Ο Κούσπος του Μιτσερού – Από το εργοστάσιο χρυσού στα μέταλλα

Λίγα χωριά στην Κύπρο έχουν συνδεθεί με ένα αντικείμενο, όσο το Μιτσερό με τον κούσπο.

Ειδικά την τελευταία δεκαετία λόγω της γνωστής ατάκας «έσσιει κούσπο στο Μιτσερό» που ακουγόταν σε κάθε επεισόδιο της σειράς «Βουράτε γειτόνοι» του ΣΙΓΜΑ, η έκφραση έχει καθιερωθεί στην καθομιλουμένη για να εκφράσει την αποδοκιμασία μας είτε για κάτι που μας ζητούν να κάνουμε και θεωρούμε πως είναι άδικο, είτε για να καταδείξει την άρνηση μας να πληρώσουμε περισσότερα από αυτά που θεωρούμε πως θα έπρεπε να πληρώσουμε. 

Πριν το 1980, η έκφραση έχει κούσπο στο Μιτσερό αναφερόταν όταν κάποιος έψαχνε δουλειά και του απαντούσαν πως άμα θέλει έχει κούσπο στο Μιτσερό, που ήταν γνωστό για τα Μεταλλεία του.

Ο ΡΕΠΟΡΤΕΡ επισκέφθηκε την κοινότητα του Μιτσερού και τα απομεινάρια από τα δύο μεταλλεία της περιοχής.

Τα μεταλλεία έδωσαν ψωμί στους κατοίκους των γύρω χωριών για δεκαετίες ολόκληρες, την ίδια ώρα όμως που τα έντυναν στα μαύρα.

Από αρχαιοτάτων χρόνο η κοινότητα θεωρείτο μια σημαντική μεταλλευτική περιοχή, αφού σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία το 3000 πχ μέχρι το 1500 στην περιοχή γινόταν εξόρυξη χαλκού. Το μαρτυρούν άλλωστε οι σωροί με μαύρες σκουριές που εντοπίζονται μέχρι σήμερα.

Το πρώτο εργοστάσιο χρυσού στην Κύπρο

Κι αν νομίζετε πως το Μιτσερό έβγαζε πάντα χαλκό, αυτό είναι λάθος. Το 1923 η Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων πήρε άδεια από τους Βρετανούς για εξόρυξη χαλκού. Κατά τις έρευνες όμως αντί κοιτάσματα χαλκού εντοπίστηκαν κοιτάσματα χρυσού.

Όπως θα δείτε στις φωτογραφίες το εργοστάσιο καταστράφηκε και στο σημείο απέμειναν μόνο ερείπια.

Το εργοστάσιο χρυσού λειτούργησε από το 1934 μέχρι το 1945. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Π.Π το εργοστάσιο υπολειτουργούσε ενώ το 1945 έκλεισε οριστικά.

Μετά το χρυσό, σιδηροπυρίτης και χαλκός

Ο επισκέπτης του Μιτσερού σήμερα μπορεί να δει δύο μεταλλεία, αυτό της Κοκκινόγειας και της Κοκκινοπεζούλας.

Το ένα μεταλλείο είναι χρονικά, η συνέχεια του άλλου. Ας τα πιάσομε όμως από την αρχή.

Η κόκκινη λίμνη ή Κοκκινοπεζούλα

Σήμερα αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς τουρίστες, ξένους και ντόπιος αφού στο σημείο παρουσιάζεται ένα μοναδικό στο είδος του φαινόμενο. Κόκκινη λίμνη δεν συναντάς παντού.

Στην περιοχή εντοπίστηκαν κοιτάσματα σιδηροπυρίτη στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και η Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία (ΕΜΕ) ξεκίνησε άμεσα την εκμετάλλευση του. Στη περιοχή που σήμερα βρίσκεται η λίμνη, υπήρχε βουνό, και η εργασίες εξόρυξης γίνονταν υπόγεια.

Δεκάδες θάνατοι εργατών

Κι αν είναι κάτι που στιγμάτισε το συγκεκριμένο μεταλλείο είναι οι θάνατοι δεκάδων μεταλλωρύχων. Ένας μετά τον άλλον οι εργάτες πέθαναν από συλίκωση (πνευμοκονίαση). Μια ουσία που βρισκόταν εντός του Μεταλλείου έφρασε τους πνεύμονες των μεταλλωρύχων που έβρισκαν αργό και βασανιστικό θάνατο. Σύμφωνα με μαρτυρίες οι θάνατοι ήταν δεκάδες ενώ τα περισσότερα θύματα τα μετρά το χωριό της Πλατανιστάσας με 25 περίπου νεκρούς.

Υποχρεωτικά η ΕΜΕ προχώρησε σε αποκάλυψη του Μεταλλείου σταδιακά από το 1959. Έτσι δημιουργήθηκε και η σημερινή μορφή του χώρου που μοιάζει με ένα μεγάλο κρατήρα που μεγάλωνε μέχρι το 1967 όταν και το μεταλλείο έκλεισε οριστικά και ο χώρος απέκτησε τη σημερινή του μορφή. Σήμερα ο χώρος χρησιμοποιείται για βολές της Εθνικής Φρουράς.

Μεταλλείο της Κοκκινόγειας

Λίγα μέτρα πιο κάτω, από την απέναντι πλευρά του δρόμου βρίσκεται ένα δεύτερο μεταλλείο, αυτό της Κοκκινόγειας. Και αυτό το μεταλλείο, λειτούργησε υπό τη διεύθυνση της ΕΜΕ μέχρι το 1979 όταν και έκλεισε οριστικά.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις από το μεταλλείο εξορύχτηκαν περίπου 600 τόνοι μεταλλεύματος. Λειτουργούσε σε υπόγειες στοές και σε αυτό εργάζονταν 400 μεταλλωρύχοι από όλοι την Κύπρο μεταξύ αυτών και Τουρκοκύπριοι.

Αν επισκεφθεί κανείς το σημείο σήμερα μπορεί να μπει στη Γαλαρία (όχι πολύ βαθιά γιατί έχουν αφαιρεθεί τα στηρίγματα μέσα στις στοές), ότι έμεινε από το δωμάτιο ελέγχου και επικοινωνίας καθώς και τα σιδερένια σιλό μέσω των οποίων το μετάλλευμα διοχετευόταν σε φορτηγά για να πάει προς επεξεργασία.

Σύμφωνα με τον Κοινοτάρχη του χωριού σήμερα ο χώρος των Μεταλλείων αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς. Η κοινότητα προσπαθεί με κάθε τρόπο να εκμεταλλευτεί τους χώρους των μεταλλείων για να προσελκύσει τουρισμό.

Ο χώρος αποτελεί κομμάτι της ιστορίας της Κύπρου ενώ αποτελεί ένα μνημείο για όσους μεταλλωρύχους έχασαν τη ζωή τους στη μάχη για το μεροκάματο. Άλλωστε το κόκκινο χρώμα της λίμνης για τους συγγενείς των θυμάτων του μεταλλείου θα θυμίζει το αίμα όσων χάθηκαν εκεί.

Στο μεταλλείο της Κοκκινόγειας στήθηκε ένα σεμνό μνημείο. Εκεί αναγράφεται ένα από τα ποιήματα του εθνικού μας ποιητή Κώστα Μόντη για τους Μεταλλωρύχους.