«Έλεγα στην καρδιά μου ‘μην με προδώσεις’… Ζούσαμε πράγματα απίστευτα, δεν τα χωρούσε ο νους»

«Ζούσαμε πράγματα απίστευτα, που δεν τα χωρούσε ο ανθρώπινος νους ότι συνέβαιναν και ότι άνθρωπος προς άνθρωπο έκανε αυτές τις καταστάσεις. Έλεγα στην καρδιά μου καθημερινά ‘σε παρακαλώ, μην με προδώσεις’. Ένιωθα παρείσακτη, οι Πρόεδροι με αγνοούσαν, δεν με άκουγαν».

Αυτά είναι τα λόγια της Ελένης Φωκά, μίας γυναίκας που έγινε σύμβολο, για τον αγώνα που έδωσε ενάντια στο κατοχικό καθεστώς. Της δασκάλας του έθνους, που ήταν ο λόγος που οι κατακτητές δεν παρουσιάζονταν σε συνομιλίες, επειδή τους χαλούσε την σούπα και έλεγε τα πράγματα όπως ήταν, χωρίς να κρύβεται πίσω από το δάκτυλό της. Της γυναίκας που τόσοι Πρόεδροι της Δημοκρατίας της γύρισαν την πλάτη, χωρίς να ακούν τα βιώματά της.

Η Ελένη Φωκά κέρδισε επάξια τον τίτλο της γυναίκας συμβόλου της τουρκικής εισβολής. Δεν δίστασε να μείνει στο χωριό της, την Αγία Τριάδα και να κρατήσει ζωντανό το σχολείο, υπό τον άγρυπνο βλέμμα των κατακτητών. Δέχθηκε την περιφρόνηση, τον εμπαιγμό, τις δυσκολίες, όμως δεν το έβαλε κάτω. Έμεινε στο πατρικό της σπίτι για 23 ολόκληρα έτη. Μόνο όταν παρουσιάστηκε πρόβλημα με την υγεία της και έπρεπε να μεταφερθεί στις ελεύθερες περιοχές, πήρε τη σκληρή απόφαση να φύγει από το χωριό της, το 1997. Και δεν επέστρεψε ποτέ. Όχι γιατί δεν το ήθελε, αλλά γιατί δεν της το επέτρεψαν οι κατακτητές.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Παρουσιάστηκε το βιβλίο για τους αγώνες της Ελένης Φωκά-Δεσμεύτηκε ενίσχυση στήριξης των εγκλωβισμένων ο ΠτΔ

«Κάθε στιγμή φοβόμουν και έτρεμα. Έλεγα στην καρδιά μου καθημερινά ‘σε παρακαλώ μην με προδώσεις’, επειδή ο φόβος στην αρχή είναι δυνατός. Μετά φεύγει και παρακαλούσα το Θεό και την Παναγία και την καρδία μου, να μην με προδώσουν, επειδή κανένας δεν θα με βοηθούσε. Περνούσαν οι Τούρκοι, κλωτσούσαν και χτυπούσαν τις πόρτες, έβριζαν. Από τη μία έλεγα ‘πρέπει να φύγω’, αλλά από την άλλη σκεφτόμουν ότι αν γίνει αυτό θα τους παρείχα την ευχαρίστηση ότι κέρδισαν και έλεγα όχι».

Αυτή ήταν η περιγραφή της, μετά την παρουσίαση του βιβλίου αφιερωμένο στην ίδια, που έγινε στο Προεδρικό Μέγαρο την περασμένη Τετάρτη. Σε μία τελετή που ήταν έντονα συναισθηματικά φορτισμένη, αφού στο άκουσμα μόνο λίγων από τα δεινά που πέρασε η κα. Φωκά από τους κατακτητές, τα μάτια όλων δεν μπορούσαν να μείνουν στεγνά. Μετά την τελετή, ακούστηκε ότι ο Ντεκτάς δεν ήθελε να παρακαθίσει σε συνομιλίες με τον Κληρίδη, επειδή ήταν στα κατεχόμενα η Ελένη Φωκά.

«Εγώ αυτό δεν το ήξερα, τώρα το διάβασα. Τι γινόταν; Έλεγες απλά λίγα λόγια για το τι συνέβαινε. Στο βιβλίο γράφει ότι όταν ήρθε ο Ντεκτάς στο χωριό μας να το επισκεφτεί, οι έποικοι έσφαξαν το καλύτερο αρνί και το άλειψαν με το αίμα του. Ήταν η πιο αιμοβόρα πράξη και ότι ήταν ο νικητής. Ζούσαμε κάτι πράγματα απίστευτα, που δεν τα χωρούσε ο ανθρώπινος νους ότι συνέβαιναν και ότι άνθρωπος προς άνθρωπο έκανε αυτές τις καταστάσεις».

