Οι αποφάσεις για τη δημόσια υπηρεσία, οι αντιλήψεις και η θεσμική αναδιάρθρωση

Η πρόσφατη αναμπουμπούλα που προκλήθηκε από την αντιπαράθεση της Υπουργού Υγείας, Πόπης Κανάρη, με τη Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου, Χριστίνα Γιαννάκη, ασχέτως των χειρισμών που έγιναν, του ποιος έχει δίκαιο και ποιος άδικο και τι ακολούθησε με την παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας, έφερε στην επιφάνεια ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός: Την ευκολία με την οποία οι πολίτες είναι πρόθυμοι να πιστέψουν πως κάποιος καταλαμβάνει θέση στη δημόσια υπηρεσία χωρίς να του αξίζει και την πεποίθηση ότι οι διαδικασίες είναι διατρητές.

Για την ακρίβεια, μια ματιά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις συζητήσεις που γίνονται δείχνει πως ο μέσος πολίτης είναι πιο πρόθυμος να πιστέψει πως κάτι δεν έγινε σωστά στην περίπτωση της κ. Γιαννάκη, παρά να θεωρήσει τους ισχυρισμούς που διατυπώνονται σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Είχε, άλλωστε, προηγηθεί η περίπτωση του συνονόματού της, Γιάννη Γιαννάκη, που διάβρωσε ακόμη περισσότερο την ήδη κακή εικόνα που είχε ο κόσμος για τους διορισμούς και τις προαγωγές στο δημόσιο και απέδειξε την ευκολία με την οποία ανελίσσονται άτομα στη χώρα μας.

Η αλήθεια είναι πως ο μέσος Κύπριος ουδέποτε πίστεψε ούτε πως όλα πάνε καλά στη δημόσια υπηρεσία (μάλλον εντελώς αντίθετη είναι η πεποίθηση που υπάρχει στο κοινό), ούτε ότι γίνονται διορισμοί και προαγωγές με αντικειμενικά κριτήρια. Το γεγονός πως είναι συχνό φαινόμενο οι αποφάσεις να πέφτουν στο Δικαστήριο, ενισχύει ακόμη περισσότερο το αίσθημα αυτό.

Δεν είναι μυστικό πως πάρα πολύς κόσμος θεωρεί πως η διαδικασία διορισμού ή προαγωγής στα διάφορα παρακλάδια του δημοσίου δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια διαδικασία εξαργύρωσης κομματικών υποχρεώσεων, στο πλαίσιο των πελατειακών σχέσεων που ευδοκιμούν από ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πως είναι, δηλαδή, μεγαλύτερο κριτήριο η ψήφος ενός υποψηφίου, παρά τα ακαδημαϊκά και επαγγελματικά προσόντα που διαθέτει. Και πως η παραγωγικότητά του μετριέται στην κάλπη και όχι στο γραφείο.

Μπορεί τα πράγματα να μην είναι έτσι και αυτές να είναι εξαιρέσεις και όχι ο κανόνας. Αλλά η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει και να φαίνεται τίμια και στα μάτια του πολίτη, που συνεχώς ταλαιπωρείται όταν πρέπει να βρεθεί αντιμέτωπος με την κρατική μηχανή, αυτή η τιμιότητα απουσιάζει. Αυτό δεν είναι πρόβλημα που δημιουργήθηκε επί διακυβέρνησης Χριστοδουλίδη, αλλά μια διαχρονική εντύπωση, την οποία κάθε Κυβέρνηση που πέρασε απέτυχε να αποδομήσει.

Αν και η μεταρρύθμιση και η ορθότερη λειτουργία της δημόσιας υπηρεσίας είναι ένα κεφάλαιο από μόνη της, για το οποίο γίνονται ενέργειες (αναμένεται, για παράδειγμα, τις επόμενες εβδομάδες να υπάρχουν εξελίξεις στο ζήτημα των ευέλικτων μορφών εργασίας στο δημόσιο), το ζήτημα αναπόφευκτα εμπίπτει και στην ευρύτερη συζήτηση για την ανάγκη θεσμικής αναδιάρθρωσης στον τόπο μας. Γιατί είναι ξεκάθαρο πως, για να υπάρχει αυτή η αντίληψη ανάμεσα στον κόσμο, οι θεσμοί που έχουν υπό την ευθύνη τους τη διαχείριση της δημόσιας υπηρεσίας δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους. Αντιθέτως, αφήνεται να εννοηθεί πως λειτουργούν περισσότερο ως κομματικά όργανα, βολεύοντας με τη σειρά τους δικούς τους κι όχι εξυπηρετώντας το δημόσιο καλό.

Τους τελευταίους μήνες υπάρχει σε εξέλιξη (αν και σε πρώιμο στάδιο) μια μεγάλη συζήτηση αναφορικά με την ανάγκη συγυρίσματος των θεσμών στην Κύπρο και ίσως ήρθε η ώρα και οι αρμόδιες επιτροπές για τη δημόσια υπηρεσία να τεθούν κάτω από το μικροσκόπιο. Θα πρέπει, βεβαίως, να σημειωθεί πως στη δική τους περίπτωση δεν υπάρχει το ανέλεγκτο, όπως για παράδειγμα στη Νομική Υπηρεσία, αφού δίδεται η δυνατότητα προσφυγής στο Δικαστήριο και έτσι μπορούν να ελεγχθούν οι αποφάσεις. Ωστόσο, δεν παύει η εικόνα των θεσμών αυτών και κατ’ επέκταση της δημόσιας υπηρεσίας να πάσχει, λόγω του τρόπου που λειτουργούν, της συχνής ακύρωσης των αποφάσεων αλλά και της ευρύτερης, αρνητικής αντίληψης που υπάρχει για τη δημόσια υπηρεσία.

Εάν υπάρχει σοβαρή πρόθεση να μπει μια τάξη στους θεσμούς, να δημιουργηθούν τα κατάλληλα θεσμικά αντίβαρα και να βελτιωθεί η λειτουργία του κράτους, τότε δεν μπορεί να μείνει απέξω η δημόσια υπηρεσία και ο τρόπος που λαμβάνονται οι αποφάσεις γι’ αυτήν. Δεν μπορεί να δίνεται η εντύπωση πως αποτελεί έρμαιο των κομματικών ορέξεων, ούτε να λειτουργεί με τρόπο που να ενισχύει το αίσθημα της αναξιοκρατίας, της απουσίας ίσης μεταχείρισης και ενός κράτους εγκλωβισμένου στις παθογένειες μιας άλλης εποχής. Η πρόσφατη αναμπουμπούλα και τα αντανακλαστικά που επέδειξαν οι πολίτες υπενθύμισαν, για άλλη μια φορά, την ανάγκη για αλλαγή.