Ανενεργός ο νόμος για Πόθεν Έσχες των δημοσίων υπαλλήλων, μη ξεκάθαρη η λύση-Χωρίς διόδους οι whistleblowers

Ερώτημα εξακολουθεί να παραμένει ο τρόπος με τον οποίο θα ρυθμιστεί το Πόθεν Έσχες των Δημοσίων Υπαλλήλων, μετά τη συζήτηση για «εφαρμογή των διατάξεων του περί Δημόσιας Υπηρεσίας Νόμου αναφορικά με την υποχρέωση των δημοσίων υπαλλήλων να υποβάλλουν δήλωση περιουσιακών στοιχείων» στην Επιτροπή Θεσμών.

Αυτή η πρόνοια υπάρχει στη νομοθεσία και χρονολογείται από το 1990, έτσι ώστε να γίνεται ένας στοιχειώδης έλεγχος σε υπαλλήλους του κράτους, οι οποίοι διαχειρίζονται συχνά εκατομμύρια ευρώ. Παραμένει, ωστόσο, ανενεργή, επειδή δεν βρέθηκε μέχρι στιγμής συνταγματικός τρόπος εφαρμογής της, ενώ οι προηγούμενες προσπάθειες για ρύθμιση έπεσαν στο κενό, καθώς κρίθηκαν αντισυνταγματικές.

Το εν λόγω άρθρο του νόμου προνοεί πως «ο υπάλληλος υποχρεούται να υποβάλλειτον Μάρτιο κάθε τρίτου έτους δήλωση για τυχόν μεταβολές των περιουσιακών στοιχείων του ιδίου, του ή της συζύγου και τέκνων τα οποία προστατεύονται και συντηρούνται απ’ αυτόν», κάτι που στην πραγματικότητα δεν γίνεται ποτέ.

Ο πρόεδρος της Επιτροπής, Δημήτρης Δημητρίου, ανέφερε πως η Βουλή ήθελε να κλείσει πρώτα το θέμα με το Πόθεν Έσχες των πολιτικών προσώπων και ύστερα να αγγίξει τους υπόλοιπους. Ο ίδιος εξέφρασε την πρόθεση να υποβάλει πρόταση νόμου, ώστε στη βάση του σκεπτικού του νόμου των ατόμων που χρειάζονται άδεια για να μεταπηδήσουν από τη δημόσια υπηρεσία στον ιδιωτικό τομέα, όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι κλίμακας Α13 και πάνω, να δηλώνουν το Πόθεν Έσχες τους σε ηλεκτρονική μορφή και να υποβάλλεται στο τριμελές συμβούλιο που δημιουργήθηκε από τον άλλο νόμο για το Πόθεν Έσχες, χωρίς να γίνεται δημοσιοποίηση.

Οι εκπρόσωποι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των δημόσιων υπαλλήλων που ήταν παρόντες (ΠΑΣΥΔΥ και Ισότητα) δεν έφεραν καμία ένσταση στην ιδέα. Όπως και οι υπόλοιποι καλεσμένοι, όμως, επεσήμαναν ότι πρέπει η όποια ρύθμιση προκύψει να διασφαλιστεί πως θα είναι συνταγματική. Και εδώ φαίνεται πως συνεχίζει να υφίσταται πρόβλημα, καθώς το άρθρο 15 του Συντάγματος, πάνω στο οποίο κρίθηκε προηγουμένως αντισυνταγματικότητα, παραμένει ως έχει και υπάρχει, πλέον, και η σχετική νομολογία.

Το άρθρο αυτό αναφέρει ότι έκαστος έχει το δικαίωμα όπως η ιδιωτική και οικογενειακή αυτού ζωή τυγχάνει σεβασμού και «δεν χωρεί επέμβασις κατά την άσκησιν του δικαιώματος τούτου, ειμή τοιαύτη οία θα ήτο σύμφωνος προς τον νόμον και αναγκαία μόνον προς το συμφέρον της ασφαλείας της Δημοκρατίςα ή της συνταγματικής τάξεως ή της δημοσίας ασφαλείας ή της δημοσίας τάξεως ή της δημοσίας υγείας ή των δημοσίων ηθών ή της προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των υπό του Συντάγματος ηγγυημένων εις παν πρόσωπον ή προς το συμφέρον της διαφάνειας στη δημόσια ζωή ή για σκοπούς λήψης μέτρων εναντίον της διαφθοράς στη δημόσια ζωή».