Τα παιδιά έγιναν οι σύμμαχοί της

Όντας υπό συνεχή κατοχή, μοναδική της συντροφιά για τα 23 χρόνια που έζησε στο χωριό της ήταν οι μαθητές της. Αυτοί ήταν και οι σύμμαχοί της, που την βοηθούσαν να καταγράψουν τα όσα συνέβαιναν στα κατεχόμενα και τα δεινά που περνούσαν από τους κατακτητές.

«Μαζί με τα παιδιά γράφαμε αυτές τις επιστολές. Τα παιδιά τα ζούσαν όλα αυτά. Τα άκουγαν και έρχονταν και μου έλεγαν όσα συνέβαιναν, επειδή δεν είχα χρόνο να διακινηθώ και να μάθω και μου έλεγαν ‘δεσποσύνη να τα πεις τζιαι εμείς είμαστε μαζί σας’. Όταν τα αθώα τα παιδιά έλεγαν αυτά, είναι δυνατό εσύ να χωθείς πίσω από τον εαυτό σου και να πεις ότι δεν μπορείς να το κάνεις;».

Πέραν τούτων, όπως εξιστόρησε στους παρευρισκόμενους που την πλησίασαν μετά το τέλος της εκδήλωσης για να της μιλήσουν, ο λόγος που έβαζε τα παιδιά να γράφουν τις επιστολές ήταν επειδή θεωρούσε πως οι κατακτητές δεν θα έμπαιναν στον κόπο να ελέγξουν τα γράμματα των παιδιών. Και φάνηκε πως είχε δίκαιο.

Οι επισκέψεις στα σχολεία

Η κα. Φωκά πάντα λέει ότι η απόφαση να φύγει από το χωριό της ήταν δύσκολη και το γεγονός ότι δεν της επιτράπηκε να επιστρέψει ήταν βασανιστικό. Όμως, δεν τα έβαλε κάτω. Πήγαινε στα σχολεία και δίδασκε τους νέους για τις εμπειρίες της και για τα βιώματά της.

«Εγώ πήγαινα στα σχολεία, αλλά λυπόμουν να τους πω τι συνέβαινε. Πήγα σε ένα σχολείο, είχε ένα μωρό στο πρώτο θρανίο. Μίλησα και τον έβλεπα να παρακολουθεί και δεν μίλησε και δεν έκανε τίποτε. Στο τέλος ψήλωσε το χέρι του και με ρώτησε “κυρία τούτα που μας είπες, είπες τα του Προέδρου; Ήντα που κάμνει ο Πρόεδρος;”. Τα παιδιά μου έκαναν πολλές ερωτήσεις, αλλά αυτή έμεινε στο μυαλό μου».

«Εγώ πενθώ»

Κατά την ομιλία της στην παρουσίαση του βιβλίου, η κα. Φωκά ήταν εμφανώς στεναχωρημένη. Δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρυά της, ούτε να κρύψει την θλίψη από την τρεμάμενη φωνή της.

«Με την παρουσίαση του βιβλίου εγώ πενθώ, παρακαλώ να ανοίξει η γη να με καταπιεί. Είναι το πένθος της σταυρωμένης πατρίδας, που δεν βρίσκει το σθένος να αναστηθεί. Το πένθος για την φρικτή συμφορά που μας έφερε η τουρκική σκλαβιά και μας κατάντησε ανθρώπινα συντρίμμια απέραντου εξευτελισμού, αγιάτρευτων πληγών, ανελέητου ξεριζωμού από την τουρκοπατημένη γη μας. Τα χωριά μας, τα σχολεία μας, τα σπίτια μας, τις εκκλησίες μας. Μεγάλος θρήνος κυριεύει την ψυχή μου να είμαι απόψε εδώ, στον αιματοβαμμένο χώρο του Προεδρικού Μεγάρου, που από εδώ πέρασε πρώτα, με αλληλοσκοτωμένα τα αδέλφια μας, η πιο μεγάλη κατάρα του γένους μας, την αποφράδα 15η Ιουλίου 1974 του πραξικοπήματος. Εκείνη που άφησε προδομένες και αφύλακτες τις κερκόπορτες για να εισβάλουν στη γη μας οι βάρβαρες ορδές του Αττίλα μας».

