Η μεγάλη μάχη για την Ψυχική Υγεία-Οι προκλήσεις και οι αγώνες των επαγγελματιών υγείας στην Κύπρο

Παρά τα βήματα προόδου, η ψυχική υγεία στην Κύπρο παραμένει παγιδευμένη σε έναν φαύλο κύκλο στίγματος και ελλείψεων. Η πανδημία αποκάλυψε με σκληρό τρόπο το εύθραυστο ψυχικό κόσμο, φέρνοντας στο φως την έκρηξη άγχους, φόβου και μοναξιάς που πολλοί πάλευαν σιωπηλά.

Ωστόσο, ενώ η ανάγκη για βοήθεια είναι μεγαλύτερη από ποτέ, τα νοσοκομεία ασφυκτιούν, οι ψυχίατροι και οι νοσηλευτές ψυχικής υγείας δίνουν μάχη με την υποστελέχωση και τις ελλείψεις και οι υποδομές παραμένουν αναχρονιστικές και ανεπαρκείς.

Στο σκοτάδι αυτής της κρίσης, χιλιάδες άνθρωποι συνεχίζουν να διστάζουν να κάνουν το πρώτο βήμα, φοβούμενοι το κοινωνικό αποκλεισμό και το στίγμα. Η ψυχική υγεία δεν μπορεί να περιμένει άλλο και η Πολιτεία οφείλει να αναλάβει δράση, να στηρίξει τους επαγγελματίες και να ανοίξει τον δρόμο για μια κοινωνία που θα αγκαλιάζει, θα καταλαβαίνει και θα θεραπεύει.

Μιλώντας στον REPORTER, η Διευθύντρια Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, Άννα Παραδεισιώτη, χαρακτήρισε ως ένα θετικό και σημαντικό βήμα την έγκριση και εκπόνηση της Εθνικής Στρατηγικής για τα θέματα Ψυχικής Υγείας, στην οποία περιλαμβάνεται και το τριετές Εθνικό Σχέδιο Δράσης. Πρόκειται, είπε, «για ένα οριζόντιο σχέδιο, που δεν περιορίζεται μόνο στις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, αλλά εμπλέκει πολλούς φορείς, όπως Υπουργεία, ΜΚΟ, πανεπιστημιακά ιδρύματα, Συνδέσμους Συγγενών και Φίλων, καθώς και άτομα με προσωπική βιωματική εμπειρία σε θέματα ψυχικής υγείας»

Η κ. Παραδεισιώτη υπογράμμισε ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικό βήμα, αφού μέχρι σήμερα δεν υπήρξε παρόμοια στρατηγική στην Κύπρο και μέσα από αυτήν αναδεικνύονται οι άμεσες δράσεις που πρέπει να γίνουν, ενώ το σχέδιο θα επικαιροποιείται και θα εμπλουτίζεται κάθε τριετία, κατόπιν σχετικής ανασκόπησης.

Ταυτόχρονα επισήμανε πως «παρότι υπάρχουν ελλείψεις, λειτουργούν υπηρεσίες τόσο στον δημόσιο τομέα, μέσω του ΟΚΥπΥ, όσο και στον ιδιωτικό, συμπεριλαμβανομένων και των υπηρεσιών του ΓεΣΥ». Εξήγησε πως δεν παρατηρούνται ιδιαίτερα προβλήματα στο επίπεδο της διάγνωσης, της αξιολόγησης ή και της θεραπείας, ωστόσο σημαντικές ελλείψεις εντοπίζονται κυρίως στην αποκατάσταση των ατόμων με ψυχικές διαταραχές μέσα στην κοινότητα. «Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται και στα κοινωνικά δικαιώματα των ατόμων αυτών, όπως η εργασία, η στέγαση, η ψυχαγωγία και η πολιτιστική συμμετοχή», τόνισε.

Σημείωσε πως η Κύπρος υστερεί στην ανάπτυξη ενός δικτύου κοινοτικών υπηρεσιών, το οποίο θα μπορούσε να προσφέρει ειδικά διαμορφωμένα διαμερίσματα ή εξειδικευμένους ξενώνες για εργασιακή αποκατάσταση με εποπτεία, καθώς και άρση του κοινωνικού αποκλεισμού που προκαλείται από το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία. Είναι αναγκαίο, τόνισε, «να μειωθεί δραστικά το κοινωνικό στίγμα ώστε τα άτομα αυτά να απολαμβάνουν ισότιμα τα ατομικά τους δικαιώματα, την πρόσβαση στον πολιτισμό και την ψυχαγωγία, την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων και, γιατί όχι, και προσωπικών σχέσεων, χωρίς να είναι στο περιθώριο».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: «Είναι εντάξει να μην είσαι εντάξει»: Εκστρατεία του ΟΝΕΚ για την Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Ψυχικής Υγείας

