Ταλαντεύεται στην ζυγαριά η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης-Οι μπερδεμένοι ρόλοι και η γυναίκα του Καίσαρα

Ανεξαρτήτως εάν νομικά ήταν ορθή ή λανθασμένη η απόφαση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου για παύση του Οδυσσέα Μιχαηλίδη, που ακόμη και οι απόψεις δικηγόρων ή δικαστών διίστανται, αναμφίβολα προκάλεσε παρενέργειες στην Δικαιοσύνη. Και αυτό διότι, ως γνωστόν, η λαϊκή ετυμηγορία εκδίδεται πολλές φορές με ένα διαφορετικό τρόπο, όπως και στην συγκεκριμένη περίπτωση, με τους πολίτες στο τέλος της ημέρας να βλέπουν να χάνει τη θέση του ένας κρατικός αξιωματούχος που τάχθηκε κατά της διαφθοράς, όχι γιατί δεν έκανε σωστά τη δουλειά του, αλλά λόγω της συμπεριφοράς του, όπως έκρινε το Δικαστήριο.

Η συγκεκριμένη απόφαση ήρθε να βάλει στην εξίσωση των όσων εκτυλίσσονται τα τελευταία χρόνια γύρω από τα της Δικαιοσύνης που ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί και τα Δικαστήρια, που πολλές φορές μένουν στο απυρόβλητο, κυρίως επειδή οι δικαστές δεν εκτίθενται στη δημόσια σφαίρα, κάτι που θα έλεγε κανείς πως η ανωνυμία στο ευρύ κοινό για τα πρόσωπα που κάθονται στις έδρες των Δικαστηρίων, λειτουργεί προς όφελος τους. Εξάλλου, είναι εντελώς διαφορετικό οι πολίτες να διαβάζουν για αποφάσεις που επέβαλε «το Δικαστήριο» και διαφορετικό να γνωρίζουν τα πρόσωπα πίσω από αυτές τις αποφάσεις, όχι για στοχοποίηση τους αλλά κυρίως για γνώση της κατάστασης, αφού από την άλλη, πολλές φορές, μπαίνουν όλοι στο ίδιο καζάνι. Ενδεικτική η πολύκροτη υπόθεση της δολοφονίας του Θανάση Νικολάου, όπου στην ουσία στιγματίστηκαν «τα Δικαστήρια» για τις δύο πρώτες θανατικές ανακρίσεις που έδειξαν πως ο 26χρονος αυτοκτόνησε, με αποτέλεσμα να υπάρχει ισοπέδωση.

Επανερχόμενοι στην κρίση που δημιούργησε η απόφαση για παύση του Οδυσσέα Μιχαηλίδη, ενδεικτικές είναι οι δημοσκοπήσεις που έγιναν μετά την απόφαση του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου, όπου στην μία (Σίγμα, IMR) καταγράφηκε πως το 84% των πολιτών δήλωναν ότι διαφωνούν με την απόφαση, ενώ μόνο το 16% ανέφεραν ότι εμπιστεύονται απόλυτα ή αρκετά τη δικαστική εξουσία. Αφού το θέμα έφυγε από τους την κορυφή της επικαιρότητας, σε άλλη δημοσκόπηση (Offsite, Symmetron), το ποσοστό διαφωνίας με την απόφαση του Δικαστηρίου μειώθηκε στο 76% αλλά παρέμεινε εξαιρετικά υψηλό, ενώ λίγο ή καθόλου δήλωναν ότι εμπιστεύονται την δικαστική εξουσία το 73%.

Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που διαφωνούν με την... διαφωνία των πολιτών σε σχέση με την απόφαση για παύση του Οδυσσέα και θεωρούν πως δεν έχει πληγεί η Δικαιοσύνη αλλά πρόκειται για αντίδραση, δεδομένης και της μεγάλης απήχησης του τέως Γενικού Ελεγκτή στην κοινή γνώμη.

Ωστόσο, η αρνητική άποψη του κόσμου για την Δικαιοσύνη, δεν αποτυπώνεται μόνο μέσα από αυτές τις δημοσκοπήσεις στον απόηχο της παύσης του Οδυσσέα, αλλά καταγράφεται και στην τελευταία δωδέκατη έκδοση του EU Justice Scoreboard, που εκδόθηκε μόλις πριν μερικούς μήνες. Πέραν των άλλων προβλημάτων, όπως οι καθυστερήσεις στην έκδοση αποφάσεων, στην συγκεκριμένη έκθεση του περασμένου Ιουνίου, ποσοστό της τάξεως του 51%, δεν πιστεύει στην ανεξαρτησία των Δικαιοσύνης, με το ποσοστό μάλιστα, όπως σημειώνεται, να έχει επιδεινωθεί σε σχέση με προηγούμενες χρονιές.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Τα πιο χρονοβόρα στην ΕΕ τα Κυπριακά Δικαστήρια-Οι μισοί δεν πιστεύουν στην ανεξαρτησίας τους

