Πρόταση νόμου για ρύθμιση των προεκλογικών δημοσκοπήσεων ενώπιον της Βουλής

Στη ρύθμιση της διενέργειας δημοσκοπήσεων και της δημοσιοποίησης αποτελεσμάτων αποσκοπεί πρόταση νόμου του βουλευτή του ΔΗΣΥ, Κυριάκου Χατζηγιάννη, η οποία θα συζητηθεί σήμερα στην Επιτροπή Θεσμών της Βουλής. Η πρόταση, η οποία τιτλοφορείται Ο περί της Διενέργειας Δημοσκοπήσεων (Ρύθμιση και Δημοσιοποίηση Αποτελεσμάτων) και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2023, στην ουσία επιδιώκει να θεσπίσει το νομικό πλαίσιο που αφορά την ανάθεση και τη διενέργεια δημοσκοπήσεων πριν από εκλογικές διαδικασίες, κάτι που δεν συμβαίνει συνολικά σήμερα, καθώς οι αναφορές στις δημοσκοπήσεις βρίσκονται διάσπαρτες σε έξι διαφορετικές νομοθεσίες.

Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση, με την πρόταση νόμου «καθορίζονται οι όροι και προϋποθέσεις ανάληψης διενέργειας δημοσκοπήσεων, ο τρόπος και χρόνος διενέργειας όπως και της εξαγωγής των συμπερασμάτων και τέλος ο τρόπος και οι προϋποθέσεις δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων. Προνοούνται επίσης διοικητικές κυρώσεις για την περίπτωση παραβίασης, εσκεμμένης ή μη, οποιασδήποτε πρόνοιας του υπό ψήφιση σχεδίου νόμου». Όπως αναφέρει ο βουλευτής Αμμοχώστου, η πρόταση νόμου «καλύπτει ένα θεσμικό κενό, σε σχέση με όλα τα θέματα που αφορούν στη διενέργεια δημοσκοπήσεων κατά την προεκλογική περίοδο και διασφαλίζει την ορθή και πλήρη ενημέρωση του εκλογικού σώματος, αποτρέποντας τους κινδύνους παραπληροφόρησης των πολιτών».

Η πρόταση ορίζει ως δημοσκόπηση την ποσοτική ερευνητική μέθοδο, με σκοπό την αποτύπωση και τη διερεύνηση των διαθέσεων, των γνωμών, της συμπεριφοράς και της πρόθεσης ψήφου του εκλογικού σώματος, κατά τη διάρκεια της προβλεπόμενης για την οικεία εκλογή προεκλογικής περιόδου ή κατά τη διάρκεια της περιόδου που προηγείται δημοψηφίσματος, μέσω της υποβολής επιλεγμένων γραπτών ή προφορικών ερωτήσεων προς επιλεγμένο δείγμα προσώπων, της καταγραφής των απαντήσεων, της στατιστικής επεξεργασίας τους και της εξαγωγής συμπερασμάτων. Στον ορισμό περιλαμβάνονται επίσης οι κυλιόμενες δημοσκοπήσεις, τα exit polls και η δημοσκόπηση για την πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος την ημέρα των εκλογών για την εκτίμηση και πρόβλεψη των αποτελεσμάτων, βάσει των πρώτων δεδομένων.

Ως εντολέας ορίζεται ο υποψήφιος, το πολιτικό κόμμα, ο συνδυασμός ή συνασπισμός κομμάτων ή το μέσο ενημέρωσης, που απευθύνεται σε εταιρεία δημοσκοπήσεων, με σκοπό την ανάθεση διενέργειας της δημοσκόπησης. Εταιρεία δημοσκοπήσεων θεωρείται η νομίμως συσταθείσα και εγγραφείσα εταιρεία στη Δημοκρατία, της οποίας κύριος σκοπός είναι η διενέργεια δημοσκοπήσεων, είτε αυτεπάγγελτα είτε κατόπιν ανάθεσης από εντολέα, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιοποιούνται από μέσο ενημέρωσης.

Το πεδίο εφαρμογής του νόμου είναι οι δημοσκοπήσεις που διενεργούνται κατά την προεκλογική περίοδο, με αντικείμενο τη διερεύνηση των τάσεων της κοινής γνώμης ως προς την καθορισθείσα εκλογή ή δημοψήφισμα, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιοποιούνται από μέσο μαζικής ενημέρωσης και η οποία δυνατόν να επηρεάσει τις αποφάσεις του εκλογικού σώματος. Δεν εφαρμόζεται, συνεπώς, στην περίπτωση δημοσκόπησης χωρίς πρόθεση δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων ή σε περίπτωση δημοσκόπησης εκτός προεκλογικής περιόδου.