Η δασκάλα σύμβολο του έθνους ευχαρίστησε την Ευρυδίκη Περικλέους-Παπαδοπούλου, η οποία είχε την υπομονή και την επιμονή για να γράψει το βιβλίο και έστειλε ένα μήνυμα προς τις νεότερες γενιές.

«Η δική μου προσευχή είναι ότι αυτό το βιβλίο του πένθους θα φρονιματίζει πιο πολλούς για το τι θα πει τουρκική σκλαβιά και να μην την ενισχύουμε με οποιοδήποτε τρόπο. Από την σκλαβωμένη Αγία Τριάδα της Γιαλούσας και το γκρεμισμένο εκεί σπιτικό μας, ένα μόνο ιερό ενθύμιο μας απέμεινε. Το ανέσυρε τυλιγμένο σκουπίδι στα ερείπια, το έκρυψε και μου το έφερε ένα γνωστό μου πρόσωπο, που πήγε ως εκεί. Είναι η γαλανόλευκη σημαία του έθνους μας, την είχε διασώσει βρωμισμένη και μαγαρισμένη από τα χέρια των βαρβάρων κατακτητών ο μακαρίτης ο πατέρας μου. Την ξέπλυνε στη θάλασσά μας και τη φύλαξε κρυμμένη για όταν ο Θεός θα ευλογήσει την απελευθέρωσή μας».

Η κα. Φωκά παρέδωσε τη σημαία αυτή στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος την παρέλαβε συγκινημένος. Το μήνυμά της λιτό, αλλά ταυτόχρονα γεμάτο με νοήματα.

«Αυτό το ιερό μας σύμβολο θέλω να παραδώσω στα χέρια σας κ. Πρόεδρε της Δημοκρατίας, για να διαφυλαχτεί στην τράπεζα τιμής και αξιοπρέπειας της Κυπριακής Δημοκρατίας, με την παράκληση να υψωθεί και να κυματίζει όταν ο Θεός μας φωτίσει και μας βοηθήσει να επιστρέψουμε αφέντες σε απελευθερωμένα τα εδάφη της Κύπρου μας. Στην ελεύθερη Καρπασία, στην ελεύθερη Αγία Τριάδα μου, που σημαίνει να φύγει ο κατοχικός στρατός του Αττίλα και οι έποικοί του. Περιμένουμε σύντομα λευτεριά στην Κύπρο μας».

Το γράμμα των μαθητών στη συγγραφέα

Στο Προεδρικό Μέγαρο ήταν παρόντες και οι μαθητές της Ελένης Φωκάς, οι οποίοι είχαν μιλήσει στη συγγραφέα του βιβλίου. Όμως, δεν ήθελαν να αποκαλύψουν τις ταυτότητές τους. Παρά μόνο έστειλαν ένα γράμμα στην κα. Περικλέους-Παπαδοπούλου, για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους.

«Σας γνωρίσαμε πριν από πέντε χρόνια, όταν προσπαθούσατε να μάθετε για μας. Τα παιδιά που βιώσαμε τα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς της πατρίδας μας, τα χρόνια ακριβώς μετά την βάρβαρη τουρκική εισβολή που μοίρασε την πατρίδα μας. Εμείς που αναγκαστήκαμε να αποχωριστούμε την οικογένειά μας στην ηλικία των 11 ετών, για να περάσουμε μόνοι μας στις ελεύθερες περιοχές να μπούμε στο Γυμνάσιο.

Φανήκατε από την αρχή ότι είσαστε διαφορετικός άνθρωπος από εκείνους που μας προσέγγιζαν, επειδή πραγματικά μας προσέγγιζαν πολλοί πάντα με την ιδιότητά μας ως παιδιά αγνοουμένων. Είχαμε συνηθίσει να μας βλέπουν απλά με οίκτο και περιέργεια. Αντί αυτού εσείς μας προσεγγίσατε με διακριτικότητα και μας αγκαλιάσατε με στοργή και αγάπη. Κα. Ευρυδίκη, κερδίσατε την εμπιστοσύνη και την αγάπη μας και δεν ήταν εύκολο να γίνει κάτι τέτοιο. Ευρυδίκη μας, είστε μία γνήσια πατριώτισσα που αγαπά τον τόπο της και αγωνίζεται με το δικό της τρόπο για να βοηθήσει την Κύπρο μας.

Εμείς τα παιδιά της Αγίας Τριάδας Καρπασίας, που βρισκόμαστε εδώ αλλά για ευνόητους λόγους επειδή η πατρίδα μας είναι ακόμη σκλαβωμένη, δεν μπορούμε να σας πούμε εμείς αυτά τα λίγα λόγια. Καταθέτουμε την εκτίμησή μας, που αφιερώσατε τόσο χρόνο για να καταγραφεί αυτή η αθέατη πτυχή της ιστορίας της χώρας μας».