Ερωτηθείσα για τη λειτουργία του νέου κτηρίου στο Νοσοκομείο Αθαλάσσας, όπου ήδη εδώ και έξι μήνες λειτουργούν οι νέες κλινικές οξέων περιστατικών, η κ. Παραδεισιώτη αποτελεί ένα νέο εργαλείο στη μείωση του στίγματος. Όπως είπε, «παλαιότερα η αναφορά στο νοσοκομείο συνοδευόταν από τον χαρακτηρισμό “τρελοκομείο”, ενώ σήμερα τα σχόλια που λαμβάνονται από ασθενείς, συγγενείς και προσωπικό είναι ιδιαιτέρως θετικά».

Αναφερόμενη στη σημαντικότητα της της Β’ Φάσης των έργων στο νέο Κέντρο Ψυχικής Υγείας, η οποία περιλαμβάνει την ολοκλήρωση όλων των ενδονοσοκομειακών κλινικών, καθώς και την ανάπτυξη εξωνοσοκομειακών υπηρεσιών για ενήλικες, παιδιά και εφήβους. «Το συγκρότημα θα προσφέρει πλήρεις υπηρεσίες ψυχικής υγείας για όλες τις ηλικιακές ομάδες», επισήμανε.

Ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα, η κ. Παραδεισιώτη ανέδειξε τις τεράστιες ελλείψεις σε νοσηλευτές ψυχικής υγείας. Όπως ανέφερε, «απαιτούνται κίνητρα για να ενθαρρυνθούν οι νέοι να επιλέξουν αυτό το επάγγελμα, το οποίο προϋποθέτει τέσσερα χρόνια σπουδών και δύο χρόνια μεταπτυχιακού προγράμματος, με αρκετούς φοιτητές να καλούνται να πληρώσουν οι ίδιοι τα δίδακτρά τους». Αυτό, όπως είπε, αποτελεί αντικίνητρο για την προσέλκυση νέων στον κλάδο. Το Υπουργείο Υγείας έχει λάβει κάποια μέτρα για την ενίσχυση των κινήτρων, με στόχο να καταστεί το επάγγελμα πιο ελκυστικό.

Αναφερόμενη στην πανδημία, η Διευθύντρια Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας σημείωσε ότι έχει επιβαρύνει σημαντικά την ψυχική υγεία των πολιτών, κάτι που έχει επιβεβαιωθεί και μέσα από διεθνείς επιστημονικές μελέτες, οι οποίες δείχνουν αύξηση κατά 20% των περιστατικών κατάθλιψης και άγχους στον γενικό πληθυσμό.

Παράλληλα, επεσήμανε ότι «έχει σημειωθεί βελτίωση στην αποδοχή της ανάγκης για βοήθεια από τους πολίτες, με τη μείωση του στίγματος και τη δυνατότητα πρόσβασης σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας, είτε μέσω του δημόσιου είτε του ιδιωτικού τομέα στο πλαίσιο του ΓεΣΥ». Αυτό, όπως είπε, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση άμεσης και οικονομικά προσιτής πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Ως προς τα επόμενα βήματα, η κ. Παραδεισιώτη ανέφερε ότι «βασικός στόχος του ΟΚΥπΥ είναι η ολοκλήρωση του Κέντρου Ψυχικής Υγείας με όλες τις προβλεπόμενες υπηρεσίες και η επέκταση των δραστηριοτήτων που αφορούν τις διατροφικές διαταραχές σε εφήβους και, αργότερα, σε ενήλικες. Ήδη έχει δημιουργηθεί ένας ξενώνας στην κοινότητα με εξαιρετικά αποτελέσματα, και στόχος είναι η δημιουργία και άλλων ξενώνων για ενήλικες, καθώς και η επέκταση των υπηρεσιών στην επαρχία Αμμοχώστου, ώστε πέραν των ψυχολόγων, φυσιοθεραπευτών και νοσηλευτών, να υπάρχει και μόνιμη παρουσία ψυχιάτρου».

Αναφέρθηκε επίσης στις υπάρχουσες μονάδες αποκατάστασης σε Λευκωσία και Λεμεσό και στην ανάπτυξη νέας μονάδας στη Λάρνακα, καθώς και στη σημασία των Κέντρων Ημέρας, στα οποία άτομα με θέματα ψυχικής υγείας συμμετέχουν σε βιωματικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, με στόχο όχι μόνο τη θεραπεία αλλά και την κοινωνική ένταξη και δημιουργική απασχόληση.

