρια, τα οποία επικαλούνται ως λαπηθιώτικα. «Το λαπηθιώτικο μαχαίρι έχει κάποια χαρακτηριστικά σημεία, τα οποία πέραν πάσης αμφιβολίας καταμαρτυρούν την αυθεντικότητά του. Εμείς τοποθετηθήκαμε αναλυτικώς στην αίτησή μας με φωτογραφικό υλικό, αλλά το πρόβλημα παραμένει, ότι δεν έχουμε πολλούς συνεχιστές. Αυτό είναι κάτι που θα προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε και θα επανέλθουμε», κατέληξε.