Οι λόγοι για την αντίληψη που επικρατεί, πολλοί. Και όσο και αν κάποιοι επιμένουν να εθελοτυφλούν, ενδεχομένως γιατί τα δεδομένα λειτουργούν με το μέρος τους, η κατάσταση, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί σήμερα, πλήττει το επίπεδο και την αξιοπιστία της Δικαιοσύνης, την οποία υπό κανονικές συνθήκες, θα έπρεπε να εμπιστεύονται οι πολίτες και όχι να θεωρούν πως είναι σαν τα φίδια, που δαγκώνει μόνο τους ξυπόλητους. Ένα συμπέρασμα, το οποίο εξήχθη όχι αυθαίρετα, αλλά μετά από επαναλαμβανόμενες συγκυρίες και τον τρόπο διαχείρισης κάποιων υποθέσεων, ειδικότερα σε αυτές που εμπλέκονται πρόσωπα που κατέχουν ή κατείχαν αξίωμα.

Σε αυτό το σημείο βέβαια, θα πρέπει να λεχθεί πως δεν σημαίνει ότι όποιος οδηγείται ενώπιον Δικαστηρίου είναι ένοχος, ωστόσο την ίδια αντιμετώπιση θα πρέπει να έχουν και τα άτομα που δεν είναι γνωστά ή δεν προέρχονται από το σύστημα. Γενικότερα, το Σύνταγμα δεν έχει υποσημειώσεις, εξού και όλοι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ίσο τρόπο, ανεξαρτήτως ονόματος, που δυστυχώς στις μέρες μας, έχει σταλεί το μήνυμα πως αυτό διαδραματίζει τον δικό του ρόλο.

Εξάλλου, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα πιο πάνω επιβεβαιώνονταν και μέσα από τις καταγγελίες του τέως Γενικού Εισαγγελέα, Κώστα Κληρίδη, το 2019, οπότε δεν δίστασε να συγκρουστεί με τους Δικαστές του Ανωτάτου, καταγγέλλοντας οικογενειοκρατία στη δικαστική εξουσία και τα δικηγορικά γραφεία, στον απόηχο αθωωτικών αποφάσεων που είχαν σχέση με την κατάρρευση της οικονομίας. Και οι καταγγελίες ήταν βαρύνουσας σημασίας, καθώς δεν προέρχονταν από οποιοδήποτε, αλλά από τον ίδιο τον Γενικό Εισαγγελέα του κράτους.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Σέρνεται η Δικαιοσύνη στην Κύπρο, δυσπιστία πολιτών για την ανεξαρτησία του θεσμού

Δικαστήρια και δημόσιοι κατήγοροι

Πέραν όμως των όσων καταγράφονται στην δημόσια σφαίρα, υπάρχουν και αυτά που δεν βλέπουν το φως της δημοσιότητας αλλά τα γνωρίζουν και τα βιώνουν, όσοι βρίσκονται καθημερινά στις δικαστικές αίθουσες, ειδικότερα δικηγόροι, αρκετοί εκ των οποίων αντιλαμβάνονται πως η κατάσταση έχει επιδεινωθεί, σε διάφορα επίπεδα. Ένα από αυτά και η ανεξαρτησία μεταξύ όσων αποτελούν γρανάζια της Δικαιοσύνης.

Θεωρείται δεδομένο ή τουλάχιστον θα έπρεπε να θεωρείται, πως άλλος είναι ο ρόλος ενός Δικαστηρίου, άλλος του δημόσιου κατήγορου και άλλος της υπεράσπισης. Ξεκινώντας από τα Δικαστήρια, αυτά θα πρέπει με αντικειμενικό τρόπο, ανεξαρτήτως ποιον έχουν απέναντι τους, να λαμβάνουν αποφάσεις, χωρίς σε καμία περίπτωση να δείχνουν πως ο κατηγορούμενος, αντί να είναι αθώος μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου από την Κατηγορούσα Αρχή, όπως προνοεί το Σύνταγμα, να είναι ένοχος μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου από την υπεράσπιση.

