Πάνω από 1,100 κλήσεις στο 1410 το 2021-Άγχος, θλίψη και δυσκολίες λόγω Covid στο επίκεντρο

Πάνω από 1,100 κλήσεις δέχθηκε η γραμμή 1410 για το έτος 2021, την τελευταία χρονιά που φαίνεται να λειτουργούσε, κατά πλειοψηφία από ενήλικες άνω των 36 ετών, με τα κυριότερα θέματα να αφορούν το άγχος, τη διαχείριση άλλων αρνητικών συναισθημάτων, όπως θλίψη και απογοήτευση, σε συνδυασμό με τον Covid-19.

Τα στοιχεία αυτά ανακοίνωσε το Υπουργείο Παιδείας, απαντώντας σε ερώτηση που δέχθηκε από τον βουλευτή του ΑΚΕΛ και εκπρόσωπο τύπου του κόμματος, Γιώργο Κουκουμά, κατά την οποία ζήτησε ενημέρωση για την γραμμή 1410 και το πρόγραμμα «Πρόταση», καθώς και για τα προγράμματα που εφαρμόζει το Υπουργείο, για στήριξη των παιδιών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Η υπουργός Παιδείας, Αθηνά Μιχαηλίδου, κληθείσα να δώσει απαντήσεις για τις δράσεις του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου, ο οποίος ήταν αρμόδιος για τον αριθμό 1410 και για το πρόγραμμα «Πρόταση», αρχικά υπέδειξε ότι σκοπός του οργανισμού είναι η συμβολή στη διαμόρφωση πολιτικών για τη νεολαία, που θα εστιάζουν στις σύγχρονες προκλήσεις, ενώ άλλος ένας ρόλος του ΟΝΕΚ είναι και η ενδυνάμωση των νέων και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων του. Προς αυτό το σκοπό, όπως εξήγησε η κα. Μιχαηλίδου, ο ΟΝΕΚ διεξάγει έρευνες και διαβουλεύσεις με τους νέους, για να αφουγκράζεται τις ανησυχίες τους.

Αναφορικά με τη γραμμή 1410, η οποία λειτουργεί από το 1990, σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα στοιχεία, εξυπηρετούσε κατά μέσο όρο 1,000 κλήσεις το χρόνο, που προέρχονταν κυρίως από νέους έως 35 ετών, ενώ βασικό θέμα είχαν τη διαχείριση του άγχους. Όσον αφορά στην τελευταία χρονιά που έτρεξε η γραμμή, το 2021, που ήταν εν μέσω πανδημίας, δέχτηκε συνολικά 1.136 κλήσεις (1.120 τηλεφωνικώς και 16 μέσω διαδικτύου). Ηλικιακά, το μεγαλύτερο μέρος των κλήσεων (σε ποσοστό άνω του 50%) προήλθε από ενήλικες άνω των 36 ετών, με αμέσως επόμενους τους νέους ηλικίας 26-35 ετών. Τα κυριότερα θέματα αφορούσαν το άγχος, τη διαχείριση άλλων αρνητικών συναισθημάτων (θλίψη, απογοήτευση κλπ.) σε συνδυασμό με τον COVlD-19, τις δυσκολίες στις σχέσεις, τα συμπτώματα ψυχικών νόσων, αλλά και την αυτοπεποίθηση και την αυτοεικόνα των νέων.

Όσον αφορά στο πρόγραμμα «Πρόταση», κάθε χρόνο, οι συμβουλευτικές υπηρεσίες εξυπηρετούσαν περίπου 100 άτομα, με τα πλείστα να είναι γυναίκες και το θέμα στο επίκεντρο να είναι η διαχείριση του άγχους. Το 2021 εξυπηρετήθηκαν συνολικά 130 άτομα, με το 79,2% των ατόμων να είναι γυναίκες. Κατά τη διάρκεια της χρονιάς διεξήχθησαν περισσότερες από 985 συναντήσεις, από τις οποίες οι 63 διαδικτυακά.

Αναλυτικά, οι συναντήσεις έγιναν με αναλογία: 90% Ατομικές, 4,6% Ζεύγους, 4,6% Οικογενειακές Συναντήσεις (με τη συμμετοχή γονέων και παιδιών) και 1,3% συνδυασμός των πιο πάνω. Η διαχείριση του άγχους ήταν το κυριότερο αίτημα, ενώ δεύτερα σε συχνότητα αιτήματα ήταν η διαχείριση άλλων αρνητικών συναισθημάτων, όπως η θλίψη και η απογοήτευση και η προσωπική ενδυνάμωση. Ως τρίτο σε συχνότητα αίτημα παρουσιάζονται τα προβλήματα σχέσεων (ερωτικών, συντροφικών). Το ποσοστό των εφήβων από 15 έως 18 ετών ανήλθε στο 139%.