Τέλος, τόνισε τη σημασία της ισότιμης συμμετοχής των ατόμων με βιωματική εμπειρία ψυχικής υγείας στην κοινότητα, στον εργασιακό τομέα, στην ψυχαγωγία και στις κοινωνικές συναλλαγές, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να βιώσουν και εκείνοι το αίσθημα του «ανήκειν» στην κοινωνία, όπως όλοι οι υπόλοιποι.

Μειώθηκε το στίγμα αλλά δεν έχει εξαλειφθεί

Από πλευράς της, η ψυχίατρος Δρ Λουίζα Βερεσιέ ανέφερε στον REPORTER ότι το στίγμα που συνόδευε την αντιμετώπιση των ψυχικών προβλημάτων στην Κύπρο έχει μειωθεί σημαντικά, χωρίς ωστόσο να έχει εξαλειφθεί πλήρως. Όπως εξήγησε, η πανδημία του κορωνοϊού συνέβαλε σε αυτή τη μείωση, καθώς πολλοί άνθρωποι ανέπτυξαν συμπτώματα άγχους και φόβου, γεγονός που τους ώθησε να αναζητήσουν βοήθεια από ειδικούς.

Ωστόσο, σημείωσε εντοπίζονται ελλείψεις στον τομέα των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών, εξηγώντας πως «μετά την εφαρμογή του ΓεΣΥ, υπάρχουν σήμερα δύο ψυχιατρικές κλινικές στα Γενικά Νοσοκομεία Λευκωσίας και Λεμεσού, καθώς και το Νοσοκομείο Αθαλάσσας, το οποίο, παρά την πρόσφατη ανακαίνιση, παραμένει σχεδόν πάντα υπερπλήρες». Η πολιτεία, όπως επεσήμανε, «δεν παρέχει διευκολύνσεις για τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών στα ιδιωτικά νοσηλευτήρια, προκειμένου να φιλοξενούν άτομα με ψυχικές παθήσεις. Αυτό αποδίδεται, σε μεγάλο βαθμό, σε προκαταλήψεις γύρω από το υποτιθέμενο υψηλό ρίσκο που θεωρείται ότι συνοδεύει τα άτομα αυτά. Οι κανονισμοί, για παράδειγμα, προβλέπουν ότι τα δωμάτια θα πρέπει να έχουν κάγκελα, τα παράθυρα να μην ανοίγουν και να βρίσκονται σε χαμηλούς ορόφους, προϋποθέσεις που είναι αδικαιολόγητες και ξεπερασμένες».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Μπαίνουν οι βάσεις για κάλυψη του τεράστιου κενού στον τομέα της Ψυχικής Υγείας-Έτοιμο το σχέδιο δράσης

Η Δρ Βερεσιέ σημείωσε ότι τέτοιου είδους προσεγγίσεις βασίζονται σε προκαταλήψεις, αφού σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και ευρωπαϊκά κράτη, λειτουργούν ψυχιατρικές κλινικές ακόμη και σε ουρανοξύστες. Συνεπώς, ο χαρακτηρισμός των ψυχικά ασθενών ως «υψηλού ρίσκου» δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Αναφερόμενη στους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση ψυχικών νοσημάτων, τόνισε ότι αυτοί «μπορεί να είναι είτε ενδογενείς, δηλαδή γενετικοί, είτε εξωγενείς, όπως ένα τραυματικό γεγονός, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, ένας χωρισμός ή ένα διαζύγιο. Όλα αυτά τα βιώματα μπορούν να προκαλέσουν την εκδήλωση κάποιας ψυχικής διαταραχής, από τις αγχώδεις, που είναι ιδιαίτερα συχνές, έως και πιο σοβαρές μορφές, όπως η ψύχωση». Όσον αφορά παθήσεις όπως η διπολική διαταραχή ή η σχιζοφρένεια, εξήγησε ότι έχουν γενετικό υπόβαθρο και όλοι κουβαλούμε αυτά τα στοιχεία. Η εκδήλωσή τους, ωστόσο, εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες και τις συνθήκες στις οποίες εκτίθεται το άτομο.

Αναφορικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ψυχίατροι εντός του ΓεΣΥ, ανέφερε ότι το βασικότερο είναι ο μεγάλος φόρτος εργασίας, όπως συμβαίνει γενικά σε όλο τον ιατρικό κόσμο, λόγω της αυξημένης ζήτησης. Επίσης, τόνισε πως οι ψυχίατροι προσφέρουν μόνο μία υπηρεσία, την ψυχιατρική εξέταση, γεγονός που περιορίζει σε κάποιο βαθμό τις δυνατότητες και, συνεπώς, επηρεάζει και τις αμοιβές, οι οποίες είναι αισθητά χαμηλότερες σε σχέση με άλλες ιατρικές ειδικότητες.