Σύμφωνα με την πρόταση νόμου, τα στοιχεία συλλέγονται μέσω συνεντεύξεων διά ζώσης ή τηλεφωνικώς ή μέσω διαδικτύου, στο χρονικό διάστημα το οποίο εκτείνεται από την ημερομηνία έναρξης της συλλογής των απαιτούμενων στοιχείων και μέχρι την ημερομηνία δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων, το οποίο δεν δύναται να υπερβαίνει τις 15 μέρες.

Η εταιρεία δημοσκοπήσεων θα πρέπει να διασφαλίζει, μεταξύ άλλων, ότι το δείγμα πρέπει να αντιστοιχεί σε αντιπροσωπευτική ομάδα του πληθυσμού, επιλεγόμενη με την χρήση στατιστικά αποδεκτών δειμγατοληπτικών μεθόδων, ώστε τα εξαγόμενα συμπεράσματα να δύναται να γενικευτούν, υπό τον όρο ότι μετέχουν αποκλειστικά πολίτες με ενεργό δικαίωμα ψήφου. Επίσης θα πρέπει να διασφαλίζει ότι η μέθοδος συλλογής στοιχείων, βάσει των ευρέως αναγνωρισμένων επιστημονικών κανόνων, και η επεξεργασία τους, θα οδηγεί στην εξαγωγή συμπερασμάτων που αφορούν στο σύνολο του αντιπροσωπευόμενου πληθυσμού. Σε ό,τι αφορά τα exit polls, τα ελάχιστα απαιτούμενα είναι η καταγραφή βάσει των επιστημονικά αποδεκτών μεθόδων, όπως αυτές προβλέπονται στους κανόνες του εκάστοτε Διεθνούς Κώδικα Δεοντολογίας για την Πρακτική της Έρευνας Αγοράς και της Κοινωνικής Έρευνας και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Κοινής Γνώμης και Έρευνας Αγοράς.

Οι εταιρείες έχουν επίσης ευθύνη να διασφαλίζουν ότι τηρείται η αμερόληπτη, αξιόπιστη και ανεπηρέαστη διενέργεια της δημοσκόπησης και εξαγωγής αποτελεσμάτων, όπως και η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων και να εκπαιδεύει τα πρόσωπα που την διενεργούν. Επίσης θα πρέπει να ελέγχει αποτελεσματικά τα στοιχεία, ώστε να επιτυγχάνεται η ορθή επεξεργασία και η ομοιογενής παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Η επιλογή και η κατανομή του δείγματος πρέπει να γίνεται κατά τους γενικά παραδεκτούς κανόνες της στατιστικής επιστήμης και μεθόδων δειγματοληψίας, βάσει των τηρουμένων στη Δημοκρατία από την Στατιστική Υπηρεσία επίσημων δημογραφικών στοιχείων. Επίσης κάθε εταιρεία υποχρεούται να φυλάττει όλα τα στοιχεία διενεργηθείσας δημοσκόπησης για περίοδο τουλάχιστον δύο ετών από την δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων.

Στην πρόταση νόμου προνοείται όπως στο ερωτηματολόγιο δεν συμπεριλαμβάνονται ερωτήσεις που θέτουν εν αμφιβόλω θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές ή εμπεριέχουν προσβλητικούς ή μειωτικούς για την προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια υποψηφίου χαρακτηρισμούς ή που υποκινούν στη βία ή στο μίσος ή που εμπεριέχουν απειλητικό, υβριστικό, σεξιστικό ή ρατσιστικό χαρακτήρα ή υποκρύπτουν μισαλλοδοξία, λόγω χαρακτηριστικού που συνδέεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, τη γενεαλογική καταβολή ή την εθνική η εθνοτική καταγωγή ή την θρησκεία.

Αναφέρεται ακόμη πως δημοσκόπηση, η οποία έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση της πρόθεσης ψήφου επί παγκύπριας βάσης, δεν δύναται έχει συνολικό δείγμα μικρότερο των χιλίων ατόμων, ενώ στην υποανάλυση αριθμός μικρότερος των 100 ατόμων θεωρείται ενδεικτικός και μικρότερος των 60 ατόμων απαγορεύεται.

