Νέο καμπανάκι GRECO για την Κύπρο-«Θεσμικές ατέλειες διαβρώνουν την καταπολέμηση διαφθοράς»

Ιδιαίτερα επικριτική για την Κύπρο, είναι για άλλη μια φορά, η Έκθεση Αξιολόγησης της Κύπρου της επιτροπής Greco, στο πλαίσιο αξιολόγησης της χώρας μας για τον Πέμπτο Γύρο, που έλαβε χώρα στην Λευκωσία από 12-16 Δεκεμβρίου 2022. H έκθεση αξιολογεί την αποτελεσματικότητα του πλαισίου που υπάρχει στην Κύπρο για την πρόληψη της διαφθοράς ανάμεσα στα άτομα τα οποία ασκούν ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα και στους αξιωματούχους επιβολής του νόμου και έχει σκοπό την υποστήριξη της χώρας στην ενίσχυση της διαφάνειας, της ακεραιότητας, και της λογοδοσίας στη δημόσια ζωή, ευθυγραμμισμένη με τα πρότυπα της GRECO.

Στην έκθεση τονίζεται ότι η διαφθορά αποτελεί σοβαρό ζήτημα για τον κόσμο στην Κύπρο, αφού το 94% θεωρούν ότι η διαφθορά είναι διαδεδομένη στην χώρα (ο μέσος όρος στην ΕΕ: 68%). «Η αντίληψη», υποδεικνύει η επιτροπή GRECO, «έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια από το αμφιλεγόμενο πρόγραμμα των χρυσών διαβατηρίων.

Η έκθεση κάνει λόγο για «θεσμικές ατέλειες» στην Κύπρο που διαβρώνουν την αποτελεσματικότητα καταπολέμησης της Διαφθοράς ενώ προβαίνει σε συνολικά 24 συστάσεις, εκ των οποίων δεκατρείς αφορούν την Κεντρική Κυβέρνηση και έντεκα την Αστυνομία.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και στη λογοδοσία και τον τρόπο με τον οποίο όλες οι διαδικασίες καταλήγουν στον Γενικό Εισαγγελέα. Όπως αναφέρεται στην Έκθεση, «όλες οι διαδικασίες τελικά καταλήγουν στον Γενικό Εισαγγελέα και οι αποφάσεις για να διακοπούν ποινικές υποθέσεις (το προνόμιο του nolle prosequi του Γενικού Εισαγγελέα) κατατίθενται γραπτώς και δηλώνονται προφορικά ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου».

Στην έκθεση προστίθεται πως, «παρόλα αυτά, η GRECO θεωρεί ότι χρειάζεται μια ολιστική αναθεώρηση για το πώς κατατίθενται και επεξεργάζονται τα παράπονα και διαφάνεια και λογοδοσία για το πώς αυτά τυγχάνουν μεταχείρισης».

Και τονίζει πως, «Η GRECO συνιστά τον εξορθολογισμό της εποπτείας και της λογοδοσίας της Αστυνομίας, με

(i) την εξέταση του ενδεχομένου συγκέντρωσης των καταθέσεων των παραπόνων μέσω ενός σημείου εισόδου, με ξεκάθαρες κατευθυντήριες γραμμές για το πώς θα εκτελούνται οι παραπομπές,

(ii) την καθιέρωση ενός αποτελεσματικού συστήματος συντονισμού και συνεργασίας μέσω ξεκάθαρων πρωτοκόλλων, τα οποία θα γνωστοποιούνται στο κοινό, και ότι

(iii) να δίνεται τροφοδότηση για την πορεία της υπόθεσης, και να δημοσιεύονται στατιστικές, για να παρασχεθεί ένα κατάλληλο επίπεδο διαφάνειας για το πώς αντιμετωπίζονται τα θέματα σε κάθε στάδιο της διαδικασίας.

