Οι προεκτάσεις από το χαστούκι του ΕΔΑΔ, το ζήτημα του ανέλεγκτου του Εισαγγελέα και η πολιτική ευθύνη

Συνεχίζονται σε ιδιαίτερα υψηλούς τόνους οι επικρίσεις για τον Γενικό και βοηθό Γενικό Εισαγγελέα μετά την απόφαση καταπέλτης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που καταδίκασε την Κύπρο για την αναστολή ποινικής δίωξης πολιτικού προσώπου για βιασμό 28χρονης, με δικηγόρους και συνταγματολόγους αναλύοντας τις πτυχές της απόφασης να στέκονται έντονα στο λεκτικό που χρησιμοποίησε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αλλά και στο ανέλεγκτο της Νομικής Υπηρεσίας.

Το ζήτημα του διαχωρισμού εξουσιών, απασχολεί έντονα εδώ και καιρό τους νομικούς κύκλους, που θεωρούν ότι η απόφαση θα έπρεπε να ληφθεί εδώ και αρκετά χρόνια προηγουμένως, ώστε σήμερα να αποφεύγαμε αποφάσεις όπως τη συγκεκριμένη, αφού εάν υπήρχε ο ελεγκτικός μηχανισμός, ενδεχομένως η ποινική δίωξη δεν θα αναστελλόταν και κατ' επέκταση η Κύπρος δεν θα καταδικαζόταν από ΕΔΑΔ.

Έγκριτοι νομικοί και συνταγματολόγοι, ως επίσης και η δικηγόρος της 28χρονης ερμηνεύουν την απόφαση και στέκονται ιδιαίτερα στο γεγονός ότι πρέπει να εφαρμοστεί ένα τρόπος ελέγχου των αποφάσεων που λαμβάνονται από τον Γενικό και βοηθό Γενικό Εισαγγελέα, με τους πλείστους εξ αυτών να τονίζουν ότι οι αναφορές προς τον θεσμό του βοηθού Γενικού Εισαγγελέα που έλαβε την απόφαση για αναστολή δίωξης, είναι καυστικές και δεικτικές.

Ο νομικός Αχιλλέας Δημητριάδης, σχολιάζοντας την απόφαση στον REPORTER, τη διαχώρισε σε τρία επίπεδα, που αφορούν τα ατομικά μέτρα, τα γενικά μέτρα και τις αποζημιώσεις, ενώ διερωτήθηκε ποιος θα αναλάβει την πολιτική ευθύνη για τη συγκεκριμένη απόφαση.

Όπως υπέδειξε «χωρίζουμε την επόμενη μέρα σε τρία επίπεδα. Το πρώτο είναι αν η Κυπριακή Δημοκρατία θα ασκήσει έφεση. Το δεύτερο είναι εάν θα συμμορφωθεί με την απόφαση όσον αφορά το χρηματικό ποσό και το τρίτο επίπεδο είναι τι είναι τα γενικά μέτρα. Η εκτέλεση των αποφάσεων είναι σε τρία επίπεδα. Τα ατομικά, τα γενικά και τα χρηματικά».

Αν θα κάνει έφεση, είπε «εγώ το βρίσκω χλωμό. Το λεκτικό ήταν τόσο καταπελτικό που δεν νομίζω ότι θα κάνουν έφεση. Στα μέτρα, οι αποζημιώσεις είναι περίπου 35 χιλιάδες. Εφόσον δεν θα κάνει έφεση και η υπόθεση τελεσιδικήσει, πρέπει να τα πληρώσει. Η τελεσιδικία είναι συνήθως τρεις μήνες μετά την έκδοση της απόφασης, εκτός αν δηλώσουν κάτι διαφορετικό».

Σημείωσε εξάλλου πως «τα ατομικά μέτρα, μπορεί να αφορούν αν θα δοθεί πρόσβαση στο φάκελο. Το σημαντικό όμως είναι τα γενικά μέτρα. Εδώ βλέπω δύο διαφορετικές διαστάσεις. Η Επίτροπος βγήκε και είπε θα θα θα, αλλά από το Γενάρη που βγήκε η απόφαση Χ εναντίον Κύπρου μείναμε στα θα. Είναι πολύ θετικό ότι θα κάνουν, αλλά από τον Ιανουάριο μέχρι σήμερα δεν είδα να υπάρχει σχέδιο δράσης και να υλοποιείται».

Τόνισε επίσης ότι «η άλλη διάσταση, είναι οι εισηγήσεις των ειδικών κάτω από τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, που απαρτίζονται από τρεις σελίδες στην απόφαση με πράγματα που πρέπει να κάνουμε. Κανονικά πρέπει να δημιουργηθεί μια ομάδα κρούσης για να αποφασίσει πως θα τα κάνουμε».

