Το πρόγραμμα που λύνει το πρόβλημα με τα τρωκτικά στις καλλιέργειες με την συμβολή ανθρωποπουλιών

Λύση σε ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αγρότες, οι ιδιοκτήτες γης και γενικά όσοι δραστηριοποιούνται με την καλλιέργεια της γης και δεν είναι άλλο από τα τρωκτικά που πολλές φορές τους προκαλούν ζημιές στις φυτείες τους, δίνει το πρόγραμμα που έχει ξεκινήσει στο Ισραήλ από το 1983 ως εθνικό project και μέχρι το 2008 έγινε παγκόσμιο και βασίζεται στα ανθρωποπούλια.

Τα ανθρωποπούλια, που αποτελούν ένα είδος κουκουβάγιας και έχουν ως χαρακτηριστικό το ανθρωπόμορφο πρόσωπό τους, είναι γνωστό ότι τρέφονται κατά πλειοψηφία με τρωκτικά. Αυτή τη γνώση εκμεταλλεύτηκε ο Ισραηλινός καθηγητής, Yossi Leshem, ο οποίος ξεκίνησε ένα πρόγραμμα για εγκατάσταση φωλιών σε περιοχές που παρουσιάζουν σημαντικό πρόβλημα με τρωκτικά, ώστε να προσελκύει τα ανθρωποπούλια για να μένουν εκεί και να τρώνε τα τρωκτικά.

Με αυτό τον τρόπο, ο καθηγητής θέλησε από τη μία να δώσει μία οικολογική λύση στο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι γεωργοί και οι ιδιοκτήτες γης και από την άλλη να μειώσει τη χρήση των δηλητηρίων που χρησιμοποιούνται, καθώς έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στην ανθρώπινη υγεία. Το πρόγραμμα έχει γίνει ευρέως γνωστό τα τελευταία χρόνια, αφού έχει εξαπλωθεί ήδη σε έξι χώρες, ενώ στόχος είναι να εφαρμοστεί και στη Μέση Ανατολή. Στην Κύπρο εφαρμόζεται εδώ και σχεδόν δέκα χρόνια, με τη συνδρομή του Μη Κυβερνητικού Οργανισμού Birdlife Cyprus και έχει ήδη αγκαλιαστεί, ενώ στην διατήρηση της εφαρμογής του συμβάλλει προσωπικά και ο πρώην υπουργός Γεωργίας, Κώστας Καδής.

Ο Ισραηλινό καθηγητής, Yossi Leshem, ο διευθυντής του Birdlife Cyprus, Martin Hellicar και η Υπεύθυνη Προγραμμάτων Διατήρησης του Birdlife, Ανταία Χρίστου, μίλησαν στον REPORTER και εξήγησαν την φιλοσοφία του προγράμματος, τα επόμενα βήματα για την Κύπρο και τους στόχους που έχουν θέσει.

Οι δύο βασικοί στόχοι του προγράμματος

Ο κ. Leshem πήρε πρώτος το λόγο και εξήγησε πώς αναπτύχθηκε το πρόγραμμα, καθώς και τους βασικούς στόχους που έθεσε όταν το ξεκινούσε.

«Στο Ισραήλ υπάρχουν αρκετά αποδημητικά πουλιά, έρχονται τουλάχιστον δύο φορές από τη Μέση Ανατολή, όπου χρησιμοποιούν ποντικοφάρμακο για τα τρωκτικά οι αγρότες για τις φυτείες τους. Αυτό έχει επιπτώσεις στην υγεία των πουλιών, των θηλαστικών, αλλά και των ανθρώπων, επειδή όταν ποτίζουν τα χορτάρια και τα τριφύλλια με δηλητήριο και μετά οι αγελάδες τρώνε το χορτάρι, αυτό σημαίνει ότι το γάλα που μπαίνει στα σπίτια περιέχει δηλητήριο.