Όταν κλήθηκε το 2017 να γνωματεύσει, το Ανώτατο Δικαστήριο θεώρησε πως δεν είχε αιτιολογηθεί αρκετά η επέμβαση στο δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής προς τεκμηρίωση της αναλογικότητας μεταξύ ρύθμισης και ανάγκης, ενώ οι επεμβάσεις αυτές καλύπτουν σωρηδόν άτομα με μέτρο την μισθοδοτική τους κλίμακα ή τον βαθμό τους και εκτείνονται και σε άλλα πρόσωπα, όπως οι σύζυγοι και τα τέκνα. Ως εκ τούτου, αποφάσισε ότι οι διατάξεις ήταν αντισυνταγματικές. Αυτό το πρόβλημα θα το ξαναβρούν μπροστά τους οι βουλευτές σήμερα, όπως άλλωστε επισημάνθηκε ξανά, αν δεν καταφέρνουν να ρυθμίσουν τον νόμο με επαρκή αιτιολόγηση και αναλογικά. Εξού και η εισήγηση για μη δημοσιοποίηση των στοιχείων.

Οι βουλευτές εξέφρασαν τον προβληματισμό τους για την απουσία ελέγχου αυτή τη στιγμή, επισημαίνοντας ότι ακόμα και η ρύθμιση για τους υπαλλήλους Α13 και πάνω δεν είναι απόλυτα ορθή, αν και αποτελεί μια αρχή. Ο ανεξάρτητος βουλευτής Ανδρέας Θεμιστοκλέους, έφερε ως παράδειγμα το γεγονός πως ένας λειτουργός του κτηματολογίου ή των ΕΟΑ που είναι στις κλίμακες Α8 ή Α9 μπορεί να πάρει αποφάσεις που να έχουν τεράστια κέρδη, ενώ ένας επιθεωρητής σχολείου στην Α13 δεν μπορεί να πάρει τέτοιου είδους αποφάσεις. Από πλευράς του, ο βουλευτής του ΔΗΚΟ Ζαχαρίας Κουλίας, επεσήμανε ότι περνούν πολλά εκατομμύρια από τα χέρια ατόμων που χειρίζονται το ΕΕΕ και τα επιδόματα, ανεξαρτήτως της κλίμακάς τους. Ο βουλευτής του ΔΗΣΥ, Μάριος Μαυρίδης, επεσήμανε ότι μερικές φορές τα ανταλλάγματα δεν είναι χρηματικά, αλλά ανταλλάζουν «χάρες».

Από την πλευρά της, η βουλεύτρια του ΑΚΕΛ, Ειρήνη Χαραλαμπίδου, τόνισε πως ουδείς μπορεί να εξαιρείται από το Πόθεν Έσχες και οι τεχνοκράτες πολλές φορές κατευθύνουν τις αποφάσεις του δημοσίου, που μπορεί να άπτονται συμβάσεων εκατομμυρίων. Ωστόσο, ο Δημήτρης Δημητρίου σημείωσε πως πριν ξεκινήσουν να συζητούν τις εξαιρέσεις, πρέπει να δουν τον κανόνα.

Επίσης στο τραπέζι έπεσε η ιδέα να υποβάλλονται οι δηλώσεις στο Τμήμα Φορολογίας, που ήδη δικαιούται πρόσβαση σε αυτά τα ιδιωτικά δεδομένα, αν και υποδείχθηκε ότι θα προκύψουν ζητήματα στελέχωσης και προσωπικού.

