Ξεκρέμαστοι οι υπόδικοι που αθωώνονται-Χωρίς μοχλό πίεσης και ευθύνης Κατηγορούσα Αρχή και Δικαστήρια

Το νομοθετικό κενό στην Κύπρο, που αφορά το κεφάλαιο των υποδίκων, δηλαδή των κατηγορουμένων που παραμένουν υπό κράτηση μέχρι την ολοκλήρωση της δίκης τους, δημιουργεί σοβαρά ζητήματα που άπτονται τόσο των δικαιωμάτων οποιουδήποτε προσώπου, που με βάση το Σύνταγμα είναι αθώος μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου, όσο και των ευθυνών που ενδεχομένως να προκύπτουν σε βάρος Αστυνομίας, Εισαγγελίας και Δικαστηρίων. Και αυτό διότι, ένας υπόδικος μπορεί να παραμείνει για μήνες στην Φυλακή, με ότι αυτό συνεπάγεται, και στο τέλος να αθωωθεί, χωρίς όμως να δικαιούται οποιαδήποτε αποζημίωση, ενώ ταυτόχρονα, αυτοί που ζητούσαν και ενέκριναν την κράτηση του, επιμένοντας μεταξύ άλλων στην πιθανότητα καταδίκης του, δεν έχουν οποιεσδήποτε συνέπειες, αφού εκ του αποτελέσματος ενήργησαν με λανθασμένο τρόπο και κρίση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: «Σήμα» CPT για βραχιολάκι σε υπόδικους και κατάδικους-Επιστολή Κληρίδη στη Βουλή

Η απουσία νομοθετικού πλαισίου, όπως στην περίπτωση ενός καταδικασθέντα ο οποίος έχει το δικαίωμα να διεκδικήσει αποζημιώσεις σε περίπτωση που ανατραπεί η καταδίκη του από το Εφετείο, λειτουργεί υπέρ της Αστυνομίας και της Κατηγορούσας Αρχής, αλλά και των Δικαστηρίων, αφού στην ουσία δεν υπάρχει μοχλός πίεσης, ώστε να εξεταστούν σε βάθος κάποια δεδομένα, κατά τον χρόνο που εξετάζεται το αίτημα για προφυλάκιση. Αποτέλεσμα, εξ όψεως και μόνο από την μελέτη του μαρτυρικού υλικού, να διατάσσεται η κράτηση προσώπων, αρκετοί εκ των οποίων στο τέλος αθωώνονται, αφού όμως παρέμειναν στην Φυλακή, ενδεχομένως μέχρι για δύο ή δυόμιση χρόνια, μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης από τα Δικαστήρια.

Ενδεικτικά είναι τα τελευταία στατιστικά στοιχεία που αφορούν τους υπόδικους, οι οποίοι κατά το 2022, ανήλθαν στους 1051, εκ των οποίων οι 376 αθωώθηκαν ή καταδικάστηκαν σε άλλες ποινές, δηλαδή δεν τους επιβλήθηκε άμεση ποινή φυλάκισης. Πρόκειται για ένα ποσοστό της τάξεως του 35,8%, ενώ παρόμοιο ήταν και τις προηγούμενες χρονιές, όπου κινήθηκε μεταξύ 41-52%.

H ευθύνη για όσους υπόδικους αθωώνονται, βαραίνει τους δημόσιους κατήγορους, δηλαδή τους δικηγόρους που εκπροσωπούν την Εισαγγελία, αλλά και τα Δικαστήρια, τα οποία στις πλείστες των περιπτώσεων, ταυτίζονται με την Κατηγορούσα Αρχή, εγκρίνοντας τα αίτημα της. Ωστόσο, όταν εκ του αποτελέσματος διαπιστωθεί πως ασκήθηκε λανθασμένη κρίση και τελικά το μαρτυρικό υλικό που επικαλέστηκε η Κατηγορούσα Αρχή και αξιολόγησε στην όψη του από το Δικαστήριο, με αποτέλεσμα οι κατηγορούμενοι να αθωώνονται, τότε με απλά λόγια, ούτε γάτα ούτε ζημιά.

Αναμφίβολα, αυτό από την μία λειτουργεί σε βάρος των κατηγορουμένων, αφού δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο ώστε να διεκδικήσουν αποζημιώσεις, παρά το γεγονός ότι παρέμειναν έγκλειστοι, στιγματίστηκαν και επηρεάστηκαν σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο, ενώ από την άλλη, είναι κάτι που δεν επηρεάζει αρνητικά, με οποιοδήποτε τρόπο, ούτε την Κατηγορούσα Αρχή αλλά ούτε και τα Δικαστήρια, ανεξαρτήτως εάν εξαιτίας τους ένα πρόσωπο παραμείνει κλεισμένος στην Φυλακή για μήνες. Εξάλλου, δεδομένου πως δεν υπάρχουν συνέπειες, ενδέχεται να είναι ένας από τους λόγους που δεν υπόκεινται σε πίεση, τόσο η πλευρά της Εισαγγελίας όσο και τα Δικαστήρια, ώστε να τεκμηριώσουν σε βάθος το αίτημα τους ή να εξετάσουν εναλλακτικούς τρόπους για διασφάλιση της παρουσίας ενός κατηγορούμενου στην δίκη.