Το δηλητήριο είχε επιπτώσεις και στα αποδημητικά πουλιά. Χιλιάδες πουλιά κάθε χρόνο δηλητηριάζονταν. Ψάχναμε να βρούμε τρόπου για να αλλάξουμε την κατάσταση και το 1983 σκεφτήκαμε να φτιάξουμε φωλιές για τα ανθρωποπούλια, που κατά πλειοψηφία, περίπου 95%, τρέφονται με τρωκτικά. Πήγαμε σε μία κοινότητα, όπου οι αγρότες αποφασίζουν όλοι μαζί, επειδή είναι κοινόβιο, κοντά στα σύνορα με την Ιορδανία και αφού συμφωνήσαμε με τους κατοίκους εκεί, αρχίσαμε να χτίζουμε φωλιές. Είδαμε ότι τα πουλιά έρχονταν από μόνα τους τα ανθρωποπούλια και άρχισε να αλλάζει η εικόνα. Από τη μελέτη των στοιχείων που συλλέξαμε, είδαμε ότι τα ανθρωποπούλια τρώνε περίπου 2,000-6,000 τρωκτικά το χρόνο.

Το project αυτό είχε δύο βασικούς στόχους. Να μειωθεί η χρήση των δηλητηρίων για να σκοτωθούν τα τρωκτικά και για να ενώσει του6ς ανθρώπους. Ξεκίνησε στο Ισραήλ πριν από κάποια χρόνια και το 2008 κατάφερε να γίνει εθνικό πρόγραμμα και να έχουμε πάνω από 7,000 φωλιές. Το 2002 είχαμε επαφές με την Ιορδανία και την Παλαιστίνη και τους πείσαμε να το προγραμματίσουν και έγινε ένα περιφερειακό project. Κάναμε διάφορα σεμινάρια και διαπιστώσαμε ότι μπορούμε να ενώσουμε τον κόσμο, επειδή έφερε κοντά τους αγρότες και τους παραγωγούς.

Το 2015 γνωρίσαμε το Birdlife Cyprus και της Ελλάδας και ξεκίνησε σε εκείνες τις χώρες. Το 2009 ο καθηγητής Alexander Ruler από την Ελβετία ένωσε τις δυνάμεις του μαζί μας και τρέχει και εκεί το πρόγραμμα. Το 2021 ξεκινήσαμε και στο Μαρόκο να εφαρμόζουμε το πρόγραμμα.

Όταν αναπτύξαμε το πλάνο του συγκεκριμένου project στην Κύπρο, είχαμε και επαφή και με τον πρώην υπουργό Γεωργίας, δρ. Κώστα Καδή και τώρα με την νυν υπουργό, Μαρία Παναγιώτου, την οποία συναντήσαμε και έδειξε την πρόθεση να συνεχίσει το έργο του προκατόχου της.

Στην Κύπρο, ο μεγαλύτερός μας δωρητής είναι ο Τάσος Λεβέντης, ο οποίος έχει χαρίσει και τη γη που είναι τα γραφεία του Birdlife Cyprus. Αγαπά πολύ τα πουλιά και είναι ένας παγκόσμιας φήμης φωτογράφος για πουλιά, είναι και ο αντιπρόεδρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Birdlife International. Είναι ο χορηγός του προγράμματος στην Κύπρο και επίσης ο χορηγός του προγράμματος στο Μαρόκο. Είναι αρκετά σημαντικός ο ρόλος του σε όλη την προσπάθεια που γίνεται.

Αρχίσαμε να κάνουμε σεμινάρια, να μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο και είδαμε ότι στην Κύπρο το πρόγραμμα αναπτυσσόταν με γοργούς ρυθμούς. Τώρα έχουμε 1,200 φωλιές σε όλο το νησί και ο πρώην υπουργός Γεωργίας ήταν αυτός που ένωσε όλους τους οργανισμούς που συμμετέχουν και μας έδωσε πόρους για το project. Συνεχίζει να είναι εμπλεκόμενος και είχαμε επαφές μαζί του και θέλει να έχει εμπλοκή».