Με αφορμή την Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Ψυχικής Υγείας, τόνισε ότι στόχος είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τις ψυχικές παθήσεις. Το μήνυμα που στέλνεται είναι σαφές: «Είναι εντάξει να μην είσαι εντάξει», και πάντα υπάρχει η δυνατότητα να ζητηθεί βοήθεια. Στην Κύπρο, ευτυχώς, υπάρχουν επαρκείς υπηρεσίες και αρκετοί γιατροί τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα – εντός και εκτός ΓεΣΥ – που μπορούν να προσφέρουν στήριξη. Το σημαντικό είναι το ίδιο το άτομο να κάνει το πρώτο βήμα και να ζητήσει βοήθεια.

Όπως επεσήμανε, το πιο εύκολο είναι κάποιος να μιλήσει με έναν ειδικό, είτε πρόκειται για ψυχίατρο είτε για τον προσωπικό του γιατρό. Αυτή η αρχική επικοινωνία αποτελεί και το πρώτο βήμα για να λάβει την απαραίτητη βοήθεια. Όλα μπορούν να αντιμετωπιστούν, αρκεί να ζητηθεί η κατάλληλη υποστήριξη.

Σοβαρά τα προβλήματα των νοσηλευτών ψυχικής υγείας

Από πλευράς των νοσηλευτών ψυχικής υγείας, ο Πρόεδρος Νοσηλευτικού Προσωπικού Ψυχικής Υγείας της ΠΑΣΥΔΥ, Ανδρέας Ανδρέου, ανέφερε στον REPORTER πως «σύμφωνα με έρευνες, περίπου το 17,2% του πληθυσμού της Κύπρου ζει με προβλήματα ψυχικής υγείας, ποσοστό υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 16,7%».

Αναφερόμενος στα μεγαλύτερα προβλήματα που υπονομεύουν την ψυχική υγεία των πολιτών, σημείωσε πως «ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια είναι το στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός, που εξακολουθούν να λειτουργούν αποτρεπτικά για όσους χρειάζονται βοήθεια. Πολλοί άνθρωποι διστάζουν να απευθυνθούν σε ειδικούς, γεγονός που οδηγεί σε απομόνωση και επιδείνωση της ψυχικής τους κατάστασης».

Ταυτόχρονα, επεσήμανε πως «η ψυχική υγεία των νέων αποτελεί επίσης ζήτημα προτεραιότητας. Οι νέοι στην Κύπρο βιώνουν αυξημένο άγχος, κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση, ιδιαίτερα μετά την πανδημία. Η απουσία δομημένων προγραμμάτων πρόληψης και υποστήριξης σε σχολεία και κοινότητες επιτείνει την κατάσταση», ενώ πρόσθεσε πως η ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας είναι ένα θέμα που δεν έχει λάβει ακόμη τη δέουσα προσοχή. Όπως εξήγησε, «το εργασιακό στρες συμβάλλει όχι μόνο σε ψυχικές διαταραχές, αλλά και σε σοβαρές σωματικές παθήσεις, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, μυοσκελετικά προβλήματα και διαβήτη, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Ξεκίνησε η λειτουργία της νέας κλινικής στο Νοσοκομείο Αθαλάσσας-Μεταφέρθηκαν οι ασθενείς, αυξήθηκαν οι κλίνες

Ερωτηθείς σε ποιο επίπεδο βρίσκεται η διαχείριση των περιστατικών ατόμων με ψυχικές διαταραχές από πλευράς νοσηλευτών, λαμβάνοντας υπόψη τις τεράστιες ελλείψεις σε προσωπικό, ο κ. Ανδρέου ανέφερε πως «η διαχείριση της ψυχικής υγείας από τους νοσηλευτές στην Κύπρο αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, κυρίως λόγω ελλείψεων σε προσωπικό και υποδομές. Αυτές οι ελλείψεις επηρεάζουν την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και την ευημερία των ασθενών».

Όπως εξήγησε, «η υποστελέχωση στον τομέα της ψυχικής υγείας οδηγεί σε υπερφόρτωση των νοσηλευτών και μειώνει την ποιότητα φροντίδας. Ο Κλάδος Νοσηλευτικού Προσωπικού Ψυχικής Υγείας της ΠΑΣΥΔΥ έχει επανειλημμένα επισημάνει την ανάγκη για ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού και αναγνώριση του ρόλου των νοσηλευτών στην παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας».