Συνεπώς, επειδή η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια αλλά πρέπει και να φαίνεται, είναι πολύ σημαντικό να μην δίνεται η εντύπωση πως τα Δικαστήρια είναι σε κοινή συνισταμένη με τους δημόσιους κατήγορους, τις θέσεις των οποίων υιοθετούν εν λευκώ. Αντιθέτως, πρέπει να δείχνουν πως το παιχνίδι παίζεται με ίσους όρους, αφενός για λόγους αμεροληψίας και αφετέρου, εάν η Κατηγορούσα Αρχή θεωρεί «δικό της» ένα δικαστή, τότε πέραν του ότι δημιουργούνται άλλα προβλήματα, χαμηλώνει και ο πήχης της Δικαιοσύνης, αφού ο δημόσιος κατήγορος και κατ' επέκταση οι Αρχές, δεν νιώθουν την πίεση για σωστή διερεύνηση, προκειμένου να στοιοθετηθεί μια υπόθεση, εάν πραγματικά αυτό επιθυμούν.

Από την άλλη, η πλήρης ταύτιση ελλοχεύει περαιτέρω κινδύνους, αφού ενδεχομένως να γίνεται κατάχρηση και πρόσωπα να παραμένουν υπό κράτηση, απλά επειδή το ζήτησε η Κατηγορούσα Αρχή, χωρίς το Δικαστήριο να εξετάσει στην ορθή βάση όλα τα δεδομένα. Το ίδιο συμβαίνει και με την έκδοση ενταλμάτων, δηλαδή να υπογράφονται από δικαστές χωρίς να εξετάζεται εάν όντως είναι αναγκαία ή υπάρχουν επαρκή στοιχεία, εξού και πολλές φορές εκδίδονται από το Ανώτατο ακυρωτικά διατάγματα, τόσο για συλλήψεις όσο και για εντάλματα. Και σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να σημειωθεί επίσης, πως σε ουκ ολίγες περιπτώσεις, προφυλακίστηκαν πρόσωπα που τελικά σε βάρος τους δεν προέκυψε οτιδήποτε ή ακόμα διαπιστώθηκε πως επρόκειτο για λάθος σύλληψης, ανεξαρτήτως εάν προηγουμένως η Κατηγορούσα Αρχή μιλούσε για επαρκή στοιχεία.

Είναι για αυτούς τους λόγους, που στο παρασκήνιο διατηρείται ακόμη ένα αστείο, αναλόγως με το ποιο Δικαστήριο εξετάζει μια υπόθεση, ειδικότερα στη διαδικασία προσωποκρατήσεων. «Ζητά οκτώ ημέρες προσωποκράτηση η Αστυνομία και η Εισαγγελία και το Δικαστήριο τους δίνει δέκα». Αστείο μεν, τραγικό δε, γιατί αναμφίβολα πρόκειται για λανθασμένα μηνύματα που εκλαμβάνουν λειτουργοί της Δικαιοσύνης από τα Δικαστήρια, πάνω από τα οποία - όχι σε όλες τις περιπτώσεις - έχουν δημιουργηθεί σκιές.

Δημόσιοι κατήγοροι και Ανακριτικές Αρχές

Από εκεί και πέρα, η γυναίκα του Καίσαρα πρέπει να φαίνεται τίμια και στην περίπτωση των δημόσιων κατηγόρων, οι οποίοι στην ουσία είναι οι δικηγόροι του κράτους και κατ' επέκταση της Αστυνομίας. Συνεπώς, οι δικηγόροι της Εισαγγελίας δεν είναι ανακριτική Αρχή και ο ρόλος της είναι συμβουλευτικός, μέχρι η υπόθεση να οδηγηθεί ενώπιον Δικαστηρίου, εάν η ίδια κρίνει πως υπάρχει επαρκής μαρτυρικό υλικό.

Δεν είναι μυστικό σε όσους ασχολούνται με την Δικαιοσύνη, πως στην Κύπρο έχουν χαθεί οι ισορροπίες και πλέον δεν υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας, που θα διαφυλάσσουν την ανεξαρτησία του θεσμού της Νομικής Υπηρεσίας. Τουλάχιστον είναι αυτή η εικόνα που λαμβάνουν λειτουργοί της Δικαιοσύνης εδώ και χρόνια, όπως οι ίδιοι αναφέρουν, όχι όμως σε όλες τις περιπτώσεις αλλά σε αρκετές, λόγω και πάλι της πλήρους ταύτισης.

Είναι εξάλλου κάτι που μπορεί να διαπιστώσει οποιοσδήποτε βρεθεί στα Δικαστήρια για τουλάχιστον μια εβδομάδα, αφού πέραν από την επαγγελματική σχέση μεταξύ δημόσιου κατήγορου και ενός ανακριτή, σε κάποιες περιπτώσεις διαπιστώνεται πως οι σχέσεις είναι τόσο στενές (σ.σ σε ανθρώπινο επίπεδο) που εύλογα διερωτάται κανείς εάν η ανεξαρτησία και η αντικειμενικότητα μπορεί να εφαρμοστεί στον βαθμό που πρέπει, ώστε να μην μπερδεύεται ο ρόλος κάθε θεσμού.