Ένα άλλο επίπεδο, παρεμφερές και όχι ουσιαστικό, συνέχισε, «είναι τι κάνουμε με την ανέλεγκτη εξουσία του Γενικού Εισαγγελέα να αναστέλλει ποινικές διώξεις, χωρίς να πρέπει να λογοδοτήσει σε κανένα. Αυτό είναι το πιο σοβαρό σε αυτή την απόφαση».

Επισήμανε ακόμα ότι «το γεγονός ότι η Κυβέρνηση προ δύο με τριών ημερών έκανε εξαγγελία για τις εξουσίες του Γενικού Εισαγγελέα, δεν είναι άσχετο με το γεγονός ότι γνώριζαν ότι θα έβγαινε η απόφαση. Δεν μπορεί να είναι σύμπτωση».

Από την άλλη, είπε «η λογική της τροποποίησης του Συντάγματος, περιλαμβάνει και ένα έλεγχο στην εξουσία όποιου θα είναι ο υπεύθυνος για την αναστολή ποινικής δίωξης. Πρέπει να έχει ένα ελεγκτικό μηχανισμό. Θα είναι το Ανώτατο, θα είναι κάποιος άλλος θεσμός; Δεν ξέρω πώς το σχεδίασαν, αλλά δεν μπορεί να μείνει ως έχει η κατάσταση. Η Κύπρος θα είναι υπό παρακολούθηση από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης γι' αυτό το πράγμα. Όπως έκαναν με τον Θανάση που πήγαν στο Στρασβούργο και αναγκάστηκαν να κάνουν ξανά τη θανατική ανάκριση, ακριβώς με την ίδια λογική αυτή η απόφαση θα είναι εκεί ενώπιον της Επιτροπής Υπουργών και αυτό θα εξασκεί πίεση. Η κοινωνία των πολιτών, οι ΜΚΟ, ο Δικηγορικός Σύλλογος, μπορούν να γράψουν στην Επιτροπή Υπουργών και να κακίσουν τη συμπεριφορά της χώρας, δημιουργώντας επιπρόσθετη πίεση στη χώρα να συμμορφωθεί, όπως κάνουμε τόσα χρόνια εναντίον της Τουρκίας».

Σε σχέση με τις αναφορές για τον βοηθό Γενικό Εισαγγελέα, όπως καταγράφονται στην υπόθεση, ο κ. Δημητριάδης ανέφερε πως «είναι καυστική και δεικτική η απόφαση. Δεν είναι συνηθισμένες αυτές οι εκφράσεις. Είναι πολύ σκληρή γλώσσα. Η πρώτη πολιτική ευθύνη είναι της Κυβέρνησης. Ποιος θα αναλάβει την πολιτική ευθύνη για αυτή την απόφαση; Η μαύρη τρύπα; Πριν πεις κάποιου παραιτήσου, το ερώτημα είναι ποιος θα λάβει την πολιτική ευθύνη».

Σημείωσε επίσης πως «χρησιμοποίησα τη λέξη μαύρη τρύπα στο διάστημα, γιατί η δουλειά της είναι να ρουφά όλο το φως και να εξαφανίζεται. Δεν μπορεί η απόφαση να μπει σε μια μαύρη τρύπα του Κυβερνητικού μηχανισμού και να μην φταίει κανένας. Να μας πουν ποιος φταίει. Ο βοηθός, ο Γενικός, ο Πρόεδρος που τον διόρισε; Ποιος φταίει σε επίπεδο πολιτικής ευθύνης ή ανευθυνότητας;»

«Αν υπήρχε δυνατότητα αναθεώρησης, ενδεχομένως να γλυτώναμε μέρος της καταδίκης»

Η δικηγόρος της παραπονούμενης, Λητώ Καριόλου, σε δηλώσεις της στον Alpha στάθηκε ιδιαίτερα στο ανέλεγκτο της Νομικής Υπηρεσίας και υπέδειξε με τη σειρά της ότι αν υπήρχε μια δυνατότητα αναθεώρησης, ενδεχομένως να γλυτώναμε ως χώρα ένα μέρος της καταδίκης από το ΕΔΑΔ, ωστόσο παρά τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από το 2023, εντούτοις μέχρι σήμερα δεν υπήρξε ούτε διαχωρισμός εξουσιών, αλλά ούτε και θεσμοθέτηση της διαδικασίας αναθεώρησης.