«Βουλιάζει όποιος σηκώνει μία Χαρίτα Μάντολες, μία Ελένη Φωκά»

Εμφανέστατα συγκινημένη και φορτισμένη συναισθηματικά ήταν και η συγγραφέας του βιβλίου, Ευρυδίκη Παπαδοπούλου και αυτό φάνηκε στην αντιφώνησή της, αφού η φωνή της έσπασε πολλές φορές και δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκριά της.

«Βουλιάζει όποιος σηκώνει τις μεγάλες πέτρες έλεγε ο μεγάλος Σεφέρης και εγώ λέω ότι βουλιάζει όποιος σηκώνει μία Χαρίτα Μάντολες, μία Ελένη Φωκά, μία Ελένη Ευθυμίου, που σε εκείνη την τραγική μέρα έχασε τον πατέρα, τη μητέρα, τον αδελφό και τον άνδρα της. Είναι δύσκολο να καταγράψεις μία Παναγιώτα Σολωμή, μία Έλλη Σταύρου, μία Μάρω, μία Γιαννούλα, μία Ξένια και άλλες τόσες γυναίκες που στο πρόσωπό τους εκπροσωπείται η συμφορά που έφερε ο πόλεμος.

Μία αγκαλιά γυναίκες καθημερινές που αν το διακινδυνεύσεις μπορεί ίσως ακόμη να συναντήσεις κάποιες από αυτές στους προσφυγικούς συνοικισμούς. Οι άλλες έφυγαν με εκείνο το απογινόμενο παράπονο στα μάτια. Χάρη στην έμπνευση που μου έδωσε ο ύψιστος κατάφερα να ολοκληρώσω αυτό το βιβλίο. Δεν ήταν εύκολο, δεν είναι λουσάτο το βιβλίο, ούτε πολύχρωμο. Οι εικόνες του είναι μαυρόασπρες και οι λέξεις συρματάγκαθα κι άτε να τις ψηλαφίσεις. Δεν έγραψα ένα βιβλίο επειδή έπρεπε ή έτυχε. Ήθελα να καταγράψω τα γεγονότα με καθαρά λογοτεχνικό ένδυμα, για να μπορούν να τα διαβάσουν οι νέοι μας και οι επόμενες γενιές. Ήμουν 40 χρόνια εκπαιδευτικός και είδα τον πόθο των παιδιών να μάθουν.

Μέσα από τα μάτια της Ελένης, που είναι το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, μαζί με τα εγκλωβισμένα και υπέροχα παιδιά, τους μαθητές εκείνης της εποχής, περνά η νεότερη ιστορία της Κύπρου μας. Μία δύσκολη δοκιμασία ήταν η συγγραφή του βιβλίου. Από τον πρόλογο μέχρι τον επίλογο, μία διαδικασία για γερά νεύρα και ατσάλινες αντοχές. Σε ευχαριστώ Ελένη μου για την εξομολόγηση καρδιάς».

Στο πλευρό των εγκλωβισμένων η Κυβέρνηση

Η εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Προεδρικό, ήταν υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη, ο οποίος στην ομιλία του, αναφερόμενος στην Ελένη Φωκά ανέφερε πως «ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας αισθάνομαι το χρέος της πολιτείας απέναντι στην πίκρα της πρωταγωνίστριας του βιβλίου Ελένης Φωκά και την αβάσταχτη αίσθηση πόνου, ξεριζωμού, αδικίας την οποία βιώνει για 50 χρόνια, μαζί με κάθε εγκλωβισμένο και βίαια εκτοπισμένο συμπολίτη μας», ανέφερε αρχικά ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, προσθέτοντας πως είναι εδώ για να πράξει «ό,τι είναι δυνατό για να τερματιστεί η κατοχή, να απελευθερωθεί ο τόπος μας, να επανενωθεί η πατρίδα μας».

Ακολούθως, ανέφερε ότι για τη συγγραφή του βιβλίου η Ευρυδίκη Περικλέους-Παπαδοπούλου αφιέρωσε 10 χρόνια επιμελούς και επισταμένης έρευνας, έκανε ένα πολυετές οδοιπορικό, μέσα από το οποίο κατάφερε να αποτυπώσει με γλαφυρότητα στο βιογραφικό της μυθιστόρημα τη φορτισμένη ιστορικά και συναισθηματικά προσωπικότητα της Ελένης Φωκά, αντικατοπτρίζοντας μέσω της βιογραφικής μυθιστορηματικής αφήγησης τη συμφορά που φέρνει ο πόλεμος σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.