Δεν αποτελεί μυστικό πως πολλές φορές η Αστυνομία ζητά από την Κατηγορούσα Αρχή την κράτηση ενός κατηγορουμένου, ανεξαρτήτως αν γνωρίζουν και οι δύο πως η υπόθεση ενδέχεται να μην στοιχειοθετηθεί. Στόχος όμως στις συγκεκριμένες περιπτώσεις, είναι να πετύχει η προφυλάκιση ενός προσώπου, που μπορεί να είναι σημαντικός για την Αστυνομία για τους δικούς της λόγους, συνεπώς ακόμη και τα δύο χρόνια που μπορεί να παραμείνει υπό κράτηση ως υπόδικος, θεωρείται «κέρδος» για τις Αρχές.

Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Αλέξη Μαυρομιχάλη γνωστός ως Αλεξούι, που θεωρείτο βαρυσήμαντο πρόσωπο για την Αστυνομία, ο οποίος, αν και το μαρτυρικό υλικό έδειχνε τις χαμηλές προσδοκίες στοιχειοθέτησης της υπόθεσης, παρέμεινε υπόδικος για 21 μήνες και εν τέλει αθωώθηκε με μια απόφαση χαστούκι για τις Αρχές. Μεταξύ άλλων, στην απόφαση του το Κακουργιοδικείο, μίλησε για «ανεπάρκειας στη διερεύνηση», ενώ γενικό σχόλιο υπέδειξε πως «θα μπορούσε να αναμενόταν περισσότερη σε βάθος εξέταση συγκεκριμένων ισχυρισμών», εξού και κατέληξε πως «η Κατηγορούσα Αρχή απέτυχε να αποδείξει την υπόθεση».

Ωστόσο, παρά το λεκτικό της απόφασης που απέδιδε ευθύνες, όπως και γίνεται και σε άλλες αποφάσεις, ο Μαυρομιχάλης και ο κάθε Μαυρομιχάλης, νομικά δεν έχει οποιοδήποτε δικαίωμα, κάτι που ενδέχεται να τυγχάνει εκμετάλλευσης από την πλευρά του διώκτη. Σε αντίθετη περίπτωση, εάν υπήρχε νομοθεσία για αποζημιώσεις, τότε σίγουρα η πολιτεία θα λάμβανε υπόψη τα μεγάλα χρηματικά ποσά που θα έπρεπε να δαπανηθούν και ως εκ τούτου, πιθανόν, να υπήρχε καλύτερη αξιολόγηση.  

Και σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να τονιστεί πως το ζητούμενο δεν είναι οι συνειρμοί που δημιουργούνται γύρω από το επίθετο Μαυρομιχάλης, ώστε να δικαιολογείται η απουσία νομοθετικού πλαισίου, αλλά γενικότερα για όλους τους υπόδικους, αφού η Δικαιοσύνη δεν έχει υποσημειώσεις αναλόγως προσώπου, αντιθέτως πρέπει όλοι πρέπει να αντιμετωπίζονται κατά ίσο τρόπο, ανεξαρτήτως ονόματος.

Προς τούτο, ενδεικτική είναι και η υπόθεση Κουτρούλη, όπου ο κατηγορούμενος παρέμεινε υπό κράτηση για 22 μήνες, δηλαδή σχεδόν δύο χρόνια, με το Ανώτατο να αναφέρει πως η πολιτεία θα πρέπει να προνοεί για άλλους λιγότερους επαχθείς τρόπους παρουσίασης του κρατουμένου και η κράτηση αυτού για τον λόγο παρουσίασης του στο Δικαστήριο να είναι το τελευταίο αναγκαίο μετρό, αφού επηρεάζει τη ζωή του ατόμου με τον μέγιστο και χειρότερο τρόπο.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Άδειασε «Γλύκα» το Δικαστήριο, κούνησε το δάκτυλο σε Αρχές-Η απόφαση καταπέλτης

Ανάγκη για νομοθετική ρύθμιση

Το όλο θέμα, δεν είναι η πρώτη φορά που τέθηκε στην δημόσια σφαίρα και έγιναν προσπάθειες από τον Σύνδεσμο Φυλακισμένων για τροποποίηση της νομοθεσίας, ωστόσο ουδείς από τους αρμόδιους προέβη σε οποιεσδήποτε ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση.

Το όλο θέμα, όπως εξηγεί ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισμένων, παρά το γεγονός πως η πολιτεία αποδίδει τον χρόνο κράτησης ως προτέρημα, το οποίο δικαιούται το άτομο που έχει καταδικαστεί και συνεπώς προσμετρά το χρόνο αυτό στην τελική του ποινή, την ίδια ώρα δεν αποδίδει κανένα απολύτως προτέρημα σε όσους βρίσκονταν για μήνες υπό κράτηση αλλά τελικά αθωωθήκαν και απαλλάχτηκαν από τις κατηγορίες που αντιμετώπιζαν.