Κατά τη δημοσιοποίηση της δημοσκόπησης, θα πρέπει να κοινοποιείται η επωνυμία της εταιρείας δημοσκοπήσεων, η επωνυμία ή το όνομα του εντολέα, ο σκοπός της δημοσκόπησης, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του δείγματος, το μέγεθος του δείγματος και η γεωγραφική του κάλυψη, το χρονικό διάστημα και το έτος συλλογής των στοιχείων, η μέθοδος δειγματοληψίας, η μέθοδος συλλογής των στοιχείων, το τυπικό στατιστικό σφάλμα, η ελάχιστη βάση του δείγματος σε σχέση με τον αριθμών των ερωτηθέντων, οι παράμετροι της στατιστικής στάθμισης του δείγματος, η πλήρης διατύπωση και η σειρά των υποβληθεισών ερωτήσεων, τα συμπεράσματα της εταιρείας δημοσκοπήσεων αναφορικά με τα αποτελέσματα της διενεργηθείσας δημοσκόπησης και σαφής αναφορά για τη χρήση ή μη κάλπης και κατά πόσον η διενεργηθείσα δημοσκόπηση θεωρείται ενδεικτική ή μη. Τα στοιχεία αυτά διαφοροποιούνται αναλόγως του είδους του ΜΜΕ που προβαίνει σε δημοσιοποίηση, γεγονός που αναμένεται να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης, όπως επίσης και οι απαιτήσεις για τη σειρά των ερωτήσεων και τα συμπεράσματα της εταιρείας.

Συζήτηση ενδέχεται να προκαλέσει και η πρόνοια όπως δημοσκόπηση που διενεργήθηκε χωρίς να συντρέχουν τα πιο πάνω στοιχεία «είναι ανίσχυρη και τα αποτελέσματα αυτής, εφόσον δημοσιοποιηθούν, εγείρουν αξιώσεις αστικής φύσεως, τόσο για την οικεία εταιρεία δημοσκοπήσεων, όσο και για το οικείο μέσο ενημέρωσης». Σε περίπτωση, δε, που δεν τηρήθηκαν τα προβλεπόμενα σε ό,τι αφορά τα στοιχεία της δημοσκόπησης, το μέσο ενημέρωσης υπέχει υποχρέωση ανάκλησης της δημοσιοποίησης και επανόρθωσης. Υπάρχουν, ωστόσο, και άλλες πρόνοιες, αναφορικά με τον τρόπο που θα πρέπει να αποδίδεται η δημοσκόπηση που ενδεχομένως να χρειάζονται αναδιατύπωση.

Την εξουσία διενέργειας των ελέγχων επί της εταιρείας θα έχουν η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου και η Αρχή Τύπου, στα ειδικά μητρώα των οποίων θα πρέπει να εγγράφονται οι εταιρείες που αναλαμβάνουν τέτοιου είδους δημοσκοπήσεις. Οι δύο Αρχές έχουν το δικαίωμα επιβολής κυρώσεων, όπως η προσωρινή ή μόνιμη διαγραφή από το μητρώο, εάν δεν τηρούνται οι κανόνες. Μπορούν, επίσης, να επιβάλουν διοικητικά πρόστιμα.

Προβλέπεται, επίσης, ότι εντός τριών μηνών μετά το πέρας της εκλογικής διαδικασίας, ο Υπουργός Εσωτερικών πρέπει να καταθέτει έκθεση στη Βουλή των Αντιπροσώπων, στην οποία να καταγράφεται η μετοχική σύνθεση κάθε εταιρείας που ανέλαβε τη διενέργεια δημοσκοπήσεων κατά την προεκλογική περίοδο, στοιχεία αναφορικά με τον αριθμό δημοσκοπήσεων που ανέλαβε, τους εντολείς και την τήρηση των διατάξεων του νόμου και τον αριθμό και το ύψος των διοικητικών κυρώσεων και τις παραβιάσεις για τις οποίες επιβλήθηκαν από τις αρμόδιες Αρχές.

Σημειώνεται ότι η πρόταση νόμου διατηρεί τους χρονικούς περιορισμούς που προβλέπονται ήδη από τους υφιστάμενους νόμους. Δηλαδή, η δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων επτά ημέρες πριν από την καθορισθείσα ημερομηνία διενέργειας της εκλογικής διαδικασίας απαγορεύεται. Επίσης απαγορεύεται η μετάδοση exit polls πριν από την ώρα που έχει καθοριστεί ως λήξη της ψηφοφορίας.

Σημειώνεται ότι για την συζήτηση της πρότασης νόμου στην Επιτροπή Θεσμών έχει προσκληθεί ένας «στρατός» καλεσμένων: Ο Γενικός Ελεγκτής, ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εσωτερικών, η Διευθύντρια του Γραφείου Τύπου και Πληροφορίων, εκπρόσωποι της Νομικής Υπηρεσίας, η Επίτροπος Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η Επίτροπος Διοικήσεως, εκπρόσωποι του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Κύπρο, ο πρόεδρος του ΔΣ και ο Γενικός Διευθυντής του ΡΙΚ, εκπρόσωποι της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, η πρόεδρος της Επιτροπής Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας, εκπρόσωποι της Ένωσης Δήμων, του Συνδέσμου Εκδοτών Εφημερίδων και Περιοδικών, της Ένωσης Συντακτών Κύπρου, των πανεπιστημίων, της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών, των τηλεοπτικών σταθμών και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.