«Η ιστορία της Ελένης είναι ο κοινός πόνος των χιλιάδων προσφύγων, εκτοπισμένων, αιχμαλώτων, αγνοουμένων και εγκλωβισμένων μας. Τους μνημονεύουμε και τους τιμάμε όλους με εκτίμηση και σεβασμό. Και απόψε, στο πρόσωπο και τη μορφή της Ελένης Φωκά, τιμάμε όλους τους εκπαιδευτικούς που όρθωσαν το ανάστημά τους απέναντι στο σκοτάδι της κατοχής, τιμάμε όλους τους εγκλωβισμένους μας», συμπλήρωσε επ’ αυτού.

Η Επικεφαλής Ανθρωπιστικών Θεμάτων Αγνοουμένων και Εγκλωβισμένων, Άννα Αριστοτέλους, στη δική της ομιλία, κληθείσα να καλωσορίσει την δασκάλα σύμβολο της τουρκικής εισβολής, επεσήμανε πως η Ελένη Φωκά «σε χρόνους δίσεκτους, σε συνθήκες εξωπραγματικές έμεινε στην Καρπασία, πάλεψε, αντιστάθηκε και δεν συμβιβάστηκε. Καλωσορίζουμε και τους μαθητές της, αρκετοί από τους οποίους βρίσκονται σήμερα μαζί μας και τους ευχαριστούμε για τον αγώνα τους και τα μαθήματα ζωής που μας δίδαξαν, καθώς και την Χαρίτα Μάντολες, τη γυναίκα σύμβολο του κυπριακού αγώνα, που αποτελεί το πιο στιβαρό οχυρό απέναντι στη λήθη».

Η κα. Αριστοτέλους πρόσθεσε πως η για το ποια είναι η Ελένη Φωκά, ποιες κακουχίες πέρασε, πώς της συμπεριφέρθηκε το κατοχικό καθεστώς και γιατί θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τον ιστορικό του παρόντος και του μέλλοντος, περιγράφεται με ακρίβεια και πολύ παραστατικά στο βιβλίο της Ευρυδίκης Περικλέους-Παπαδοπούλου.

«Η Ελένη Φωκά, με τις θυσίες της για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, υπερασπιζόμενη τα δίκαια του λαού και της πατρίδας μας, το όνομά της θα βρίσκεται σε περίοπτη θέση, ανάμεσα στους Κύπριους που εμπνέουν έναν δοκιμαζόμενο λαό να μην τα παρατάει, να μην υποκύπτει και να μην συμβιβάζεται με την κατοχή. Να μην συμβιβάζεται με οτιδήποτε λιγότερο από την ελευθερία και την αξιοπρέπειά του».

Επεσήμανε, δε, πως «η Ελένη Φωκά δεν δίδαξε μόνο στα παιδιά της ελληνικά και αριθμητική. Δεν περιορίστηκε στη γλώσσα, τη γεωγραφία και τη μουσική. Δίδαξε έναν ολόκληρο λαό τα ελληνικά ιδανικά, τις αξίες της αντοχής και της ακλόνητης θέλησης και πώς μόνο μέσα από μικρές καθημερινές νίκες στους καθημερινούς αγώνες μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα νικήσουμε τον μεγάλο κατακτητή. Μας δίδαξε ότι μόνο μέσα από τη σκληρή μάχη και τον αδιάκοπο αγώνα αντέχεις τις κακουχίες και γίνεσαι πιο δυνατός».

Κάνοντας ειδική αναφορά στο παράπονο που εκφράζει η δασκάλα σύμβολο, ότι ένιωθε παρείσακτη, η Άννα Αριστοτέλους υπέδειξε πως «η Ελένη Φωκά κάποτε δήλωσε πως αισθανόταν παρείσακτη, σχεδόν αόρατη. Πως κανείς δεν την άκουγε όσο κι αν προσπαθούσε να εκφράσει τα βιώματά της, όπου κι αν πήγαινε και πολλά επικράνθη για αυτό. Μάλιστα ανέφερε πως πολλές φορές αντιμετώπισε κριτική και επικρίσεις για αυτό».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Παρουσιάστηκε το βιβλίο για τους αγώνες της Ελένης Φωκά-Δεσμεύτηκε ενίσχυση στήριξης των εγκλωβισμένων ο ΠτΔ