ΓΕΣΥ: Μια ανοικτή πληγή στο σώμα της υγείας

Η εισαγωγή ενός Γενικού Συστήματος Υγείας (ΓΕΣΥ) στην Κύπρο έχει εδώ και χρόνια καταστεί μια πονεμένη ιστορία, μια ανοικτή πληγή στο σώμα του τομέα της υγείας στη χώρα μας. Παρά τις πολυετείς προσπάθειες που καταβλήθηκαν για εφαρμογή ΓΕΣΥ, αυτές δεν έχουν μέχρι σήμερα τελεσφορήσει, με αποτέλεσμα να είμαστε αυτή τη στιγμή το μοναδικό κράτος της Ε.Ε. χωρίς Γενικό Σύστημα Υγείας, την ώρα που κατά γενική παραδοχή:
α) Ο τομέας της δημόσιας υγείας έχει ξεπεράσει προ πολλού τα όριά του.
β) Το χάσμα και οι ανισότητες στην υγεία διευρύνονται.
γ) Τα κρατικά νοσηλευτήρια αδυνατούν ν’ ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες που δημιούργησε η οικονομική κρίση και η συνεπακόλουθη στροφή μεγάλης μερίδας του πληθυσμού (γύρω στο 80%) στα νοσοκομεία του Δημοσίου.
 
Η ΣΤΟΧΕΥΣΗ ΤΟΥ ΓΕΣΥ
Το υφιστάμενο σύστημα υγείας της Κύπρου χρονολογείται από την εποχή της αποικιοκρατίας και έλαβε την παρούσα μορφή του μέσα από δεκαετίες λειτουργίας και εξέλιξης. Στις μέρες μας, βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα κομβικό σημείο, καθώς η πρόοδος στον τομέα της τεχνολογίας, η γήρανση του πληθυσμού και το υψηλό κόστος των υπηρεσιών υγείας επιτάσσουν τη ριζική μεταρρύθμισή του. Αυτή είναι η μεταρρύθμιση που επιδιώκεται να επιτευχθεί με την εφαρμογή του Γενικού Συστήματος Υγείας. Ενός συστήματος ανθρωποκεντρικού, βασισμένου στην αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης και της καθολικότητας, τόσο από πλευράς συνεισφοράς όσο και από πλευράς κάλυψης. Στόχος, η εισαγωγή ενός ολοκληρωμένου και οικονομικά βιώσιμου συστήματος υγείας, που ν’ ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του Κύπριου πολίτη για ισότιμη μεταχείριση και εξασφάλιση υψηλού επιπέδου φροντίδας υγείας, διεπόμενο από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: καθολικότητα, ισονομία, αλληλεγγύη, ελεύθερη επιλογή, ποιότητα υπηρεσιών.
 
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ
Το Σχέδιο Στρατηγικής για εφαρμογή ΓΕΣΥ στην Κύπρο ετοιμάστηκε με τη βοήθεια του οίκου συμβούλων McKinsey & Co. Το Σχέδιο Στρατηγικής, που εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2006, περιλαμβάνει και περιγράφει σε λεπτομέρεια όλους τους σχεδιασμούς για την εφαρμογή του ΓΕΣΥ και τη μετάβαση από το υφιστάμενο στο νέο σύστημα υγείας. Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τις αρχές και προϋποθέσεις για την εφαρμογή του θεσμού του προσωπικού και του ειδικού ιατρού, την εκτέλεση κλινικών εξετάσεων, την παροχή φαρμάκων και άλλων υπηρεσιών φροντίδας υγείας, τον τρόπο αποζημίωσης των προμηθευτών, αλλά και τον καταρτισμό του σφαιρικού προϋπολογισμού. Τα κύρια χαρακτηριστικά του προτεινόμενου συστήματος υγείας, όπως προβλέπονται στο Σχέδιο Στρατηγικής, είναι τα ακόλουθα:
 
ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
*Χρηματοδότηση από εισφορές των εργοδοτών, των μισθωτών, των αυτοεργοδοτούμενων, των εισοδηματιών και του κράτους, το οποίο θα επωμισθεί και το μεγαλύτερο βάρος.
*Αγορά υπηρεσιών υγείας τόσο από τον ιδιωτικό, όσο και από τον δημόσιο τομέα.
*Ελεύθερη επιλογή του παροχέα υπηρεσιών υγείας από τον ασθενή.
*Εφαρμογή του θεσμού του προσωπικού ιατρού.
*Οικονομική αυτονομία με τη σύσταση του Ταμείου Ασφάλισης Υγείας.
*Σφαιρικός προϋπολογισμός (τα έξοδα δεν θα ξεπερνούν τα έσοδα) και μηχανισμός αναπροσαρμογής των τιμών αποζημίωσης προς τους παροχείς.
*Καθολική κάλυψη.
 