Η εκπρόσωπος του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού, Μαρία Κλεάνθους, επεσήμανε εκ νέου την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου και εξέφρασε την πεποίθηση ότι η νέα προσπάθεια θα προσκρούει στα ίδια πράγματα. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και η εκπρόσωπος της Νομικής Υπηρεσίας, Ελένη Κουζούπη, η οποία υπέδειξε ότι θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για να μην προσκρούσουμε στα ίδια προβλήματα. Ανέφερε, ακόμη, πως δεν θεωρεί πως αυτή είναι ίδια περίπτωση με εκείνην της άδειας εργασίας στον ιδιωτικό τομέα.

Η εκπρόσωπος της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας, Στέλλα Φλουρέντζου, σημείωσε πως δεν έχουν κάποια συγκεκριμένη θέση κατά πόσο πρέπει να καταργηθεί ή να διατηρηθεί το άρθρο, αλλά επιβεβαίωσε ότι παραμένει ανενεργό και τα τελευταία χρόνια δεν διώχθηκε κανένας πειθαρχικά με αυτή την κατηγορία.

Οι καταγγελίες και η προστασία

Στο πλαίσιο της συζήτησης που άνοιξε, πάντως, αν και δεν σχετίζεται με το θέμα διατυπώθηκαν θέσεις και για το ζήτημα των καταγγελιών και των ποινών εις βάρος ατόμων που εργάζονται στο δημόσιο, με αφορμή σχετικό ερώτημα του Ανδρέα Θεμιστοκλέους, αν κάποιος βρεθεί ένοχος στο Δικαστήριο για παράπτωμα που αφορά αθέμιτο πλουτισμό, αν μετά μπορεί να εξεταστεί το θέμα σε πειθαρχικό επίπεδο. Όπως διαφάνηκε από τη συζήτηση, δεν είναι αυτόματη η ποινή της απόλυσης, ακόμη και μετά από σοβαρή καταδίκη.

Ο βουλευτής της ΔΗΠΑ, Μαρίνος Μουσιούττας, ανέφερε πως στο παρελθόν υπήρξε περίπτωση δημοτικού υπαλλήλου, ο οποίος καταδικάστηκε για αδικήματα που σχετίζονται με ναρκωτικά και ο Δήμος ξεκίνησε ακολούθως πειθαρχική έρευνα εναντίον του, επειδή με τις ενέργειές του προσέβαλε το κύρος της τοπικής αρχής. Συνεπώς, ανέφερε, τροποποιείται το μαρτυρικό υλικό. Ο κ. Θεμιστοκλέους, ωστόσο, αναφέρθηκε σε παραδείγματα όπως αυτό υπαλλήλου που ήταν στην Α16 και μετά την ποινή φυλάκισης με αναστολή, τον κατέβασαν δύο υποδιαιρέσεις της Α16 για ενάμιση χρόνο και ακολούθως επανήλθε. Αναφέρθηκε, επίσης, σε άτομο του ευρύτερου δημόσιου τομέα που αποφυλακίστηκε και επέστρεψε στην εργασία του.

Πάντως, από πλευράς της, η ανεξάρτητη βουλεύτρια Αλεξάνδρα Ατταλίδου, ανέφερε πως η ίδια αν ήξερε κάτι για οτιδήποτε θα σκεφτόταν δέκα ή εκατό φορές πριν κάνει καταγγελία, έστω και ανώνυμη. Ψηφίστηκε, όπως είπε, ο νόμος των whistleblowers και δεν έχουν δημιουργηθεί οι κατάλληλες δίοδοι σε όλες τις υπηρεσίες. «Όποιος τολμά να κάμει καταγγελία για κάτι, φαίνεται ότι το κράτος κινεί μηχανισμούς να τον ισοπεδώσει», κατήγγειλε. Διερωτήθηκε όταν η ίδια η δημόσια υπηρεσία δεν πήρε την πρωτοβουλία για διόδους, σεμινάρια και άλλες ενέργειες, ώστε να γίνει κατανοητό για ποια πράγματα μπορούν να προβούν σε καταγγελία, τότε τι έγινε; «Δεν υπάρχει θέληση να καταπολεμηθεί η διαφθορά, είναι εμφανές», τόνισε.