Στην Έκθεση υπάρχουν σημαντικές αναφορές και για τον θεσμό του Γενικού Ελεγκτή, για τον οποίο σημειώνει πως, «έχει επιδείξει ένα κρίσιμο ρόλο ως ένας εξωτερικός ελεγκτής των δημοσίων υπηρεσιών». Σε άλλο σημείο σημειώνει πως, «η Ελεγκτική Υπηρεσία έχει επίσης συνεισφέρει στην επίβλεψη σε σχέση με το πρόγραμμα των χρυσών διαβατηρίων (έχουν εκδοθεί τρεις ειδικές εκθέσεις από την Ελεγκτική Υπηρεσία σε σχέση με αυτό) και άλλα επίκαιρα ζητήματα που έχουν προκαλέσει δημόσια ανησυχία (π.χ. αεροπορικά ταξίδια του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας).

Μάλιστα κάνει λόγο για, «κάποιες ανησυχίες μεταφέρθηκαν επί τόπου για κάποιο περιθώριο βελτίωσης αναφορικά με την πρόσβαση σε πληροφορίες και την ελευθερία για καθορισμό του αντικειμένου και του χρόνου των εκθέσεων ελέγχου και τη δημοσίευση και διάδοση τους. Η GRECO ενθαρρύνει τις αρχές για να σκεφθούν ευρέως και σε συνεργασία σε σχέση με αυτό, για να εξασφαλισθεί ένα αποτελεσματικό σύστημα ελέγχων και ισοζυγίων.

Συστάσεις και παρακολουθήσεις

Εν όψει των ευρημάτων της παρούσας έκθεσης, η GRECO απευθύνει τις ακόλουθες συστάσεις στην Κύπρο:

Αναφορικά με κεντρικές κυβερνήσεις (ανώτατες εκτελεστικές αρμοδιότητες)