Η συνεργασία του Birdlife με τον Ισραηλινό καθηγητή

Ο κ. Martin Hellicar, αφού αναφέρθηκε στον Ισραηλινό καθηγητή, που είναι και ο ιδρυτής αυτού του προγράμματος, εξήγησε ότι το πρόγραμμα ξεκίνησε στην Κύπρο πριν από σχεδόν μία δεκαετία και πλέον έχει γίνει ευρέως γνωστό, ενώ ο επόμενος στόχος είναι να γίνει δικοινοτικό.

«Ο Yosi είναι ο πατέρας αυτού του project που έχει γίνει το σύμβολο της ειρήνης και είναι μία πηγή έμπνευσης για μας στο Birdlife Cyprus, όπως έγινε και για άλλες χώρες. Το 2015 ως Birdlife Cyprus εμπλακήκαμε στο συγκεκριμένο project, όμως όταν ενεπλάκη ο κ. Καδής τότε ξεκίνησε να παίρνει μπρος. Τώρα έχουμε 1,200 φωλιές παγκύπρια, σε συνεργασία με τους αγρότες και τους παραγωγούς. Έχουμε και την στήριξη του Υπουργείου Γεωργίας και θέλουμε να το πάρουμε ένα βήμα μπροστά, που είναι να το κάνουμε ένα δικοινοτικό πρόγραμμα. Δεν είναι εύκολο, αλλά έχουμε επαφές και συναντήσεις με τα Ηνωμένα Έθνη και τον κ. Καδή, που μας στηρίζει. Ελπίζουμε ότι αυτό θα είναι το επόμενο βήμα μας.

Στο project συμμετέχουν διάφοροι φορείς όπως η Υπηρεσία Θήρας, το Τμήμα Γεωργίας, για να βρουν μία καλή και ποιοτική λύση για ένα πρόβλημα που έχει αρκετά αρνητικές συνέπειες για την Κύπρο και άλλες περιοχές. Τα δηλητήρια που χρησιμοποιούνται είναι επικίνδυνα για το περιβάλλον. Εμείς παρουσιάζουμε μία άλλη εναλλακτική. Αντί να χρησιμοποιούνται τα δηλητήρια για να σκοτώνονται τα τρωκτικά, βάζουμε φωλιές για ανθρωποπούλια, έρχονται τα πουλιά και τρώνε τα τρωκτικά. Έτσι, υπάρχει ένας έλεγχος του προβλήματος».

Ποια είναι η διαδικασία

Η κα. Ανταία Χρίστου μας περιέγραψε την διαδικασία που ακολουθείται ώστε να γίνει η εγκατάσταση ενός κουτιού που περιέχει μέσα την φωλιά, όπου ζουν τα ανθρωποπούλια.

«Επιλέγουμε την περιοχή, τοποθετούμε το κουτί με τις φωλιές και επειδή είναι άγρια πουλιά, επιλέγουν τα ίδια πότε θα εγκατασταθούν. Γι’ αυτό χρειάζεται υπομονή. Υπήρχαν περιπτώσεις που εμείς εγκαταστήσαμε το κουτί και χρειάστηκε ένας μήνας για να έρθουν τα πουλιά και να κάνουν οικογένεια. Σε άλλες περιοχές χρειάστηκαν χρόνια για να γίνει αυτό.

Φυσικά πριν γίνει εγκατάσταση ενός κουτιού με φωλιά, μελετούμε την περιοχή και γνωρίζουμε τα δεδομένα που επικρατούν, επειδή γνωρίζουμε ότι τα ανθρωποπούλια επιλέγουν αγροτικές περιοχές, όπου υπάρχουν πολλά τρωκτικά. Πριν λάβουμε την απόφασή μας, κάνουμε ένα βήμα πίσω. Δεν θα τα τοποθετήσουμε σε ένα πυκνό δάσος, που ξέρουμε ότι είναι μικρές οι πιθανότητες να ζήσουν εκεί τα πουλιά.