Αναφερόμενος στις ελλείψεις στις υποδομές, ο κ. Ανδρέου, επισημαίνοντας πως πρόκειται για εξίσου σοβαρό πρόβλημα, σημείωσε πως «είναι ανεπαρκείς, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η πρόσβαση των ασθενών σε κατάλληλες υπηρεσίες. Η έλλειψη εξειδικευμένων μονάδων και η περιορισμένη διαθεσιμότητα κλινών δυσχεραίνουν τη φροντίδα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Υπάρχει υπερπληρότητα στο Νοσοκομείο Αθαλάσσας, η οποία ξεκίνησε να γίνεται πιο έντονη μετά την πανδημία Covid-19. Η Εθνική Στρατηγική για την Ψυχική Υγεία 2025-2028 αναγνωρίζει την ανάγκη για αναβάθμιση των υποδομών και την ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, όμως, παρόλο που έχει ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο 2025 η Α’ Φάση του Νέου Νοσοκομείου Ψυχικής Υγείας, δεν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για το πότε θα ξεκινήσει και πότε θα ολοκληρωθεί η Β’ Φάση».

Παράλληλα, σημείωσε πως η συνεχής εκπαίδευση και υποστήριξη των νοσηλευτών είναι κρίσιμη για την παροχή ποιοτικής φροντίδας ψυχικής υγείας. Τόνισε, ωστόσο, πως «οι υπάρχουσες ευκαιρίες επαγγελματικής ανάπτυξης είναι περιορισμένες, γεγονός που επηρεάζει την ικανότητα των νοσηλευτών να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις του τομέα. Υπάρχει ανάγκη για επενδύσεις στην εκπαίδευση και την επαγγελματική εξέλιξη των νοσηλευτών ψυχικής υγείας».

Πρότεινε όπως αυξηθεί το νοσηλευτικό προσωπικό μέσω προσλήψεων και να δοθούν σημαντικά κίνητρα για την προσέλκυση νοσηλευτών στον τομέα της ψυχικής υγείας. Παράλληλα, επισήμανε πως «θα πρέπει να ολοκληρωθεί άμεσα η Β’ Φάση του Νέου Νοσοκομείου Ψυχικής Υγείας και να προχωρήσει η βελτίωση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων», ενώ τόνισε ότι είναι απαραίτητο να υλοποιηθούν προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και επαγγελματικής ανάπτυξης για νοσηλευτές.

Την ίδια ώρα, ο κ. Ανδρέου σημείωσε πως για να διαχειρίζεται η ψυχική υγεία στην Κύπρο σε ικανοποιητικά επίπεδα και να ενισχυθεί ουσιαστικά η φροντίδα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, χρειάζονται στοχευμένες ενέργειες και η λήψη πολιτικών αποφάσεων.

Στέλνοντας μήνυμα για την Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Ψυχικής Υγείας, ο κ. Ανδρέου είπε πως «η ψυχική υγεία είναι δικαίωμα όλων. Ως νοσηλευτές ψυχικής υγείας, στεκόμαστε δίπλα σε κάθε άνθρωπο που αγωνίζεται και που ελπίζει. Γνωρίζουμε από πρώτο χέρι τη δύναμη της ενσυναίσθησης, της ακρόασης και της υποστήριξης. Αγωνιζόμαστε καθημερινά, όχι μόνο για τη θεραπεία, αλλά και για την αξιοπρέπεια, την ένταξη και την αποδοχή».

«Στηρίζουμε την Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Ψυχικής Υγείας ως ευκαιρία να σπάσουμε το στίγμα, να ενδυναμώσουμε τους ασθενείς και να διεκδικήσουμε καλύτερες συνθήκες φροντίδας και ζωής για όλους. Η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια, αλλά βασικό θεμέλιο μιας υγιούς και δίκαιης κοινωνίας. Ζητάμε από την Πολιτεία να αναγνωρίσει έμπρακτα τον ρόλο μας, να επενδύσει στην εκπαίδευση, το ανθρώπινο δυναμικό και τις υποδομές. Η ψυχική υγεία δεν μπορεί να περιμένει. Γιατί δεν υπάρχει υγεία χωρίς ψυχική υγεία», κατέληξε.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ως ζωτικής σημασίας χαρακτηρίζει την ολοκλήρωση της Β' φάσης στο νέο νοσοκομείο Ψυχικής Υγείας η ΠΑΣΥΔΥ