1. Όπως (i) οι απαιτήσεις ακεραιότητας για τα άτομα που προσλαμβάνονται κατά τη διακριτική ευχέρεια της κεντρικής κυβέρνησης για να δίδουν συμβουλή σε πρόσωπα που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα ή για σκοπούς εκτέλεσης παρόμοιων καθηκόντων, να ρυθμίζονται διεξοδικά, περιλαμβανομένων όσο αφορά κανόνες συμπεριφοράς, συγκρούσεις συμφερόντων και υποχρεώσεις οικονομικής αποκάλυψης, και (ii) ότι τα ονόματα, καθήκοντα και συμβατικά ωφελήματα (μισθοί κλπ.) αυτών που προσλαμβάνονται για τις θέσεις αυτές να είναι εύκολα προσβάσιμα διαδικτυακά και, όταν πρόκειται για μερική εργοδότηση/ad hoc πρόσληψη, να περιλαμβάνονται πληροφορίες για την κύρια απασχόληση/δραστηριότητες τους (παράγραφος 45),
2. Όπως άτομα που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα να υποβάλλονται σε έλεγχο ακεραιότητας προτού ή αμέσως μετά τον διορισμό τους για σκοπούς εντοπισμού και διαχείρισης πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων (παράγραφος 46),
3. Την ανάπτυξη μιας συντονισμένης στρατηγικής για την ακεραιότητα των ατόμων που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα, βάσει συστηματικής και περιεκτικής αξιολόγησης κινδύνου, με σκοπό την πρόληψη και διαχείριση συγκρούσεων συμφερόντων, που να περιλαμβάνει κατάλληλα και αποτελεσματικά μέτρα συμβουλευτικής, παρακολούθησης και συμμόρφωσης (παράγραφος 57),
4. Όπως (i) υιοθετηθεί ένας κώδικας δεοντολογίας για τα άτομα που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα, δημοσιευμένος και συμπληρωμένος με ειδική καθοδήγηση αναφορικά με τις συγκρούσεις συμφερόντων και άλλα σχετικά θέματα ακεραιότητας (όπως την πρόληψη της σύγκρουσης συμφερόντων, δώρα, φιλοξενία και άλλα πλεονεκτήματα, επαφές τρίτων μερών, πρόσθετες δραστηριότητες και καταστάσεις μετά την εργοδότηση, υποχρεώσεις αποκάλυψης, την μεταχείριση εμπιστευτικών πληροφοριών), και (ii) ότι πρέπει να συνδυασθεί με ένα αξιόπιστο και αποτελεσματικό μηχανισμό επίβλεψης και κυρώσεων (παράγραφος 61),
5. (i) Ανάπτυξη μηχανισμών για την προώθηση και την ανάδειξη της ευαισθητοποίησης σε θέματα ακεραιότητας ανάμεσα σε άτομα που ασκούν ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα, συμπεριλαμβανομένης και μέσω επιμόρφωσης για την ακεραιότητα σε τακτά χρονικά διαστήματα, και (ii) εγκαθίδρυση ειδικής εμπιστευτικής συμβουλευτικής για παροχή συμβουλής σε άτομα που ασκούν ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα για την ακεραιότητα, τις συγκρούσεις συμφερόντων και την πρόληψη της διαφθοράς (παράγραφος 63),
6. (i) Όπως η πρόσβαση σε πληροφορίες να είναι αντικείμενο μιας ανεξάρτητης και διεξοδικής ανάλυσης, με ιδιαίτερη εστίαση στον σκοπό του Νόμου 184(I)2017, τις εξαιρέσεις στο δικαίωμα στην πρόσβαση σε πληροφορίες και την εφαρμογή αυτών των εξαιρέσεων στην πράξη, τις εφαρμόσιμες προθεσμίες, στο σύστημα των τελών και την εφαρμογή του νόμου, και (ii) υπό το φως των ευρημάτων της ανάλυσης αυτής, να ληφθούν επιπρόσθετα μέτρα για τη βελτίωση της δημοσίας πρόσβασης σε πληροφορίες και μια κουλτούρα διαφάνειας ανάμεσα στις δημόσιες αρχές, όπου είναι απαραίτητο (παράγραφος 73),