Δεν θέλουμε να διαταράξουμε τις φυσικές διαδικασίες. Σε ένα δάσος θα είναι πιο δύσκολο να εγκατασταθούν τα κουτιά με τις φωλιές, αλλά και να βρεθούν τρωκτικά για να μπορέσουν να ζήσουν τα πουλιά. Εμείς θέλουμε να σταματήσουν να χρησιμοποιούν τα δηλητηριώδη φάρμακα για να σκοτώσουν τα τρωκτικά και στοχεύουμε σε περιοχές που τα χρησιμοποιούν και έχουν αρκετή ζημιά και επικοινωνούμε με τους αγρότες, ώστε να λάβουμε τη συγκατάθεσή τους και να τοποθετήσουμε τα κουτιά».

Πρέπει να είναι κοινή απόφαση των αγροτών της περιοχής η εγκατάσταση φωλιών

Όταν ξεκίνησε το πρόγραμμα να εφαρμόζεται στην Κύπρο, η αρχική προσέγγιση ήταν να επιλέγουν μία φάρμα, σε περιοχή που υπήρχε πρόβλημα, μετά τη μελέτη που έκαναν και να τοποθετούν κουτιά με φωλιές για τα ανθρωποπούλια. Όμως, αυτό άλλαξε όταν κατάλαβαν πως δεν είναι αποτελεσματικό, όπως εξήγησε η κα. Χρίστου.

«Αυτή ήταν η αρχική μας προσέγγιση, όμως πλέον αποφασίσαμε ότι θα πηγαίνουμε στοχευμένα σε περιοχές που υπάρχει κοινή προσέγγιση. Μέσα από την εμπειρία μας, καταλάβαμε ότι δεν μπορούμε να πάμε σε μία φάρμα που ο αγρότης αποφάσισε να σταματήσει τη χρήση δηλητηρίου και να τοποθετήσουμε κουτί, αλλά ο διπλανός του να συνεχίζει να χρησιμοποιεί τοξικά σκευάσματα. Αυτό δεν βοηθά, επειδή τα πουλιά δεν καταλαβαίνουν από όρια, απλά βρίσκουν τα τρωκτικά και τα τρώνε, με αποτέλεσμα να δηλητηριάζονται και τα ανθρωποπούλια. Είναι πιο αποτελεσματικό να μιλούμε σε οργανωμένα σύνολα και είναι πιο αποτελεσματικό όταν η πλειοψηφία αποφασίζει να το κάνει αυτό.

Σε διαφορετική περίπτωση δεν θα έχουμε το κατάλληλο αποτέλεσμα, επειδή ένα τρωκτικό που τρώει το δηλητήριο δεν πεθαίνει απευθείας, για μερικές ημέρες είναι ζαλισμένο και αυτό είναι κάτι που το αποτελεί εύκολο στόχο για τα πουλιά. Τα ανθρωποπούλια κατά πλειοψηφία, περίπου στο 95-96% τρέφονται με τρωκτικά, οπότε αυτό είχε ως αποτέλεσμα να καταναλώνουν το δηλητήριο που είχε λάβει το τρωκτικό και πέθαιναν, παρόλο που δεν ήταν ο στόχος».