Σχολιάζοντας την απόφαση, η κ. Καριόλου είπε πως «το ΕΔΑΔ σε ομόφωνη απόφαση έκρινε ότι ο χειρισμός τόσο της Αστυνομίας, όσο και των διωκτικών αρχών με τελικό λήπτη αποφάσεων τον βοηθό Γενικό Εισαγγελέα, Σάββα Αγγελίδη, παραβίασε τις υποχρεώσεις του κράτους σε τρία σημεία. Ένα από τα σημεία που επικεντρωθήκαμε στις παρατηρήσεις μας, ήταν η λανθασμένη ερμηνεία που δόθηκε στο Νόμο για τη μη συναίνεση. Αυτό ήταν και το επίκεντρο της κριτικής του ίδιου του Δικαστηρίου. Η απόφαση για αναστολή βασίστηκε εν μέρη στα συναισθήματα και στο ότι το ίδιο το θύμα επέρριψε ευθύνες ενδεχομένως στον εαυτό της για το τι είχε συμβεί».

Επισήμανε εξάλλου ότι, η υπόθεση οδηγήθηκε στο Κακουργιοδικείο και στη συνέχεια αποφάσισε ο Γενικός Εισαγγελέας με την εξέταση νέων στοιχείων να προχωρήσει σε αναστολή. Το Δικαστήριο επέκρινε με πάρα πολύ τόνο. Εμείς που διαβάζουμε όλες τις αποφάσεις του Στρασβούργου καταλαβαίνουμε πότε το Δικαστήριο υιοθετεί ένα πάρα πολύ αυστηρό τόνο».

Σε άλλο σημείο των δηλώσεών της, είπε πως «το πρόβλημα είναι το πως αντιλαμβάνονται η Αστυνομία και ο βοηθός Γενικός Εισαγγελέας τι σημαίνει βιασμός. Είναι σεξ χωρίς συγκατάθεση, χωρίς συναίνεση. Δεν πρέπει να ψάχνουμε για σημάδια βίας, πάλης, μώλωπες, κραυγές. Η μη συγκατάθεση συχνά βιώνεται σιωπηλά, συχνά προκαλεί ή μπορεί να προκαλέσει προσωρινή παράλυση. Ο βιαστής δεν είναι συνήθως ένας άγνωστος που μπούκαρε από την μπαλκονόπορτα. Μπορεί να σύντροφος, συγγενής, κάποιος που ερωτεύτηκε, σύζυγος, σεξουαλικός παρτενέρ. Είναι ανεπίτρεπτος ο ορισμός του βιασμού που δόθηκε από την Αστυνομία και το βοηθό Γενικό Εισαγγελέα λέει το Στρασβούργο».

Υπέδειξε επίσης πως «τα δικαιώματα παραβιάζονται από τη λήψη της πρώτης κατάθεσης. Βλέπουμε τις αντιλήψεις να παραβιάζουν τα δικαιώματά της μέχρι την τελική απόφαση του ίδιου του βοηθού Γενικού που τερμάτισε τη δίωξη. Δηλαδή, τα δικαιώματά της σαν θύμα παραβιάστηκαν από την λήψη της πρώτης κατάθεσης».

Κατήγγειλε επίσης ότι «όταν παρουσίασα την προσφυγή δεν είχα ούτε ένα έγγραφο να στηριχθώ. Όταν μας κοινοποιήθηκε ο φάκελος, επιβεβαιώθηκε 100% η ακρίβεια με την οποία περιέγραφε τα σχετικά συμβάντα στις προφορικές συνεντεύξεις. Αντιλαμβάνεστε το ρίσκο που πήραμε να χτίσουμε μια προσφυγή στο ΕΔΑΔ χωρίς κανένα έγγραφο και πόσο λανθασμένη είναι η πρακτική της Νομικής Υπηρεσίας να μην παρέχει πρόσβαση στο μαρτυρικό υλικό στο θύμα. Αυτό είναι αδικαιολόγητο και ελπίζω άμεσα να αλλάξει αυτό».

Ένα άλλο πάρα πολύ βασικό σημείο που φαίνεται, είπε «είναι το πρόβλημα που έχουμε με την έλλειψη αναθεώρησης αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα στη βάση του άρθρου 113 του Συντάγματος. Αν υπήρχε τέτοια δυνατότητα αναθεώρησης, ενδεχομένως να γλυτώναμε από ένα μέρος της καταδίκης. Η απόφαση φανερώνει την άμεση ανάγκη αναθεώρησης. Είναι μια διαδικασία που ελέγχονται τα λάθη του Γενικού Εισαγγελέα στη βάση του Άρθρου 113 και τονίζεται η ανάγκη να μην χρειάζεται να πηγαίνουμε Στρασβούργο για αναθεώρηση αυτών των αποφάσεων. Είναι απαραίτητη αυτή η διαδικασία για να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη του πολίτη στους θεσμούς της ποινικής δικαιοσύνης».