Η ΜΕΛΕΤΗ MERCER
Η οικονομική πτυχή του ΓΕΣΥ, και ειδικότερα η διασφάλιση της βιωσιμότητάς του, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εφαρμογή του συστήματος. Τον Οκτώβριο του 2013 εκπονήθηκε η μελέτη Mercer, με σκοπό την επικαιροποίηση του υπολογισμού των εθνικών δαπανών υγείας, των δαπανών υγείας στα πλαίσια του ΓΕΣΥ και των ποσοστών εισφοράς που απαιτούνται για τη χρηματοδότηση του Γενικού Συστήματος Υγείας για την περίοδο 2016-2025. Η αναλογιστική μελέτη κατέληξε στα πιο κάτω συμπεράσματα:
1. H χρηματοδότηση του ΓΕΣΥ μπορεί να επιτευχθεί με οριακή μόνο αύξηση των ποσοστών εισφοράς, όπως καθορίζονται στον Περί Γενικού Συστήματος Υγείας Νόμο του 2001.
2. Η εφαρμογή του ΓΕΣΥ, όχι μόνο δεν θα αυξήσει τις υφιστάμενες δαπάνες υγείας, αλλά θα επιφέρει συνολικές εξοικονομήσεις για την οικονομία, ύψους 292 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2016-2025, λόγω των βέλτιστων πρακτικών και των ασφαλιστικών δικλίδων ελέγχου που ενσωματώνει.
3. Η εισαγωγή του ΓΕΣΥ θα συμβάλει, μεταξύ άλλων, στη δικαιότερη κατανομή του κόστους χρηματοδότησης της υγείας και στην αποτελεσματικότερη χρήση των διαθέσιμων πόρων.
4. Επιβεβαιώνεται ότι η εφαρμογή του Γενικού Σχεδίου Υγείας δεν θα επιβαρύνει τα δημόσια οικονομικά με πρόσθετο κόστος.
5. Καταδεικνύει ότι οι εισφορές διαμορφώνονται σε πλαίσια που έχουν κατ’ αρχήν συμφωνηθεί και θα οριστικοποιηθούν κατόπιν διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους.
 
ΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΓΕΣΥ
Αξίζει να σημειωθεί πως τον Μάρτιο του 2013 η εφαρμογή του ΓΕΣΥ κατέστη και μνημονιακή υποχρέωση για την Κύπρο, βάσει της οποίας η χώρα μας θα έπρεπε να είχε προχωρήσει σε πλήρη εφαρμογή του Γενικού Συστήματος Υγείας μέχρι το δεύτερο τρίμηνο του 2015. Σήμερα, η εφαρμογή ενός τελικού ΓΕΣΥ οριοθετείται χρονικά περί τα τέλη του 2018, αρχές του 2019.
Η επί του εδάφους προσπάθεια για εισαγωγή Γενικού Συστήματος Υγείας στην Κύπρο αρχίζει το 2001 με τον ιδρυτικό νόμο για το ΓΕΣΥ (Ο Περί Γενικού Συστήματος Υγείας Νόμος). Με τον νόμο του 2001 ιδρύεται το αρμόδιο για την υλοποίηση του ΓΕΣΥ νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, ο Οργανισμός Ασφάλισης Υγείας (ΟΑΥ). Επί του ιδρυτικού νόμου, όπου παράλληλα τίθενται και όλες οι παράμετροι εφαρμογής και λειτουργίας του ΓΕΣΥ, επέρχονται στα χρόνια που θα ακολουθήσουν διαδοχικές τροποποιήσεις. Το 2007 κατατίθεται στη Βουλή προσχέδιο νομοσχεδίου, το οποίο εξελίσσεται σε αντικείμενο μακροχρόνιου κοινωνικού διαλόγου και συζητήσεων στο πλαίσιο 18 συνεδριάσεων της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Υγείας. Έτσι, φθάνουμε στον Σεπτέμβριο του 2013, όταν ετοιμάζεται και αποστέλλεται στο Υπουργείο Υγείας έγγραφο άτυπης ενοποίησης του Περί Γενικού Συστήματος Υγείας Νόμου του 2001 και όλων των τροποποιήσεων που επήλθαν μέχρι τότε επ’ αυτού.
Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 2014, ο τέως υπουργός Υγείας, Φίλιππος Πατσαλής, παρουσιάζει νέο προσχέδιο νομοσχεδίου. Όμως, το συγκεκριμένο προσχέδιο νομοσχεδίου προκαλεί σφοδρές αντιδράσεις ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς, καθότι κρίνεται πως το περιεχόμενό του αλλάζει ριζικά την αρχική φιλοσοφία του ΓΕΣΥ. Μεταξύ άλλων, ερμηνεύεται από τους επικριτές του ως προσπάθεια εισαγωγής μεικτού αντί μονοασφαλιστικού συστήματος, ενώ ταυτόχρονα αφαιρεί από τον ΟΑΥ σχεδόν όλες τις αρμοδιότητές του, με την ευθύνη υλοποίησης και εποπτείας του ΓΕΣΥ να μεταφέρεται στο Υπουργείο Υγείας.
 
Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΠΟΥ
Λίγο αργότερα, ο Φίλιππος Πατσαλής ανακοινώνει την ανάθεση μελέτης στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), προκειμένου να καταδειχθεί ποιο μοντέλο ΓΕΣΥ θα ήταν το βιωσιμότερο και αποδοτικότερο για την Κύπρο. Τα πορίσματα της μελέτης του ΠΟΥ έρχονται τον Απρίλιο του 2015 και είναι σαφή: Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αποφαίνεται ότι η εφαρμογή ενός κρατικού ασφαλιστικού συστήματος από τον Οργανισμό Ασφάλισης Υγείας είναι πιο εύκολη, με λιγότερους κινδύνους και μικρότερα διοικητικά κόστη. Η μελέτη αναδεικνύει τις αδυναμίες του κράτους στην τήρηση δεδομένων στις δαπάνες υγείας, θεωρώντας δύσκολη την εφαρμογή πολυασφαλιστικού ΓΕΣΥ χωρίς ανατροπή των υφιστάμενων δεδομένων. Υποδεικνύει, ταυτόχρονα, πως δεν υπάρχει άλλη χώρα στην Ε.Ε. με μεικτό κρατικό και πολυασφαλιστικό σύστημα.
 
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΑΜΠΟΡΙΔΗ
Η προσπάθεια εισαγωγής του ΓΕΣΥ εισέρχεται σε νέα φάση με την παραίτηση Φίλιππου Πατσαλή –το καλοκαίρι του 2015– και την ανάληψη του χαρτοφυλακίου του υπουργού Υγείας από τον Γιώργο Παμπορίδη. Με τον διορισμό του, ο κ. Παμπορίδης προχωρεί σε επαναξιολόγηση του μέχρι τότε σχεδιασμού, ο οποίος ολοκληρώνεται τον περασμένο Νοέμβριο και ο οποίας αγγίζει όλες τις πτυχές του τομέα της υγείας. Στόχος, η εισαγωγή ενός καθολικού ΓΕΣΥ το οποίο να καλύπτει όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, με βάση το ενοποιημένο νομοσχέδιο του 2013 και επιστρέφοντας ουσιαστικά στο μονοασφαλιστικό σύστημα. Και μολονότι, σύμφωνα με τον Υπουργό Υγείας, ο σχεδιασμός αυτός ουδόλως διαφοροποιείται ή αλλάζει, ευρισκόμενος πριν από δύο Πέμπτες στην Επιτροπή Υγείας της Βουλής, ο Γιώργος Παμπορίδης ανακοινώνει την πρόθεση της κυβέρνησης να προχωρήσει στην εφαρμογή «μίνι ΓΕΣΥ» το δεύτερο εξάμηνο του 2017, ως ενδιάμεσο σταθμό στην πορεία για εφαρμογή του τελικού ΓΕΣΥ.
 
