ΕΕ και ΝΑΤΟ το… χωριστό συνδικάτο-Η κοινή ευρωπαϊκή άμυνα στο επίκεντρο της ατζέντας

Αν και το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Πέμπτης γίνεται κυρίως για να συζητηθούν οι καταιγιστικές εξελίξεις σε ό,τι αφορά την Ουκρανία, στην ατζέντα αναπόφευκτα μπαίνει το θέμα που «γέννησε» η στάση του Ντόναλντ Τραμπ σε ό,τι αφορά το ζήτημα της Ουκρανίας: Η ανάγκη (ή μη) του ευρωπαϊκού μπλοκ να αναπτύξει τους δικούς του, ανεξάρτητους από το ΝΑΤΟ, αμυντικούς μηχανισμούς.

Επί της ουσίας, από το 1949, όταν ιδρύθηκε η Βορειοατλαντική Συμμαχία, η ασφάλεια της Ευρώπης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ΝΑΤΟ. Έναν πολυεθνικό Οργανισμό, που ιδρύθηκε σε μία άλλη εποχή, στον απόηχο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι ισορροπίες ισχύος καθορίζονταν με ψυχροπολεμικούς όρους. Το ΝΑΤΟ έχει σήμερα 32 κράτη μέλη, 30 στην ευρωπαϊκή ήπειρο και δύο στην Βόρεια Αμερική, και έδρα τις Βρυξέλλες. Δεδομένου ότι 23 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ είναι και μέλη του ΝΑΤΟ, της ισχυρότερης αμυντικής συμμαχίας στον κόσμο, γίνεται κατανοητό γιατί στο παρελθόν οι συζητήσεις περί κοινής άμυνας και ανάπτυξης Ευρωστρατού γίνονταν κυρίως στο πλαίσιο της μεγαλύτερης εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής σχέσης και των φεντεραλιστικών τάσεων, παρά ως ζήτημα προτεραιότητας.

Και ακόμη και τώρα, η όποια συζήτηση αναμένεται να γίνει το επόμενο διάστημα δεν είναι σίγουρο ότι θα καταλήξει κάπου πέραν της αύξησης των αμυντικών δαπανών, δεδομένου ότι η άμυνα είναι μια βαθιά κρατική έννοια, που αγγίζει ζητήματα κυριαρχίας, οι ανάγκες κάθε κράτους μέλους είναι διαφορετικές και οι δυνατότητες ανάμεσα στα κράτη-μέλη ποικίλλουν σε οικονομικό, στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο. Βέβαια αυτές οι συνθήκες ισχύουν και στο ΝΑΤΟ, με τη διαφορά ότι η συμμαχία είναι μόνο αυτό, ενώ η ΕΕ είναι μια υφιστάμενη πολιτική και οικονομική ένωση, με πάρα πολλές ιδιαιτερότητες, ευαίσθητες δυναμικές και δικαιώματα βέτο, που ανοίγει πολύ δειλά τη συζήτηση για την ένταξη ενός αμυντικού-στρατιωτικού βραχίονα σε αυτό το πλέγμα σχέσεων και χωρίς αυτό να ιεραρχείται ως πρώτη επιλογή. Και αν θα γίνει κάποτε το επόμενο βήμα, θα πρέπει να αποφασίσει για την φύση μιας τέτοιας συμμαχίας, εάν θα δημιουργηθεί στο πλαίσιο της ΕΕ ή σε ανεξάρτητο πλαίσιο, εάν θα συμπεριλαμβάνει το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες ευρωπαϊκές χώρες εκτός ΕΕ, πώς θα χρηματοδοτείται, τι θα συμβαίνει εάν ένα κράτος διαφωνεί και άλλα πολλά.

Για αυτό και ήταν πάντα πολύ πιο απλό για την πλειοψηφία των κρατών μελών της ΕΕ να αφήνουν το στρατιωτικό σκέλος στο ΝΑΤΟ, την Ιρλανδία, την Αυστρία και την Μάλτα στην ουδετερότητά τους και την Κύπρο να… ονειρεύεται. Αυτή την απλότητα, ωστόσο, διατάραξε σοβαρά ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Από την προεκλογική περίοδο απειλούσε ότι θα διαλύσει το ΝΑΤΟ, αποσύροντας τη χώρα του, και εκτόξευε μένος εναντίον των Ευρωπαίων για το γεγονός πως διατηρούν χαμηλούς αμυντικούς προϋπολογισμούς, αναμένοντας από τις ΗΠΑ να αναλαμβάνει τη μερίδα του λέοντος. Μετεκλογικά, ωστόσο, ο Τραμπ πήγε ένα βήμα παραπέρα, απειλώντας μέλη του ΝΑΤΟ, με την επιθυμία του να μετατρέψει τον Καναδά σε 51η πολιτεία των ΗΠΑ και να αγοράσει την Γροιλανδία, η οποία, παρά το αυτόνομο καθεστώς της, παραμένει έδαφος του βασιλείου της Δανίας.