Οι ανθρώπινες σχέσεις μεταξύ προσώπων που έχουν καθημερινή τριβή είναι θεμιτές. Ωστόσο, τουλάχιστον ενώπιον Δικαστηρίου και σε επαγγελματικό επίπεδο, αν μη τι άλλο θα έπρεπε να διατηρούνται τα προσχήματα, έστω για το φαίνεσθαι. Σε διαφορετική περίπτωση, όταν η Αστυνομία ενδεχομένως να λειτουργήσει με λανθασμένο τρόπο ή ο στόχος της να μην μπορεί να υλοποιηθεί, τότε οι προσδοκίες πως ο ανεξάρτητος θεσμός του Εισαγγελέα θα επέμβει, είναι χαμηλές. Και αυτό διότι, το μήνυμα που εκλαμβάνουν οι λειτουργοί της Δικαιοσύνης, είναι πως υπάρχει πλήρης ταύτιση, χωρίς αντικειμενικότητα, με τους δημόσιους κατήγορους στην ουσία να μετατρέπονται ως Ανακριτική Αρχή ή ακόμη οι διεκπεραιωτές της. Ωστόσο, ο ρόλος της Εισαγγελίας, μπορεί μεν να συνάδει με τους στόχους της Ανακριτικής Αρχής, εντούτοις θα πρέπει να λειτουργεί κατά ίσο τρόπο, για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως των επιθυμιών της Αστυνομίας.

Τα πιο πάνω, δεν είναι αυθαίρετα συμπεράσματα αλλά προκύπτουν μέσα από δικαστικές αποφάσεις, είτε με την αθώωση ενός κατηγορούμενου, είτε με την ανατροπή μιας πρωτόδικης απόφασης από το Ανώτατο, όπου σε διάφορες περιπτώσεις, η Εισαγγελία παρέμεινε εκτεθειμένη ως προς τον χειρισμό μιας υπόθεσης. Χειρισμός, ο οποίος θα έπρεπε να εξεταστεί εκ των προτέρων, χωρίς να δίνεται λευκή επιταγή στα αιτήματα της Αστυνομίας.

Ανάγκη για ριζικές αλλαγές

Όλα τα πιο πάνω, συν άλλα τόσα προβλήματα, συνθέτουν ένα παζλ, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δημιούργησε ρωγμές στην εμπιστοσύνη των πολιτών έναντι της Δικαιοσύνης. Έπληξαν την ανεξαρτησία και την αμεροληψία της, με τα δεδομένα να λειτουργούν σε βάρος του κράτους δικαίου.

Ο κάθε πολίτης, όποιος και αν είναι αυτός, θέλει να νιώθει πως μέσω των Δικαστηρίων μπορεί να βρει το δίκαιο του και όχι να θεωρεί πως αυτά αποτελούν μέρος της εξίσωσης, ενός συστήματος που αποδεδειγμένα μπάζει και γίνονται προσπάθειες για ολικό λίφτινγκ που θα ανατρέψει τα δεδομένα.

Ο σεβασμός στη Δικαιοσύνη, δεν είναι κάτι που επιβάλλεται. Είναι κάτι που κερδίζεται, όπως κάθε σεβασμός, με το πέρασμα του χρόνου. Όπως και η εμπιστοσύνη. Συνεπώς, πέραν των «συνθημάτων», επιβάλλεται να αλλάξουν πολλά, ώστε να ανατραπούν τα δεδομένα. Άλλα απλά και καθημερινά, που είναι άμεσα συνυφασμένα και με νοοτροπίες, και άλλα μεγάλα, τα οποία χρειάζονται μεταρρυθμίσεις.

Αν όμως και στην Κύπρο συνέβαινε αυτό που συμβαίνει και σε άλλες χώρες, ενδεχομένως τα πράγματα να ήταν διαφορετικά, σε διάφορα επίπεδα. Δηλαδή, δημόσιες ακροάσεις, με την σωστή έννοια, όπου ο κάθε πολίτης έχει την δυνατότητα να παρακολουθήσει ζωντανά από το σπίτι του, μια δίκη, με ότι αυτό συνεπάγεται. Αναμφίβολα, το βάρος θα ήταν πολύ περισσότερο για όλους. Από τα Δικαστήρια, μέχρι την Κατηγορούσα Αρχή, τους δικηγόρους και τους κατηγορούμενους.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Σε σπασμένα γρανάζια το σύστημα της Δικαιοσύνης-Κυριαρχεί η αμφισβήτηση