«Φαίνεται η Κυπριακή Δημοκρατία θεωρεί το γεγονός ότι κάποιος αθωώθηκε και μπορεί να αφεθεί ελεύθερος μετά από τελική απόφαση Δικαστηρίου, είναι «αρκετή» «αποζημίωση» για το εν λόγω άτομο και ότι η κράτηση του για τους λόγους που υπάρχει (φυγοδικία, επηρεασμός υπόθεσης, επικινδυνότητα, σοβαρότητα αδικήματος) είναι αναλογικό και αναγκαίο «κακό» που χρειάζεται για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Άσχετο ότι ένα συνταγματικά αθώο άτομο, παρέμεινε στις Κεντρικές Φυλακές για δύο χρόνια, χωρίς να μπορεί να εργαστεί, μακριά από την ζωή του και την οικογένεια του, να πληρώνει ότι έχει όσα έχει σε δικηγόρους και διαδικασίες και να εξαντλεί την κάθε του σταγόνα οικονομικής, φυσικής και ψυχολογικής αντοχής που έχει για την διαδικασία και όλη την κατάσταση που αντιμετωπίζει».

Όπως τονίζει ο κ. Κληρίδης, «αποζημίωση των κρατουμένων θα αναγκάσει τους δικηγόρους της Δημοκρατίας, όπως και τα Δικαστήρια να είναι ακόμα πιο προσεκτικοί και επιφυλακτικοί όταν αποφασίζουν την κράτηση ενός ανθρώπου. Το αντεπιχείρημα ότι μια τέτοια πρόνοια ίσως να επηρεάσει το τελικό αποτέλεσμα των διαδικασιών, με τους Δικαστές τελικά να αποφασίζουν την καταδίκη του ατόμου για να αποφύγουν την αποζημίωση του, θεωρώ ότι είναι μόνο υποθετικό και ρίχνει μια αδικαιολόγητη και ανεπίτρεπτη αμφιβολία στην ικανότητα ενός Δικαστηρίου να επιτελέσει το έργο που έχει αντικειμενικά, αμερόληπτα και δίκαια, κάτι που ασφαλώς θεωρούμε ότι μπορεί να κάνει χωρίς επηρεασμούς από οτιδήποτε δεν έχει σχέση με την μαρτυρία της κάθε υπόθεσης».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Δικαστικό χαστούκι σε Αστυνομία για επιλεκτική διερεύνηση που οδήγησε στο εδώλιο κατηγορούμενο που κρίθηκε αθώος

Αντίθετη με άλλες χώρες η Κύπρος

Αναγνωρίζοντας τα προβλήματα που προκαλεί η κράτηση υποδίκων, διάφορα κράτη εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν προβεί ήδη σε παρόμοιες νομοθετικές ρυθμίσεις, σε αντίθεση με την Κύπρο. Πιο συγκεκριμένα παραδείγματα εντοπίζονται σε Νορβηγία, Σουηδία, Δανία, Αυστρία, Γερμάνια, Ισλανδία, Ιταλία και Λατβια, ενώ παράδειγμα αποτελεί και Ιαπωνία, η οποία εκτός από την αποζημίωση, έχει σχετικές πρόνοιες στους νόμους όπου επιβάλλεται να δημοσιευθεί το αθωωτικό πόρισμα του κρατουμένου σε τρεις διαφορετικές εφημερίδες.

Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Κλήρίδη, αποζημίωση ατόμων που παρέμειναν υπό κράτηση και τελικά αθωώθηκαν, προνοείται βάσει νόμου στις πιο πάνω χώρες, με την κάθε περίπτωση να προνοεί για διαφορετική διαδικασία, οπού μπορεί να εφαρμοστούν διαφορετικές μέθοδοι και φόρμουλες αποζημίωσης.

Για παράδειγμα σε Νορβηγία, Σουηδία, και Ολλανδία αποζημίωση απαγορεύεται όταν ο υπόδικος ο ίδιος προκάλεσε το αίτημα κράτησης του ή όταν ο ίδιος προκάλεσε τις συνθήκες για να θεωρείται αναγκαία η κράτηση του μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης του. Την ίδια ώρα σε άλλες χώρες που έχουν νομοθετήσει υπέρ της αποζημίωσης, έχουν δώσει το δικαίωμα να αποφασιστεί από επαρχιακό Δικαστήριο της χώρας κατά πόσο ανά περίπτωση θα πρέπει να αποδοθεί αποζημίωση, ποιο θα είναι το ύψος αυτής και ποια στοιχεία της συμπεριφοράς των διάδικων (Δημοκρατίας και Υποδίκου) θα πρέπει να προσμετρήσουν υπέρ και κατά του ύψους της αποζημίωσης. Σε αλλά κράτη, όπως Αυστρία και Νορβηγία, αποζημίωση επιτρέπεται μόνο σε περιπτώσεις αθώωσης επί της ουσίας της υπόθεσης και απαγορεύεται όταν υπήρξε απαλλαγή του ατόμου λόγου κάποιου τεχνικού λάθους.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Ο ρομαντικός δολοφόνος, ο κακός ληστής, ο στυγνός killer, ο τρυφερός κλέφτης…