Πέραν τούτου, ο ΟΝΕΚ έτρεχε και το πρόγραμμα «Μικρή Άρκτος», στο οποίο συμμετείχαν γύρω στα 300-400 άτομα στις ομάδες ψυχοεκπαίδευσης και γύρω στα 700 στα βιωματικά εργαστήρια. Το 2021 πραγματοποιήθηκαν 27 ομάδες ψυχοεκπαίδευσης, στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 405 άτομα. Αναφορικά με τα αποσπασματικά βιωματικά εργαστήρια, υλοποιήθηκαν συνολικά 17 και συμμετείχαν συνολικά 683 άτομα. Τα θέματα που ζητήθηκαν περισσότερο αφορούσαν τη διαχείριση άγχους και άλλων αρνητικών συναισθημάτων, αλλά και τις δεξιότητες επικοινωνίας, την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, καθώς και την εργασιακή εξουθένωση.

Ο λόγος που σταμάτησαν τα προγράμματα

Η Αθηνά Μιχαηλίδου, στην απάντησή της, υπέδειξε ότι περί τα τέλη του 2021, ο ΟΝΕΚ διεξήγαγε επιστημονική αξιολόγηση των προγραμμάτων Ψυχοκοινωνικής Ενδυνάμωσης και το ανέθεσε σε ανεξάρτητο ειδικό εμπειρογνώμονα. Η εν λόγω εμπειρογνώμονας, η οποία είναι διδάκτωρ Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου του Birmingham του Ηνωμένου Βασιλείου και εργάστηκε ως ερευνήτρια σε νοσοκομεία ψυχικής υγείας και εκπαιδεύτηκε από μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε θέματα έρευνας και πολιτικής στην ψυχική υγεία, μελέτησε με λεπτομέρεια τις υπηρεσίες που προσφέρονταν από τον ΟΝΕΚ, ανάμεσά τους και η Γραμμή 1410 και προχώρησε σε εισήγηση προς το ΔΣ για αναβάθμιση των υπηρεσιών.

Κατά την αξιολόγηση της εμπειρογνώμονος, που βασίστηκε, όπως εξήγησε η υπουργός Παιδείας, σε δεδομένα και στατιστικά στοιχεία που ισχύουν σε Ευρώπη και Κύπρο σε θέματα ψυχικής υγείας, διενεργήθηκαν συνεντεύξεις με το προσωπικό και τους αναδόχους των Προγραμμάτων. Σε συνεργασία με το προσωπικό και τους αναδόχους, αξιολογήθηκε η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα των Προγραμμάτων και εν τέλει προτάθηκε συγκεκριμένο πλάνο αναδιάρθρωσής τους.

«Σύμφωνα με τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων προέκυψαν διάφοροι παράγοντες που επηρέασαν αρνητικά τη λειτουργία των προγραμμάτων. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες ήταν η μη εφαρμογή του Κώδικα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων στις διαδικασίες των προγραμμάτων. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν ο τρόπος πρόσληψης των Αναδόχων, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα τις συχνές ανακατατάξεις και αλλαγές στο ανθρώπινο δυναμικό. Επίσης, η απουσία κλινικής εποπτείας οδήγησε σε αποδοχή αιτημάτων που δεν ενέπιπταν στο πλαίσιο λειτουργίας των προγραμμάτων, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τόσο τον χρήστη των υπηρεσιών όσο και τους εμπλεκόμενους στη διοίκηση και διεύθυνση του ΟΝΕΚ Σημειώνεται ότι, δεν μπορούμε να παραθέσουμε εμπιστευτικά ή άλλα προσωπικά στοιχεία, επισυνάπτονται όμως τα σχετικά στοιχεία της μελέτης».