Και αν όλο αυτό έκανε τους συμμάχους των ΗΠΑ να αισθάνονται άβολα, κρατώντας βεβαίως μια πισινή σε ό,τι αφορά την σοβαρότητα των αναφορών, οι πρόσφατες ενέργειές του για την Ουκρανία,,δείχνουν να έχουν προκαλέσει τεράστια ανησυχία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, που αισθάνονται πως αν κάποιος απειλείται από μελλοντικές επεκτατικές βλέψεις της Ρωσίας, όταν και εφόσον ανασυνταχθεί, είναι οι ευρωπαϊκές χώρες που ο Τραμπ ξεκάθαρα περιφρονεί και που προφανώς δεν γνωρίζουν πλέον αν θα μπορούσαν στηριχθούν σε ενεργοποίηση του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ, το οποίο προνοεί πως όταν δέχεται επίθεση ένας σύμμαχος, επεμβαίνουν και οι υπόλοιποι προς υπεράσπισή του. Υπενθυμίζεται ότι, μετά τον αποκλεισμό της ΕΕ -που είναι και ο μεγαλύτερος χρηματοδότης του Κιέβου από την έναρξη του πολέμου- από τις πρόσφατες συζητήσεις για τον πόλεμο της Ουκρανίας, ο Τραμπ προέβη σε τοποθετήσεις που προκάλεσαν ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία στην Ευρώπη, καθώς σταδιακά δείχνει να εναρμονίζεται με το αφήγημα του Βλαντιμίρ Πούτιν ότι η Ουκρανία προκάλεσε την εις βάρος της εισβολή και ότι ο Ζελένσκι έχασε τη δημοκρατική του νομιμοποίηση. Τα όσα έγιναν, δε, κατά την επίσκεψη του Ουκρανού Προέδρου στον Λευκό Οίκο δεν προκάλεσαν απλώς ανησυχία, προκάλεσαν σοκ και αποτροπιασμό στους Ευρωπαίους.

Είναι ξεκάθαρο πως η λογική του «America first» κάνει τη νέα αμερικανική Κυβέρνηση να αντιμετωπίζει ανταγωνιστικά την ΕΕ -ήδη προανήγγειλε και δασμούς 25%- και να το εκδηλώνει με άτσαλο τρόπο, γεγονός που αναπόφευκτα προκαλεί ανησυχία στο μπλοκ, που αμφισβητούν πόσο αξιόπιστος και προβλέψιμος εταίρος είναι οι ΗΠΑ αυτή τη χρονική περίοδο. Ήδη έχουν γίνει οι πρώτες συζητήσεις οι οποίες αφορούν την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας, ενώ με ενδιαφέρον σημειώνουν οι αναλυτές το γεγονός πως ο επόμενος Καγκελάριος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς, μιλά για πυρηνική προστασία της χώρας του.

Πέραν των πιο μακροπρόθεσμων αμυντικών στόχων, όμως, η ευρωπαϊκή οικογένεια, η οποία περιλαμβάνει και… συμπεθέρους από την Μόσχα, όπως τον Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας, θα πρέπει να αποφασίσει ποια θα είναι η στάση της σήμερα σε ό,τι αφορά το θέμα της Ουκρανίας. Το σίγουρο είναι πως η ΕΕ θέλει να τελειώσει ο πόλεμος αλλά όχι με τρόπο που να είναι δυσμενής εναντίον του Κιέβου και σίγουρα όχι με τρόπο που να στέλνει μηνύματα επιβράβευσης των εισβολέων και αμφισβήτησης της ανάγκης για διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας κρατών. Θέση που θεωρεί ιδιαίτερα σημαντική και η Λευκωσία, λόγω Κυπριακού, αφού καθορίζει την ευρύτερη ευρωπαϊκή στάση.

Θετική είναι, σύμφωνα με πληροφορίες, η Κύπρος και σε ό,τι αφορά την ευρύτερη αμυντική εμβάθυνση της ΕΕ σε όποιο βάθος και αν τελικά φτάσει. Παρά τις κινήσεις που έγιναν το τελευταίο διάστημα, οι οποίες, μέσω των ΗΠΑ, προσεγγίζουν τον μηχανισμό του ΝΑΤΟ, γίνεται κατανοητό ότι δεν μπορεί να υπάρξει προοπτική ένταξης στη συμμαχία, ενόσω η κατοχική Τουρκία, που διαθέτει βέτο και το χρησιμοποιεί, θεωρεί την Κυπριακή Δημοκρατία εκλειπούσα. Ως εκ τούτου, η διεύρυνση της αμυντικής συνεργασίας σε επίπεδο ΕΕ ή Ευρώπης ευρύτερα θα ήταν μια καλή προοπτική για συμμετοχή και της Λευκωσίας σε ένα ευρύτερο αμυντικό πρότζεκτ, χωρίς να μπορεί η Άγκυρα να θέσει οποιαδήποτε εμπόδια. Δημιουργεί, μάλιστα, άλλο ένα επιχειρήμα υπέρ της κατάργησης του αναχρονιστικού θεσμού των εγγυήσεων και της παρουσίας τουρκικών στρατευμάτων, καθώς θεωρητικά η Κύπρος του μέλλοντος θα ηταν μέλος ενός ευρύτερου μηχανισμού ασφάλειας, ενώ ενδεχομένως να διανοίγει και προοπτικές για την αναδυόμενη αμυντική βιομηχανία.