ΤΟ ΕΝΔΙΑΜΕΣΟ «ΜΙΝΙ ΓΕΣΥ»
Το ενδιάμεσο ΓΕΣΥ, που θα αφορά την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη, καθώς και τον τομέα των φαρμάκων, αποτελεί ουσιαστικά την επίσπευση μιας σταδιακής εφαρμογής του ΓΕΣΥ, η οποία, ανάμεσα σε άλλα, δίνει λύσεις στο πρόβλημα χρηματοδότησης της διαδικασίας αυτονόμησης των κρατικών νοσηλευτηρίων, εισάγοντας παράλληλα καθολική κάλυψη του πληθυσμού από το 2017. Όπως εξηγεί ο αρμόδιος υπουργός, με τη σταδιακή εισαγωγή του Γενικού Συστήματος Υγείας, αλλά με περιορισμένο πεδίο εφαρμογής μόνο στα του Δημοσίου, επιλύονται όλα τα ενδιάμεσα θέματα, ενώ προετοιμάζεται καλύτερα η έλευση του τελικού ΓΕΣΥ. Με την εφαρμογή του ενδιάμεσου ΓΕΣΥ, οι δικαιούχοι θα έχουν πρόσβαση στα αυτονομημένα και αναβαθμισμένα δημόσια νοσηλευτήρια, ενώ εκεί και όπου τα κρατικά νοσοκομεία αδυνατούν ν’ ανταποκριθούν επαρκώς και εγκαίρως στη ζήτηση, ο Οργανισμός Ασφάλισης Υγείας θα έχει τη δυνατότητα παραπομπής του δικαιούχου ασφαλισμένου σε ιδιωτικό νοσηλευτήριο.
Το ύψος της εισφοράς που θα καταβάλλεται μέσω του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων από μισθωτούς και εργοδότες εκτιμάται στο 1%. «Διαφωνώ με αυτούς που θεωρούν υπερβολικό το γεγονός ότι συγκεκριμενοποιείται μια εισφορά με μόλις 1% για ν’ αναβαθμίσουμε τα δημόσια νοσηλευτήρια. Θεωρώ ότι μια πολιτεία πρέπει να δαπανά σημαντικότατα ποσά για την υγεία των πολιτών της», απαντά στις αντιδράσεις που εκδηλώνονται ο Γιώργος Παμπορίδης. Και επισημαίνει: «Η εισφορά για παράδειγμα του 1% για θέματα υγείας δεν πρέπει να εμπεριέχει κατ’ ανάγκη την ανταποδοτικότητα. Το ότι καταβάλλω εγώ φόρο αναλόγως του εισοδήματός μου, δεν εμπεριέχει κατ’ ανάγκη και την ανταπόδοση σε αγαθά από την πολιτεία. Η πολιτεία παίρνει τη δυνατότητα καταβολής που έχει ο καθένας μας και τη διανέμει σε αυτούς που δεν έχουν τη δυνατότητα καταβολής. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα».
 
ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ… Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ
Απαραίτητη προϋπόθεση για να προχωρήσει, τόσο το ενδιάμεσο ΓΕΣΥ, όσο και το τελικό ΓΕΣΥ, είναι να προϋπάρξει η αυτονόμηση των κρατικών νοσηλευτηρίων. Αυτό που από τον υπουργό Υγείας έχει χαρακτηριστεί ως το σημαντικότερο στάδιο και ως η πραγματική μεταρρύθμιση για συνολική εξυγίανση του τομέα της υγείας. Για την κυβέρνηση, είναι ξεκάθαρο πως αν τα νοσοκομεία του Δημοσίου εισέλθουν σε καθεστώς ΓΕΣΥ χωρίς να είναι σε θέση να ανταγωνιστούν τα ιδιωτικά, πολύ απλά θα καταστούν μη βιώσιμα και θα καταρρεύσουν. «Χωρίς αυτονόμηση, η εισαγωγή ΓΕΣΥ εγκυμονεί κινδύνους», υπογραμμίζει ο Γιώργος Παμπορίδης. Παροχή ελεύθερης δυνατότητας λήψης αποφάσεων από τις διοικήσεις των νοσοκομείων, αλλαγή κουλτούρας με έλεγχο και κοστολόγηση όλων των υπηρεσιών, καθώς και εκσυγχρονισμός των κρατικών νοσηλευτηρίων, είναι το τρίπτυχο της φιλοσοφίας του Υπουργείου Υγείας για την αυτονόμηση. Ο σχεδιασμός για την αυτονόμηση, η ημερομηνία έναρξης της οποίας τοποθετείται την 1/1/2017, προβλέπει τη σύσταση ενός νομικού οργανισμού δημοσίου δικαίου, υπό τον οποίο θα τεθεί το σύνολο των κρατικών νοσηλευτηρίων. Στόχο αποτελεί η αύξηση της αγοραστικής ισχύος των κρατικών νοσοκομείων, αλλά και η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού τους ως συγκοινωνούντων δοχείων. Επισημαίνεται πως προσχέδιο νομοσχεδίου για την αυτονόμηση, που είχε ετοιμάσει ο τέως υπουργός Υγείας, προέβλεπε –μεταξύ άλλων– τη δημιουργία έξι οργανισμών δημοσίου δικαίου. Το νομοσχέδιο βρέθηκε ένα βήμα πριν από την κατάθεση και έγκρισή του από το Υπουργικό Συμβούλιο το περασμένο καλοκαίρι, εξέλιξη η οποία αποτράπηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή υπό το πρίσμα της σφοδρής αντίδρασης των συνδικαλιστικών οργανώσεων των επαγγελματιών υγείας. Ήταν, ουσιαστικά, το κύκνειο άσμα του Φίλιππου Πατσαλή…