Ανέφερε ακόμα πως «η ανάγκη θεσμοθέτησης τέτοιας διαδικασίας αναθεώρησης έχει αναγνωριστεί ήδη εδώ και δύο χρόνια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Είναι διττή η σύσταση. Διαχωρισμός εξουσιών και θεσμοθέτηση διαδικασίας αναθεώρησης. Το πρόβλημα είναι ότι το Ανώτατο Δικαστήριο και το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, παρά τη νομολογία του Στρασβούργου, τις σύγχρονης αρχής του Κράτους Δικαίου, υποστηρίζεται η θέση πως οι αποφάσεις του Γενικού Εισαγγελέα που λαμβάνονται στη βάση του Άρθρου 113 είναι ανέλεγκτες. Αυτό είναι ένα θέμα. Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε άλλη επιλογή από προσφυγή στο ΕΔΑΔ».

«Η υπόθεση αγγίζει και το ζήτημα του ανέλεγκτου»

Με τη σειρά του, ο πρόεδρος του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, Κώστας Παρασκευά, επανέλαβε τη θέση ότι η υπόθεση αγγίζει το ζήτημα του ανέλεγκτου του Γενικού και βοηθού Γενικού Εισαγγελέα.

Όπως ανέφερε στον REPORTER, «η απόφαση αυτή είναι απόφαση Τμήματος επτά δικαστών και η Δημοκρατία έχει το δικαίωμα να προβεί σε αίτημα παραπομπής στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης δεκαεπτά δικαστών. Δεν πρόκειται, βεβαίως, για δικαίωμα αυτόματης έφεσης. Εφόσον υποβληθεί ένα τέτοιο αίτημα τότε ένα πάνελ πέντε δικαστών θα αποφασίσει κατά πόσον θα το κάνει αποδεκτό και να αποστείλει την υπόθεση στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης».

Ασφαλώς, τόνισε «δεν μπορώ να γνωρίζω ποια θα είναι η προσέγγιση της Νομικής Υπηρεσίας. Ωστόσο, επειδή το ύφος της απόφασης είναι αρκετά επικριτικό και το ΕΔΑΔ παίρνει θέση αναφορικά και με τα γεγονότα, κάτι που δεν το συνηθίζει και τόσο, δεν ξέρω κατά πόσο η Νομική Υπηρεσία θα εξετάσει το ενδεχόμενο του αιτήματος παραπομπής στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης».

Επισήμανε ακόμα πως «σε περίπτωση που η Δημοκρατία αποφασίσει να προχωρήσει στην άμεση συμμόρφωση με την απόφαση τότε θα πρέπει να προβεί στην πληρωμή του ποσού της δίκαιης ικανοποίησης που έχει επιδικαστεί, στη λήψη ατομικών μέτρων, καθώς επίσης και στη λήψη γενικών μέτρων. Τα ατομικά μέτρα θα μπορούσαν να αφορούν το επανάνοιγμα της υπόθεσης, ενώ τα γενικά μέτρα θα αφορούν ασφαλώς μέτρα για την εξάλειψη των προκαταλήψεων και στων σεξιστικών στερεότυπων που έχουν εντοπισθεί στο πλαίσιο των κυπριακών διωκτικών αρχών. Ας μην ξεχνούμε, άλλωστε, ότι αυτή η υπόθεση έρχεται να προστεθεί σε μια άλλη απόφαση του ΕΔΑΔ στην υπόθεση Χ ν. Κυπριακής Δημοκρατίας, όπου δυστυχώς και εκεί είχαν εντοπισθεί ανάλογα φαινόμενα».

Καταληκτικά ανέφερε ότι «η υπόθεση αυτή έχει και μια άλλη πτυχή αφού αγγίζει και το ζήτημα του ανέλεγκτου των αποφάσεων του Γενικού και του Βοηθού Γενικού Εισαγγελέα, καθώς και το δικαίωμα της αιτήτριας να είχε πρόσβαση στον φάκελο της υπόθεσης της κάτι το οποίο στερήθηκε. Όπως αντιλαμβάνεστε, η απόφαση του ΕΔΑΔ έρχεται σε μια στιγμή που υπάρχει έντονη συζήτηση για το ανέλεγκτο του Γενικού Εισαγγελέα και γίνονται σκέψεις για τη δημιουργία μηχανισμών ελέγχου των αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα».