Η υπουργός Παιδείας σημείωσε πως αυτή τη στιγμή, ο ΟΝΕΚ, μετά από διαβουλεύσεις με το ΥΠΑΝ και το Πανεπιστήμιο Κύπρου, προχώρησε στον σχεδιασμό ενός εντελώς καινούργιου προγράμματος ψυχοκοινωνικής ενδυνάμωσης, το οποίο αφορά μαθητές Γυμνασίου, εκπαιδευτικούς, γονείς καθώς και την κοινότητα, με στόχο την πρόληψη του εκφοβισμού στα σχολεία. Το εν λόγω πρόγραμμα ονομάζεται «Στεκόμαστε Μαζί» και περιλαμβάνει ένα σύνολο επιστημονικά τεκμηριωμένων δράσεων πρόληψης που αφορούν τον εκφοβισμό, όπως εκδηλώνεται στο σύνολο της σχολικής μονάδας. Ο πρώτος πυλώνας του έργου αφορά πακέτο δράσεων για ολόκληρη τη σχολική μονάδα (Μέση Εκπαίδευση - Γυμνάσια). Ο δεύτερος πυλώνας αφορά την κοινότητα. Το πρόγραμμα προσφέρει ψυχοεκπαίδευση γονέων και νέων σε συνεργασία με τα Πολύκεντρα Νεολαίας του Οργανισμού Νεολαίας σε όλη την Κύπρο. Οι δράσεις αυτές έχουν σαν στόχο την ευαισθητοποίηση και την πιο αποτελεσματική κατανόηση του φαινομένου και των επιπτώσεων του εκφοβισμού με στόχο την πρόληψη.

Η υπουργός σημείωσε πως ο ΟΝΕΚ, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, εφαρμόζει από το 2023 το πρόγραμμα «Ξέρω τι Ζητάω» σε έξι Γυμνάσια παγκύπρια, που στοχεύσει σε παιδιά 12 με 14 ετών, με τη χρήση βιωματικών εργαστηρίων όπου ενθαρρύνεται η συμμετοχή όλων, η έκφραση απόψεων, η συμμετοχή και η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες, καθώς και η έγκυρη ενημέρωση και γνώση σε διάφορα θέματα που απασχολούν τους νέους σήμερα. Στόχος του προγράμματος είναι η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των συμμετεχόντων, η ενίσχυση των δεξιοτήτων ζωής (κριτική σκέψη, λήψη αποφάσεων, επίλυση προβλημάτων, δημιουργική σκέψη, αποτελεσματική επικοινωνία, δεξιότητες διαπροσωπικών σχέσεων, αυτογνωσία, ενσυναίσθηση, διαχείριση συναισθημάτων), αλλά και η ανάπτυξη υποστηρικτικού δικτύου.

Όσον αφορά στην γραμμή 1410, η κα. Μιχαηλίδου σημείωσε πως ο ΟΝΕΚ βρίσκεται σε έντονες διεργασίες για επαναλειτουργία της Γραμμής σε νέο πλαίσιο, με βάση τα αποτελέσματα της προαναφερθείσας έρευνας. Η Γραμμή θα επαναλειτουργήσει εντός του 2024 στη βάση Ευρωπαϊκών και διεθνών προτύπων που θα περιορίζουν τους κινδύνους και τα ρίσκα και θα διασφαλίζουν την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών προς τη νεολαία.

Τα προγράμματα ΥΠΑΝ για στήριξη των παιδιών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες

Όσον αφορά στα προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας, που στοχεύουν στη στήριξη των παιδιών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, η υπουργός Παιδείας ανέφερε στην απάντησή της, ότι το Υπουργείο αναπτύσσει και υλοποιεί διάφορα προγράμματα που αφορούν στην ψυχική ενδυνάμωση και την συμβουλευτική στήριξη των νέων. Συγκεκριμένα τα προγράμματα αναπτύσσονται από την Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής (ΥΣΕΑ) και την Επιτροπή Αγωγής Υγείας και Πολιτότητας (ΕΑΥΠ) του ΥΠΑΝ.

Εξήγησε, δε, ότι η ΥΣΕΑ στο πλαίσιο των καθηκόντων της, στελεχώνει με Καθηγητές/Καθηγήτριες ΣΕΑ το Γραφείο Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής στα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης. Οι Καθηγητές/Καθηγήτριες ΣΕΑ έχουν ως βασικούς άξονες εργασίας α) την παροχή Συμβουλευτικής Επαγγελματικής Αγωγής που στοχεύει στην προσωπική ανάπτυξη και στην απόκτηση δεξιοτήτων σταδιοδρομίας και β) την παροχή Προσωπικής Συμβουλευτικής που στοχεύει στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των νέων και τη στήριξή τους για αντιμετώπιση προσωπικών, οικογενειακών και άλλων θεμάτων που μπορεί να τους απασχολούν.