7. Την υιοθέτηση ενός θεσμικού μηχανισμού για την παρακολούθηση της ποιότητας της διαδικασίας διαβούλευσης ώστε να διασφαλιστεί η σχετική και έγκαιρη εμπλοκή των ενδιαφερομένων στην πολιτική/ρυθμιστική ανάπτυξη (παράγραφος 76),
8. Όπως η Αρχή κατά της Διαφθοράς αναπτύξει πρακτική καθοδήγηση για την εφαρμογή των κανόνων για το πώς άτομα που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα εμπλέκονται σε επαφές με λομπίστες και άλλα τρίτα μέρη τα οποία αναζητούν να επηρεάσουν κυβερνητικές διαδικασίες και αποφάσεις (παράγραφος 81),
9. Όπως αναθεωρηθεί το καθεστώς μετά την εργοδότηση ούτως ώστε να βελτιωθεί η διαφάνεια και η αποτελεσματικότητα του και να διευρυνθεί το πεδίο του για να καλύψει όλα τα άτομα με ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα (παράγραφος 124),
10. (i) Την επέκταση σε όλα τα άτομα που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα (συμπεριλαμβανομένων των αναπληρωτών εκπροσώπων, του διευθυντή του Γραφείου Τύπου του Προέδρου, των συμβούλων του Προέδρου και των CPTAs που έχουν προσληφθεί κατά τη διακριτική ευχέρεια της κεντρικής κυβέρνησης για να συμβουλεύουν τα άτομα που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα) του καθήκοντος να δηλώνουν τα οικονομικά συμφέροντα τους, και να αξιολογηθεί η συμπερίληψη των πληροφοριών για συζύγους, πολιτικούς συμβίους και εξαρτώμενα μέλη της οικογένειας, (είναι κατανοητό ότι οι τελευταίες πληροφορίες δεν είναι αναγκαίο να δημοσιεύονται); (ii) τον επανασχεδιασμό των δηλώσεων περιουσιακών στοιχείων για παροχή αναλυτικότερης πληροφόρησης και καλύτερης συγκρισιμότητας, (iii) την υποβολή τους διαδικτυακά σε μορφή που να είναι αναγνώσιμη από μηχανή για να επιτραπεί η αυτοματοποιημένη επεξεργασία και επαλήθευση, και (iv) την αναθεώρηση της συχνότητας της υποχρέωσης αποκάλυψης με σκοπό την ενίσχυση της χρησιμότητας των πληροφοριών που παραλαμβάνονται και τη συνολική αποτελεσματικότητα του συστήματος (παράγραφος 129),
11. (i) Τη διασφάλιση ουσιαστικών επαληθεύσεων οικονομικών δηλώσεων ατόμων που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα, (ii) να δοθεί για το σκοπό αυτό επαρκής εξουσία, εξειδίκευση, πόροι, και ανεξαρτησία, και (iii) να τεθούν σε εφαρμογή ξεκάθαρες επιπτώσεις και αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις για να διασφαλιστεί η αλήθεια των πληροφοριών που δηλώνονται, καθώς επίσης και η ουσιαστικά έγκαιρη υποβολή δήλωσης (παράγραφος 130),
12. Όπως η Αρχή Κατά της Διαφθοράς να εφοδιαστεί με επαρκείς υλικούς και οικονομικούς πόρους καθώς επίσης και με πόρους προσωπικού για να εκτελεί τα καθήκοντα της προληπτικά και αποτελεσματικά σε σχέση με άτομα που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα (παράγραφος 147),
13. Αναφορικά με τα εξειδικευμένα όργανα για θέματα που σχετίζονται με την πρόληψη της διαφθοράς προσώπων που τους έχουν ανατεθεί ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα συνιστά ότι (i) πρέπει να ληφθούν μέτρα για εξορθολογισμό των εργασιών τους και για ανάπτυξη μεταξύ τους αποτελεσματικής θεσμοθετημένης συνεργασίας, ανταλλαγής πληροφοριών και διαδικασιών ανατροφοδότησης, και (ii) ότι πρέπει να λειτουργούν με κατάλληλο επίπεδο διαφάνειας και να εκδίδουν τακτικές εκθέσεις για τη δραστηριότητα τους, οι οποίες να κοινοποιούνται κατάλληλα στο κοινό (παράγραφος 148).