«Προφανώς πρέπει να προβληματίσει η απόφαση»

Ο συνταγματολόγος Αχιλλέας Αιμιλιανίδης συμφώνησε ότι πρέπει η υπόθεση να μας προβληματίσει ως κράτος, ωστόσο κληθείς να σχολιάσει εάν πρέπει ο βοηθός Γενικός Εισαγγελέας να αναλάβει την ευθύνη και να παραιτηθεί όπως ζητούν τα κόμματα, παρέπεμψε στην άλλη απόφαση που εξέδωσε το ΕΔΑΔ την Πέμπτη και η οποία καταδίκασε δημοσιογραφικό όμιλο, ο οποίος είχε δικαιωθεί από το Ανώτατο, αλλά για τη συγκεκριμένη δεν ζητήθηκε, είπε, η παραίτηση των δικαστών που εξέδωσαν την απόφαση.

Όπως τόνισε χαρακτηριστικά, όταν εκδίδεται μια απόφαση δεν συνεπάγεται θέμα ευθυνών.

Σύμφωνα με τον κ. Αιμιλιανίδη, η απόφαση «πρέπει να μας απασχολήσει. Το ΕΔΑΔ στην προηγούμενη απόφασή του αναφέρεται σε συστημικό πρόβλημα. Το ότι βγήκαν δύο αποφάσεις σε μικρό χρονικό διάστημα, είναι διότι επρόκειτο για δύο αποφάσεις που ηγέρθησαν την ίδια περίοδο και εκδόθηκαν αποφάσεις. Απ' εκεί και πέρα σίγουρα όταν εκδοθούν δύο αποφάσεις που αναφέρεται η μια σε συστημικό πρόβλημα και η άλλη σε τρόπο που προσεγγίζεις εσφαλμένα θύματα, προφανώς πρέπει να σε προβληματίσει».

Δεν ξέρω, είπε «αν θα ασκήσουν έφεση, η απόφαση είναι ομόφωνη και προσωπικά δεν νομίζω ότι θα ζητήσει η Δημοκρατία να πάει στο Grand Chamber, αλλά προφανώς είναι θέμα απόφασης της Νομικής Υπηρεσίας».

Κληθείς να σχολιάσει εάν υπήρχαν παρόμοιες αναφορές στο παρελθόν σε αποφάσεις του ΕΔΑΔ, όπως στη συγκεκριμένη για τον βοηθό Γενικό Εισαγγελέα, είπε «βεβαίως υπάρχουν. Δεν αναφέρεται στο πρόσωπο, αναφέρεται στον θεσμό και στην απόφαση που λήφθηκε. Δεν ήταν επί του προσωπικού οι αναφορές, είναι θεσμικές σε σχέση με την απόφαση που είχε ληφθεί κατόπιν και εισήγησεις δικηγόρου της Δημοκρατίας. Είναι σοβαρές οι αναφορές ως προς την ουσία της απόφασης. Δεν είναι πρωτοφανείς για το ΕΔΑΔ παρόμοιες αναφορές σε καμία περίπτωση».

Είπε ακόμα ότι «θυμίζω ότι χθες το ΕΔΑΔ εξέδωσε απόφαση με την οποία καταδίκασε συνάδελφό σου για απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Δεν ζήτησε κανένας παραίτηση των Δικαστών του Ανωτάτου που εξέδωσαν την απόφαση επειδή εκδόθηκε η απόφαση του ΕΔΑΔ για εκείνη την υπόθεση. Άρα από μόνο του το γεγονός ότι εκδίδεται μια απόφαση δεν συνεπάγεται θέμα ευθυνών. Κάθε αξιωματούχος προσεγγίζει τα θέματα που τον απασχολούν».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

• Επανέλαβε την απόφαση αλλά δεν τοποθετείται η Εισαγγελία για το χαστούκι του ΕΔΑΔ-«Θα μελετηθεί»
• Χαστούκι ΕΔΑΔ σε ΚΔ για αναστολή δίωξης πολιτικού για βιασμό-«Ο Βοηθός Εισαγγελέας την εξέθεσε σε δευτερογενή θυματοποίηση μέσω σεξιστικών στερεοτύπων»
• Αχιλλέας Αιμιλιανίδης για την απόφαση καταπέλτη από ΕΔΑΔ: «Οπωσδήποτε εξαιρετικά προβληματική»
• Στήνουν στον τοίχο Σαββίδη και Αγγελίδη τα κόμματα μετά το νέο φιάσκο στο ΕΔΑΔ-Ζητούν παραίτηση, θέτουν θέμα ευθιξίας