Οι καθηγητές της ΣΕΑ, σημείωσε η κα. Μιχαηλίδου, συνεργάζονται και με άλλες εξειδικευμένες Υπηρεσίες [Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας (ΥΕΨ), Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων (ΥΨΥΠΕ), Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ)], στις οποίες παραπέμπει τους/τις μαθητές/μαθήτριες, όταν χρειάζεται. Παράλληλα, εφαρμόζουν στα σχολεία προγράμματα που στοχεύουν στην ψυχική ενδυνάμωση των μαθητών/μαθητριών, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε σχολείου. Συγκεκριμένα εφαρμόζονται τα εξής προγράμματα:

- Πρόγραμμα Ενδυνάμωση. Το πρόγραμμα «Ενδυνάμωση» (SAP) στοχεύει στην ενδυνάμωση και στήριξη μαθητών/τριών, και γονέων/κηδεμόνων. Εφαρμόζεται από την Υ.Σ.Ε.Α., μέσω των Καθηγητών/τριών στη Μέση Εκπαίδευση, από το 2015. Οι Ομάδες Ενδυνάμωσης (μαθητών, εκπαιδευτικού προσωπικού, γονέων/κηδεμόνων) έχουν μεταξύ άλλων τους ακόλουθους γενικούς στόχους:

• Τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος στο οποίο οι συμμετέχοντες θα μοιράζονται αισθήματα, σκέψεις και ανησυχίες
• Την εκπαίδευση των συμμετεχόντων στην αναγνώριση και στην έκφραση των συναισθημάτων τους με υγιή τρόπο
• Την ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων
• Την ανάπτυξη συμπεριφορών που θα χαρακτηρίζονται από αυτοσεβασμό, καθώς και σεβασμό προς τους άλλους.

- Διατμηματικό Πρόγραμμα Ομαλής Μετάβασης από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο. Το πρόγραμμα “Ομαλή Μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο” εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης προσπάθειας του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας και της Υπηρεσίας Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής να βοηθήσει τα παιδιά του Δημοτικού να εξοικειωθούν από νωρίς με το περιβάλλον του Γυμνασίου, αλλά και να προετοιμάσει το Γυμνάσιο για την υποδοχή τους. Πρόκειται για ένα Παρεμβατικό Πρόγραμμα, το οποίο στοχεύει στην ενημέρωση και προετοιμασία μαθητών για το Γυμνάσιο, καλύπτοντας τόσο το μαθησιακό όσο και το συναισθηματικό μέρος της μετάβασης.

Πέρνα τούτων, όπως ανέφερε η υπουργός Παιδείας, η Επιτροπή Αγωγής Υγείας και Πολιτότητας (ΕΑΥΠ) εφαρμόζει επιλεκτικές/επικεντρωμένες παρεμβάσεις, οι οποίες απευθύνονται σε στοχευμένες ομάδες ευάλωτων παιδιών, περιλαμβάνοντας παράλληλα σχολικές και οικογενειακές παρεμβάσεις, όπως:

- Το Πρόγραμμα “Ιστός”, που αφορά σε περιπτώσεις παιδιών Γυμνασίων και Λυκείων τα οποία αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες, που πιθανόν να συνδέονται με τη χρήση ουσιών εξάρτησης, καθώς και προβλήματα στη συνεργασία της οικογένειας με το σχολείο.

- Το Προληπτικό Πρόγραμμα ΕΣΠΕΡΙΔΕΣ, που στοχεύει σε Ψυχολογική, Κοινωνική και Εκπαιδευτική Στήριξη σε ευάλωτους/ες μαθητές/τριες που φοιτούν σε Εσπερινά Γυμνάσια και Εσπερινές Τεχνικές Σχολές.

- Το Προληπτικό Πρόγραμμα που εφαρμόζεται σε τέσσερα σχολεία της Προπαρασκευαστικής Μαθητείας παγκύπρια και εξατομικευμένη πολυεπίπεδη στήριξη σε μαθητές και μέλη των οικογενειών τους. (Τα τρία προαναφερθέντα προγράμματα υλοποιούνται σε συνεργασία με την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου).

- Τα Μαθητικά Σεμινάρια Αγωγής Υγείας, που διοργανώνονται από την Επιθεώρηση Βιολογίας, για μαθητές και μαθήτριες Β΄ τάξης Γυμνασίου, που βρίσκονται σε μια δύσκολη φάση της ζωής τους.

- Τη δράση για προμήθεια δωρεάν αθλητικού υλικού σε αθλητές και αθλήτριες που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, σε συνεργασία με την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου και τον Κυπριακό Οργανισμό Αθλητισμού.

- Ενδεδειγμένες παρεμβάσεις, που απευθύνονται σε μεμονωμένα άτομα, βοηθώντας τα να διαχειριστούν τα ατομικά τους χαρακτηριστικά και τους παράγοντες κινδύνου που τα καθιστούν πιο ευάλωτα, όπως το Πρόγραμμα Οικονομικής Στήριξης μαθητών/τριών που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού σε δράσεις δημιουργικής απασχόλησης εκτός σχολικού χρόνου. Το Πρόγραμμα στηρίζει τα τελευταία χρόνια γύρω στα 800 παιδιά ετησίως.