Όσον αφορά υπηρεσίες επιβολής του νόμου

1. υιοθέτηση συντονισμένης πολιτικής ακεραιότητας και πρόληψης της διαφθοράς στην Αστυνομία, με βάση τη συστηματική και συνολική επανεξέταση των επιρρεπών σε κίνδυνο τομέων, σε συνδυασμό με έναν μηχανισμό που προβλέπει τακτικές αξιολογήσεις (παράγραφος 174),
2. (i) θα πρέπει να αναπτυχθούν και να παρασχεθούν σε τακτά χρονικά διαστήματα ενδο-υπηρεσιακά εκπαιδευτικά προγράμματα και μέτρα ευαισθητοποίησης τόσο κατά της διαφθοράς, όσο και για την ακεραιότητα και επαγγελματική ηθική (καλύπτοντας τις συγκρούσεις συμφερόντων και άλλα θέματα που σχετίζονται με την πρόληψη της διαφθοράς) για αστυνομικούς, λαμβάνοντας υπόψη την ειδικότητα τους, την ποικιλία των καθηκόντων και τα τρωτά τους σημεία, συμπεριλαμβανομένου και του να δοθεί ειδική προσοχή στην εκπαίδευση στην ηθική ηγεσία, και (ii) να ενισχυθεί ο μηχανισμός για την παροχή εμπιστευτικών συμβουλών σε αστυνομικούς πάνω σε θέματα ηθικής και ακεραιότητας, εξασφαλίζοντας την εμπιστευτική φύση τους και ενθαρρύνοντας την χρήση του εν λόγω μέσω (παράγραφος 182),
3. θέσπιση πρόσθετων μέτρων, εντός των παραμέτρων του Συντάγματος, σχετικά με το διορισμό και την παύση του Αρχηγού και του Υπαρχηγού της Αστυνομίας που βασίζονται σε επίσημα, αντικειμενικά, ανταγωνιστικά και διαφανή κριτήρια και διαδικασίες (παράγραφος 192). (παράγραφος 192),
4. (i) να εισαχθούν μέτρα για την ενίσχυση της αντικειμενικότητας (μέσω μετρήσιμων κριτηρίων) των αποφάσεων σχετικά με την επιλογή αξιωματικών σε υψηλότερους βαθμούς, τις προαγωγές και τις μεταθέσεις και για την παροχή μεγαλύτερης διαφάνειας σε τέτοιες διαδικασίες· και (ii) να ληφθούν μέτρα για την ενίσχυση της εκπροσώπησης των γυναικών σε όλες τις βαθμίδες της Αστυνομίας ως μέρος των πολιτικών στρατολόγησης και προαγωγής (παράγραφος 196),
5. ανάπτυξη μιας πολιτικής ελέγχου και τακτικής επαναξιολόγησης, σε επίπεδο οργανισμού εντός της Αστυνομίας και διασφάλιση επαρκών διαδικασιών για τη συνεχή παρακολούθηση των τρωτών σημείων των εργαζομένων (παράγραφος 199),
6. ενίσχυση του παρόντος καθεστώτος αναφορικά με τις δηλώσεις οικονομικών συμφερόντων εντός της Αστυνομίας με την καθιέρωση υποχρέωσης των υψηλόβαθμων αξιωματικών και όσων υπηρετούν σε επικίνδυνες θέσεις, να δηλώνουν τα οικονομικά τους συμφέροντα σύμφωνα με μια προκαθορισμένη μορφή, τόσο κατά την ανάληψη των καθηκόντων τους όσο και σε τακτά χρονικά διαστήματα καθ' όλη τη διάρκεια της υπηρεσία τους; και (ii) να παρέχουν την κατάλληλη εποπτεία που περιλαμβάνει την επαλήθευση της ακεραιότητας των δηλώσεων και την αξιολόγηση των κινδύνων (παράγραφος 219),
7. τον εξορθολογισμό της εποπτείας και της λογοδοσίας της Αστυνομίας, με (i) την εξέταση του ενδεχομένου συγκέντρωσης των καταθέσεων των παραπόνων μέσω ενός σημείου εισόδου, με ξεκάθαρες κατευθυντήριες γραμμές για το πώς θα εκτελούνται οι παραπομπές, (ii) την καθιέρωση ενός αποτελεσματικού συστήματος συντονισμού και συνεργασίας μέσω ξεκάθαρων πρωτοκόλλων, τα οποία θα γνωστοποιούνται στο κοινό, και ότι (iii) να δίνεται τροφοδότηση για την πορεία της υπόθεσης, και να δημοσιεύονται στατιστικές, για να παρασχεθεί ένα κατάλληλο επίπεδο διαφάνειας για το πώς αντιμετωπίζονται τα θέματα σε κάθε στάδιο της διαδικασίας (παράγραφος 244),
8. την ενίσχυση της προστασίας πληροφοριοδοτών, συμπεριλαμβανομένων εξειδικευμένων αναφορών και συμβουλευτικών καναλιών, καθώς και παροχή εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες της Αστυνομίας και τακτική πληροφόρηση για διαθέσιμα ένδικα μέσα (παράγραφος 252),
9. την καθιέρωση μιας διαδικασίας που διασφαλίζει ότι οι υποθέσεις θα τυγχάνουν χειρισμού ενός εύλογου χρονικού πλαισίου και με συνεπή τρόπο και ότι η κακή συμπεριφορά τιμωρείται αποτελεσματικά (παράγραφος 258).
10. Σύμφωνα με τον Κανόνα 30.2 των Κανόνων Διαδικασίας, η GRECO καλεί τις αρχές της Κύπρου να υποβάλουν μια έκθεση για τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την υλοποίηση των προαναφερθέντων εισηγήσεων μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2024. Tα μέτρα θα αξιολογηθούν από την GRECO μέσω της συγκεκριμένης διαδικασίας συμμόρφωσης της.
11. Η GRECO καλεί τις αρχές της Κύπρου να εξουσιοδοτήσουν, όσο το δυνατόν συντομότερα, την δημοσίευση της έκθεσης αυτής, και να κάνουν μια μετάφραση της στην εθνική γλώσσα που να είναι διαθέσιμη στο κοινό.