Επόμενος στόχος να δημιουργηθούν σχέδια στήριξης των αγροτών

«Ένα άλλο μεγάλο βήμα για μας και αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να έχουμε ένα περιβαλλοντικό σχέδιο, που θα είναι επιχορηγούμενο είτε από το κράτος είτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και θα στηρίζει τους εμπλεκόμενους με διαφορετικό τρόπο, για παράδειγμα θα μας προσφέρουν το χώρο οι αγρότες ή επιχειρηματίες για να βάλουμε τις φωλιές και θα λάβουν χορηγία από την Κυβέρνηση. Να έχουν κίνητρα για να βάλουν τα κουτιά με τις φωλιές, επειδή δεν αποτελούν μία άμεση λύση. Χρειάζεται υπομονή μέχρι να έρθουν τα πουλιά, θα έχουν πρόβλημα με τα τρωκτικά οι αγρότες, επειδή δεν θα εξαλειφθούν στο 100%, θα υπάρχουν πάντα. Στόχος μας είναι να υπάρχουν κάποια σχέδια, βάσει των οποίων θα μπορούν να υποβάλουν αίτηση οι αγρότες και θα λαμβάνουν στήριξη.

Είναι κάτι που δεν έχει προγραμματιστεί ακόμα, όμως θέλουμε να το κάνουμε. Είναι ένα πρόγραμμα, για το οποίο συνεργαζόμαστε με αγρότες, με κυνηγούς, με σχολεία. Θέλουμε τη βοήθεια του κόσμου και προσπαθούμε να τους συμπεριλαμβάνουμε, επειδή χρησιμοποιούμε τη γη τους. Τους ενημερώνουμε, βλέπουμε το χώρο, τους εξηγούμε τι κάνουμε και τι γίνεται με το πρόγραμμα».

Σε όλη την Κύπρο τα κουτιά με τις φωλιές

Το πρόβλημα με τα τρωκτικά στις καλλιέργειες παρατηρείται σε όλη την Κύπρο και αυτό οδήγησε το Birdlife να εγκαθιστά κουτιά με φωλιές σε όλες τις επαρχίες, επεσήμανε η κα. Χρίστου.

«Έχουμε κουτιά με φωλιές σε όλες τις επαρχίες, όμως δεν είχαμε θετική ανταπόκριση από την επαρχία Αμμοχώστου, χωρίς να γνωρίζουμε το λόγο. Όμως, στις υπόλοιπες επαρχίες έχουμε τοποθετήσει αρκετά. Ξέρουμε ότι έχουμε κενά και κάπου χρειάζονται περισσότερα κουτιά, αλλά έχουμε καταγράψει τις περιοχές που έχουμε εγκαταστήσει φωλιές, μελετούμε τα δεδομένα και έχουμε συνολική εικόνα.

Ωστόσο, είδαμε αρκετή διαφορά στις περιοχές όπου έχουμε εγκαταστήσει φωλιές και υπάρχουν διάφορα χωριά όπως Καμπή του Φαρμακά, Μάμμαρι και Δένεια που από την στιγμή που έβαλαν τα κουτιά, δεν έχουν χρησιμοποιήσει δηλητήριο για τα τρωκτικά. Το μόνο που χρειάστηκε είναι να μας εμπιστευτούν οι αγρότες και οι τοπικές αρχές. Εμείς γνωρίζουμε ότι οι τοπικές αρχές δεν ζήτησαν δηλητηριώδη φάρμακα μέσα από τα αρχεία που διατηρούν οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, αλλά και από τις μαρτυρίες των ίδιων».

Η στήριξη από το κράτος

Πέραν από την προσωπική επαφή του πρώην υπουργού Γεωργίας, κ. Κώστα Καδή, στο πρόγραμμα, η νυν υπουργός, Μαρία Παναγιώτου έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όταν έλαβε ενημέρωση από τον Ισραηλινό καθηγητή και τους εμπλεκόμενους φορείς σε συνάντηση που είχαν τις προηγούμενες εβδομάδες. Μάλιστα, η ίδια ζήτησε όπως της παραδοθεί μία σύντομη περιγραφή του προγράμματος, ώστε να το προωθήσει στους ομολόγους της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σημειώνεται πως για το συγκεκριμένο πρόγραμμα ετοιμάζεται και ντοκιμαντέρ, το οποίο θα κυκλοφορήσει στα μέσα Απριλίου.